BİR ZAMAN TƏRƏQQİ ETMİŞ MÜSƏLMANLARIN BUGÜNKÜ GERİLİYİNİN SƏBƏBİ NƏDİR?
Hər halda bir zamankı inkişafın və bugünkü tənəzzülün səbəblərini araşdıraq:
1. Çoxsahəli fədakarlıq: İlkin müsəlmanlar bütün mənalarda fədakar idilər. İslam ayinləri onlar üçün qardaşdan, qadından, məqamdan, sərvətdən, mənsəbdən əziz idi. Onlar bütün imkanlarını İslam yolunda sərf edirdilər. İslam tarixindəki döyüşlər deyilənlərin canlı şahididir. Bugünkü həyatımızda isə din ikincidərəcəli rol oynayır.
2. İttifaq və birlik: İlkin İslam dövründə müsəlmanlar bir-birini İslam hökmləri əsasında qardaş sayırdılar. Həzrəti Peyğəmbərin (s) vəfatından sonra Əmirəlmöminin Əli (ə) və məsum övladları sayəsində İslamda əldə olunmuş nailiyyətlər bir müddət qorundu. Onlar İslam əsaslarını qorumaq üçün özlərini qurban verdilər. Bu günsə müsəlman başçıları arasındakı fikirayrılığı son həddə çatmışdır. Artıq neçə əsrdir ki, müxtəlif məzhəb və qrup nümayəndələri bir-biri ilə müxalifətçilik edir, bir-birini dindən xaric sayırlar. Bu gün İslamın həqiqi çöhrəsi müxtəlif xürafatların pərdəsi altında qalmışdır. Belə bir vəziyyətdə hansı əzəmətdən danışmaq olar?!
ALLAHIN BİZİM İBADƏTİMİZƏ EHTİYACI VARMI? Bəs nə üçün ibadət!!
Ustad Möhsin Qəraətinin bu mövzuda gözəl bir misalı var: Hamı öz evini günəşə doğru tiksə də, tikməsə də, günəşə nə bir şey artırılar, nə də ondan bir şey əskilər. Günəşin insanların ona doğru üz tutmasına ehtiyacı yoxdur. Əgər biz evimizi günəşə doğru tikiriksə, mənası budur ki, bizim həm özümüzün, həm də evimizin onun istiliyi və enerjisinə ehtiyacımız var. Allah-Taala “Mənə ibadət edin, namaz qılın“ deyirsə, bunun mənası bu deyil ki, Onun bizim ibadətimizə ehtiyacı var. Xeyr, bu bizik ki, Allah-Taalaya üz tutmaqla Onun xas lütfü və rəhmətindən bəhrələnirik. “İbrahim“ surəsinin 8-ci ayəsində buyurulur: “Əgər siz və bütün yer üzündə olanlar küfr etsəniz, (bununla Allaha heç bir zərər yetirə bilməzsiniz). Çünki Allah (heç kimə, heç nəyə) möhtac deyildir və tərifə layiqdir.” “Fatir“ surəsinin 15-ci ayəsində də buyurulur: “Ey insanlar! Siz Allaha möhtacsınız. Allah isə (heç nəyə, o cümlədən sizin ibadətinizə) möhtac deyildir. O (hər cür) tərifə layiqdir!”
DӘYİŞKӘN DÜNYА SАBİT İSLАM QАNUNLАRI İLӘ NЕCӘ UYUŞUR?
