Qurani Kərimdə adları keçən Uxdud səhabələri kim idi?
“Uxdud” kəlməsi böyük çala və ya xəndək mənasınadır.[1] Burada böyük xəndək nəzərdə tutulur ki, odla dolduruldu və imanlı olanları ora atıb işgəncə ilə və diri-diri yandırdılar.
Bu hadisənin hansı zamanda baş verməsi, hansı qövmə aid olması, onun xüsusi və konkret bir hadisə olması, yoxsa dünyanın müxtəlif yerlərində baş verən bu kimi hadisələri göstərən ümumi bir məna olması ilə əlaqədar müfəssirlər və tarixçilər arasında çoxlu bəhslər vardır. Onların ən məşhuru budur ki, bu hadisə Yəməndə yaşayan sonuncu Həmir padşahı Zu Nəasa aiddir.[2]
Həmir padşahlarının sonuncusu olan Zu Nəas yəhudi dinini qəbul etdi. Həmir qəbiləsi də ona tabe olaraq bu dini qəbul etdilər. Padşah öz adını dəyişib Yusif qoydu. Bir müddət bu minvalla keçdi, sonra ona xəbər verdilər ki, Yəmənin şimalında yerləşən Nəcran əyalətində bir dəstə insan hələ də həqiqi məsihi dinində qalmışlar. Zu Nənasın həm əqidələri onu vadar etdilər ki, incil əhlini yəhudi dinini qəbul etməyə məcbur etsin. O Nəcrana doğru hərəkət etdi və oranın əhalisini bir yerə yığdı, yəhudi dinini onlara təqdim etdi və israr etdi ki, onu qəbul etsinlər. Amma onlar bu işdən imtina edərək şəhid olmağa hazır oldular və öz ayinlərindən əl çəkmək istəmədilər. Zu Nəas göstəriş verdi ki, böyük bir xəndək qazıb odunla doldursunlar. Sonra onu yandırdılar və onlardan bir qrupunu diri-diri oda atdılar, bir qrupunu da qılıncla qətlə yetirdilər. Orada öldürülənlərin və yandırılanların sayı iyirmi min nəfərə çatırdı.[3]
Yuxarıdakı hadisə çoxlu təfsir və tarix kitablarında müxtəlif şəkillərdə və müfəssəl olaraq qeyd olunur. O cümlədən: “Məcməul-bəyan”da, Əbul-Fütuh Razinin “Təfsir”ində, Fəxr Razinin “Təfsiri-kəbir”ində, “Ruhul-məani”də, Qurtəbinin “Təfsir”ində və sair kitablarda “Buruc” surəsinin təfsirində; həmçinin İbni Hişamın “Sirə” kitabında[4] nəql edilmişdir.
Mənbələrdə qeyd olunur ki, imanlı insanları ağır işgəncələrlə qətlə yetirən bu rəhimsiz, daş ürəkli adamlar nəhayət ilahi əzaba düçar oldular və axıtdıqları nahaq qanların cəzasını elə bu dünyada aldılar, halbuki yandırıcı qiyamət əzabı onların intizarını çəkir.
Uxdud səhabələri barəsində dediklərimiz bu barədəki məşhur nəzəriyyə idi. Lakin bu barədə nəql olunan başqa rəvayətlərdə deyilir ki, Uxdud səhabələri dedikdə təkcə Yəməndə Zu Nəasın dövründə baş verən hadisə deyildir. Bəzi müfəssirlər bu barədə əlavə olaraq on nəzəriyyə də qeyd etmişlər.[5]
Mərhum Əllamə Təbatəbai “Əl-mizan” kitabında buyurur: “Uxdud kəlməsi yerdə olan böyük yarıq mənasınadır. Uxdud səhabələri çox zalım və qaniçən insanlar idi. Onlar yeri qazaraq onu odla doldurur və möminləri, məhz Allaha iman gətirdiklərinə görə ora doldurur və axırıncı nəfərlərinə qədər yandırırdılar... “Qutilə əshabul-uxdud” cümləsi xəbər vermək məqamında deyil, onlara qarğışdır. “Qutilə” dedikdə məqsəd onların Allah dərgahından uzaqlaşdırılması və lənətə düçar olmaları ilə əlaqədar qarğışdır.”[6]
Əlbəttə, təfsirçilərdən bəziləri demişlər: “Uxdud səhabələri dedikdə o qovmdə yandırılan mömin kişi və qadınlardır.” Bu halda “qutilə” kəlməsi xəbər cümləsi olur və bu imanlı kişi və qadınların odda yandırılmasından xəbər verir, onlara nifrin və qarğış etmək məqamında deyildir.[7]
[1] Rağib İsfahani, “Müfrədatu əlfazil-Quran”, “xədd” maddəsi
[2] Həmir Yəmənin məşhur qəbilələrindən biridir. Məkarim Şirazi, Nasir, “Təfsiri-nümunə”, 26-cı cild, səh. 338, "Darul-kutubil-islamiyyə", Tehran, birinci çap, 1374-cü şəmsi il
[3] Qummi, Əli ibni İbrahim, “Təfsiri Qummi”, tədqiq: Musəvi Cəzairi, Seyid Təyyib, 2-ci cild, səh. 1414, “Darul-kitab”, Qum, dördüncü çap, 1367-cı şəmsi il
[4] 1-ci cild, səh. 31
[5] Bu hadisənin ətraflı izahını “Təfsiri-nümunə”, 26-cı cild, səh. 338-340-da mütaliə edə bilərsiniz.
[6]َ Təbatəbai, Məhəmməd Hüseyn, “Əl-mizan” təfsiri, 20-ci cild, səh. 251, “İslami nəşriyyat”ın dəftərxanası, Qum, 5-ci çap 1417-ci qəməri il
[7] Təbərsi, “Məcməul-bəyan”, 26-cı cild, səh. 422, “Nasir Xosrov” nəşriyyatı, Tehran, 3-cü çap, 1372-ci il -- islamquest.net