Mükəlləf Kİmə Deyİlİr?
Mükəlləf, dinin əmrlərini etmək və qadağanlarından çəkinməklə məsuldur. Mükəlləf sayılmaq üçün insanda iki şərt olmalıdır;
1- Ağıllı olmaq,
2- Yetkinlik yaşına gəlmək.
Ağıllı olmayan dəlilər ilə yetkinlik yaşına gəlməmiş uşaqlar mükəlləf deyildirlər.
Yetkinlik çağı, uşaqların bədən strukturlarına və iqlim şərtlərinə görə dəyişər. Yetkinlik oğlanlarında on iki ilə on beş, qız uşaqlarında doqquz ilə on beş yaşları arasında olar. On beş yaşını bitirdiyi halda özündə yetkinlik əlamətləri görülməyən uşaqlar kişi olsun, qız olsun yetkinlik çağına gəlmiş sayılar və dinin əmr və qadağanlarına əməl etməlidirlər.
Mükəlləflə Əlaqədar Hökmlər
1) Fərz:
Dinimizcə, əmr edilən şeyə fərz deyilir. Namaz qılmaq, oruc tutmaq və zəkat vermək kimi.
Fərzin Hökmü: Fərz olan vəzifələri edən, qarşılığında savab qazanar. Üzrsüz olaraq etməyən əzaba layiq olar. Fərzi inkar edən dindən çıxar.
Fərz İki Növdür:
a) Fərzi Ayin: Hər mükəlləfin etməli olduğu fərz deməkdir. Beş vaxt namaz qılmaq kimi.
b) Fərzi Kifayə: Bəzi mükəlləflərin etməsi ilə digərlərinin etməli olmadığı fərz deməkdir. Cənazə namazı kimi. Bəzi müsəlmanlar bir ölünün cənazə namazını etsə fərz olan vəzifə yerinə yetirildiyindən, digər müsəlmanların ayrıca o ölü üçün cənazə namazı qılmağı lazım deyil.
2) Vacib:
Fərz qədər qəti olmamaqla birlikdə qüvvətli bir dəlil ilə edilməsi əmr edilən şeyə vacib deyilir. Bayram namazı, fitir sədəqəsi vermək və qurban kəsmək kimi.
Vacibin Hökmü: Vacibləri edən savab qazanar. Üzrsüz olaraq etməyənə əzab lazımdır.
3) Sünnə:
Fərz və vacibdən başqa Peyğəmbərimizin (s.a.v.v.) ibadət niyyətiylə etdiyi şeyə sünnə deyilir.
Sünnə İkiyə Ayrılar:
a) Sünnə Müəkkədə: Peyğəmbərimizin (s.a.v.v.) çox vaxt etdiyi, çox az tərk etdiyi sünnəyə Sünnə Müəkkədə deyilir. Səhər, günorta və axşam namazlarının sünnələri kimi.
b) Sünnə Qeyri Müəkkədə: Peyğəmbərimizin (s.a.v.v.) hərdən bir etdiyi sünnəyə Sünnə Qeyri Müəkkədə deyilir. İlkindi namazının sünnəsi ilə şamın ilk sünnəsi kimi.
Sünnənin Hökmü: Sünnələri edən savab qazanar. Peyğəmbərimizin şəfaətinə nail olar. Sünnəni bilə-bilə tərk edənlər danlanar.
4) Müstəhəb:
Peyğəmbərimizin bəzən edib, bəzən də etmədiyi şeyə Müstəhəb deyilir. Quşluq namazı kimi.
Müstəhəbin Hökmü: Müstəhəb olan şeyləri edən savab qazanar, etməyən danlanmaz.
5) Mübah:
Mükəlləfin edib etməməkdə sərbəst olduğu şeylərə mübah deyilir. Oturmaq, getmək və yatmaq kimi.
Mübahın Hökmü: Mübahı edən savab qazanmaz, etməyən də günah işləmiş olmaz.
6) Haram:
Dinimizdə qadağan edilən şeyə Haram deyilir. Haqsız yerə adam öldürmək, oğurluq etmək, içki içmək, qumar oynamaq, donuz əti yemək, ana və ataya qarşı çıxmaq kimi.
Haramın Hökmü: Haramı edən cəza və əzaba layiq olar. Allah qorxusundan ötəri haramdan qaçan savab qazanar. Haramı inkar edən dindən çıxar.
7) Məkruh:
Haram qədər qəti olmamaqla birlikdə, dinimizdə edilməməsi istənən şeyə məkruh deyilir.
Məkruh iki yerə ayrılar:
a) Keraheti Tahrimiyyə - Harama Yaxın Məkruh: Vacibləri yerinə yetirməmək kimi.
Hökmü: Belə bir məkruhu işləməkdən çəkinən savab qazanar. Edən günah işləmiş olar.
b) Keraheti Tənzihiyyə - Halala Yaxın Məkruh: Sünnə və müstəhəbləri etməmək kimi.
Hökmü: Bu kimi məkruhlardan çəkinənlər savab qazanar, işləyənlərə cəza lazım deyil.
8) Müfsid:
Başlanmış bir ibadəti pozan şeylərə deyilir. Namaz qılarkən danışmaq, oruclu ikən bilərək yeyib içmək kimi. Danışmaq namazı, yeyib içmək də orucu pozar.
Hökmü: Üzrsüz olaraq və bilə-bilə ibadəti pozmaq əzab tələb edir.