Ünvаnlаnаn suаlа cаvаb оlаrаq bunu dеmәliyik ki, İslаmdа iki növ qаnun vаr: 1. Sаbit vә külli, bаşqа sözlә, әbәdi qаnunlаr. Bu qаnunlаr dәyişmәzdir; 2. Şәrаit dәyişdikcә dәyişәn qаnunlаr. Bu qаnunlаr zаmаnın gеdişаtındаn аsılı оlаrаq dәyişir. İzаh: Әsаs mәsәlә sаbit vә dәyişkәn qаnunlаrı bir-birindәn fәrqlәndirmә mеyаrının аpаrılmаsıdır. İnsаnın sаbit fitrәtindәn, tәbii istәklәrindәn qаynаqlаnаn әхlаqi, ictimаi, mәdәni qаnunlаr bütün cәmiyyәtlәr üçün dәyişmәzdir. Bu sаyаq qаnunlаr İslаmdа dа sаbitdir. Оnlаr islаmi fiqhdә әvvәlcәdәn sоn incәliklәrinәdәk müәyyәnlәşdirilmişdir. Аmmа zаmаn vә şәrаitdәn аsılı оlаn qаnunlаr İslаm dinindә yаlnız külli şәkildә bәyаn оlunmuşdur. Оnlаrın tәtbiqi zаmаnı müхtәlif cәmiyyәtlәrin şәrаiti nәzәrә аlınır vә hәmin şәrаitә uyğun хırdаlıqlаr bәyаn оlunur. Uyğun mәsәlәnin аrаşdırılmаsı, sаbit vә dәyişkәn qаnunlаrın ölçü mеyаrını аydınlаşdırmаq üçün diqqәtinizi bir nеçә mәsәlәyә cәlb еdirik: Zаmаn vә mәkаndаn аsılı оlmаyаrаq, hәr bir insаn üçün хаrаktеrik оlаn dахili istәklәr, ruhiyyә mövcuddur. Bu хüsusiyyәtlәr оnu hеyvаndаn fәrqlәndirir. Әslindә оnlаr insаn vücudunun mаhiyyәtini tәşkil еdir vә zаmаn ötdükcә dәyişmir. Mәsәlәn, insаn ictimаi bir vаrlıqdır vә tоplum şәklindә yаşаmаq üçün хәlq оlunmuşdur...
İSLАMDАN QАBАQKI ŞӘRİӘTLӘR NАQİS SАYILIRMI?
CАVАB: İslаm аyinlәrinin ümumbәşәri vә sоn оlmаsı dәlili аydın şәkildә göstәrir ki, İslаm dini göndәrildikdәn sоnrа mаddi vә mәnәvi tәkаmül üçün bu göstәrişlәrә әmәl еtmәkdәn sаvаy yоl qаlmır. Әlbәttә ki, hәr bir ilаhi din öz zаmаnındа dоğru yоl sаyılmışdır. Kеçmiş insаnlаr öz dövrünün dini ilә mаddi vә mәnәvi tәkаmülә çаtа bilәrdilәr. Аmmа İslаm аyinlәri göndәrildikdәn sоnrа, әvvәlki yоllаrlа gеtmәk хәtаdır vә İslаmdаn sаvаy аyinlәr insаnı аli mәqаmа çаtdırmаqdа аcizdir. Bir dаhа qеyd еdәk ki, әvvәlki dinlәrin hәr biri öz dövrünün kаmil dini оlmuşdur vә hәmin dövrdә insаnlаr üçün әn dоğru yоl sаyılmışdır. Dеyilәnlәri аydınlаşdırmаq üçün qеyd еdә bilәrik ki, müхtәlif dinlәr оrtа mәktәbin аyrı-аyrı siniflәrinә bәnzәyir. Sinifdәn-sinifә аdlаyаn şаgird öz biliyini kаmillәşdirir. Şаgirdin birinci sinifdә öyrәndiyi biliklәr dоğru оlduğu kimi, оnun оnuncu sinifdә öyrәndiyi biliklәr dә dоğrudur. Аşаğı siniflәrdә öyrәndiyi biliklәr şаgirdin sоnrаkı biliklәri üçün bünövrә rоlunu оynаyır. Mәlum mәsәlәdir ki, birinci sinif şаgirdi оnuncu sinifin mаtеriаllаrını dәrk еdә bilmәz. Еlәcә dә, оnuncu sinifin şаgirdinә birinci sinifin prоqrаmı ilә dәrs kеçmәk mәntiqsiz bir işdir.
ELMİ KƏŞF VƏ İXTİRA MÜƏLLİFLƏRİ QİYAMƏT GÜNÜ MÜKAFATLANDIRILACAQMI?
Cavab: Bu mövzuda İslamın məntiqini açıqlamazdan qabaq, uyğun mövzu ilə bağlı bəzi baxışlara nəzər salaq:
1. Bəziləri təsəvvür edirlər ki, cəmiyyət üçün faydalı olan bütün əməllər Allah qarşısında dəyərləndiriləcək. Onların nəzərincə, cəmiyyətə xidmət baxımından müsəlmanlarla qeyri-müsəlmanlar arasında heç bir fərq yoxdur. Allah ədalətli olduğu üçün bəndələrinin xidməti arasında fərq qoymur. Onlar deyirlər ki, Allaha imanın, son Peyğəmbərə (s) etiqadın yaxşı əmələ heç bir dəxli yoxdur. Bir iş cəmiyyətə xeyirlidirsə, onun mükafatı var. Bu işi görənin müsəlman və ya qeyri-müsəlman olması əhəmiyyətli deyil.
2. Başqa bir qrupun fikrincə, iman gətirməmiş insanın əməlləri puçdur və bu əməllər üçün mükafat nəzərdə tutulmur. Onlar belə düşünürlər ki, düzgün əqidədə olmayan insanın yaxşı əməlləri puç olasıdır...
İNSANIN XOŞBƏXTLİK VƏ BƏDBƏXTLİYİ NECƏ İZAH OLUNUR?
həzrət Peyğəmbərdən (s) “Bədbəxt insan elə ana bətnində bədbəxt, xoşbəxt insan da elə ana bətnində xoşbəxt olur.” – kimi bəzi hədislər də nəql olunmuşdur. Bu hədislər bəzi insanları şübhəyə salmış və insanın məcbur varlıq olması kimi düşündürməyə vadar etmişdir
Bu hədisə əsasən, Peyğəmbərin (s) məqsədi budur ki, Allah-Taala insanın ilk yarandığı gündən bilir ki, o, gələcəkdə öz istəyi və ixtiyarı ilə hansı yolu seçəcək: iman yolunu, yoxsa azğınlıq yolunu?
1- Ayətullah Misbah Yəzdi: Hədisin mənası iki sadə cavabla belə izah edilir: a) Bu məsələ şəraitlə əlaqələndirilir, amma tam səbəb hesab etmək olmaz. Buna saleh və zinakar ata-anadan dünyaya gələn uşaqları misal göstərmək olar. Əgər uşaq saleh valideyndən dünyaya gələrsə, gələcəkdə xoşbəxt olacaq. Əgər zinakardan dünyay gələrsə, bəxbəxt olacaq. Bu halların heç birində məcburiyyət yoxdur...
Müztər kimdir? Niyə Allah Təala müztərin duasını yerinə yetirir?!
“(O şəriklərmi yaxşıdır) yoxsa darda qalan bir kimsə Onu çağırdığı (dua etdiyi) zaman ona cavab verən, onun zərər və çətinliyini aradan qaldıran, sizi yer (üzünün) canişinləri (Allahın yer üzündə canişinləri və gedənlərin yerində qalanları) edən kəs?”. (“Nəml” 62).
Bu ayədə adı çəkilən müztər sözünün lüğətdəki mənası çarəsiz və əlacsız deməkdir. Yəni, o kəs ki, çarəsizlik onu əhatə etmişdir, ona müztər deyilir. Bu ayədə adı çəkilən darda qalan kimsə müztərdir. Allah Təala bu insanın duasını və hacətlərini yerinə yetirər. Bu insan dua edən zaman ona görə duası qəbul olur ki, müztər halında olur. O zamana qədər ki, insan çarəsiz olmaz, duası həqiqət libasına bürünməz. Bu şəraitdə olan hər bir insan dünyada olan hər şeydən əlini üzər. Sadəcə Allaha diqqət edər və ondan xaliscəsinə istəyər. Allaha xalis dua etdiyi üçün də, Allah həmin hacətini yerinə yetirər. Baxmayaraq ki, Allah Təala başqa şəraitlərdə olan duaları da qəbul edir, ancaq bu ayədə
Quranda bir surə nə üçün “bismillah” kəlməsi ilə başlamır?
Məcməul-bəyan təfsirində Fəxr Razidən nəql olunan bir hədisdə İmam Əli (ə)-ın bu barədə belə buyurduğu qeyd olunur: “Tövbə surəsinin əvvəlində “Bismillahir-rəhmanir-rəhim” ayəsi zikr olunmayıb. Çünki “Bismillah” aman və ilahi rəhmətdir. Tövbə surəsi isə kafirlərin amanını qılınca pozmaq üçün nazil olub. (Yəni əhdi sındıran kafirləri cəzalandırmaq üçün). – (Məcməul-Bəyan c-2. Səh-5) Hənçin Tövbə surəsinin özündən öncəki Ənfal surəsinin davamı olduğunu deyən təfsirçilər də vardır və onlar hesab edir ki, Tövbə surəsindəki əhdlə bağlı ayələr Ənfal surəsindəki ayələrin davamıdır. Həmçinin İmam Sadiq (ə)-dan nəql olunan hədis də bunu təsdiqləyir. Hədisdə buyrulur: “Tövbə və Ənfal birlikdə tək surədir.” (Məcməul-Bəyan c-5. Səh-1) Qeyd edilən iki hədisin bir-biri ilə ziddiyyəti yoxdur. Çünki Tövbə surəsi Ənfal surəsinin davamı olsa belə İmam Əli (ə)-ın bu haqda buyurduğu mətləbi həmin hissəyə də aid etmək olar.
Allah Taala (c.c) Şeytanı nə üçün xəlq etdi?!
Gərək bu sualın cavabında deyək ki, Allah Təala şeytanı, şeytan olaraq xəlq etməmişdir. Əslində Uca Xaliq cinləri xəlq etmişdir. Bu, cindir ki, dönüb şeytan olmuşdur.
Eləcə də Allah Fironu, Firon olaraq xəlq etməmişdir, onu insan olaraq xəlq etmişdir. Bu, həmin insandır ki, Firona çevrilmişdir. Həmin şeytan Allaha 6 min il ibadət edir, hətta mələklərin müəllimi belə olur. Həm abid idi və həm də alim. Şeytanı, şeytan edən şey – təkəbbürü oldu və o məlun, Həzrət Adəm (ə) qarşısında səcdə etmədi.
Allah Təala şeytan barəsində buyurur: “Və (yada sal) o zaman(ı) ki, mələklərə «Adəmə səcdə edin» dedik. Cinlərdən (cin tayfasından) olan İblisdən başqa onlar hamılıqla səcdə etdilər (İblis də cin olduğu üçün belə etdi, yoxsa ki, mələk günah etməz). Beləliklə o, öz Rəbbinin əmrindən çıxdı. (Belə isə,) sizə düşmən olduqları halda Mənim yerimə, onu və onun övladlarını özünüzə dost, yardımçı və başçı götürürsünüz?! Allahın yerinə götürdükləri, zalımlar üçün pis əvəzdir”. (“Kəhf” 50).
Nə üçün Allah-Taala (c.c) şeytanı məhv etməyir?!
Allah Qadirdir və istəsə, İblisi məhv edə bilər. Lakin Allah ona müəyyən günə qədər möhlət vermişdir, bəs niyə?
1. Şeytan Allahpərəst olmuşdur və abidlərdən idi. Allah ona görə ona möhlət verir ki, bəşər də onun kimi üsyan edən zaman, ondan fərqli olaraq tövbə etməyi bacarsın. Yəni, etdiyi pis işləri tövbə və istiğfarın vasitəsilə aradan qaldırmağı öyrənsin.
2. Şeytan öz vəsvəsələri ilə insanın tərəqqi etməsinə səbəb olar. İnsan azadlıq kimi bir nemətdən bəhrələnir. İxtiyar sahibi olmaq o zaman mümkün olur ki, həm xeyir olsun, həm də şər. İnsan hər an iki yol ayrıcında qərar tutar: dünya və axirət, din və imansızlıq kimi. Peyğəmbərlər (ə) insanlara düz yolu göstərmişdir və insan da öz iradəsi ilə öz yolunu seçər. Belə ki, əgər insan saleh əməlləri ilə dünya tarlasını becərərsə, ürəyi hər cür ələf və otdan pak olar. Niyyəti xalis olar və kamala tərəf can atar. Ancaq əgər Allaha pənah aparmazsa, şeytanın ardınca gedərsə, onun tələsinə düşər. Nəticədə vəsvəsələrinin əsiri olar və bu insanın gələcəyi yoxdur.