Xanım Fatİmeyİ Zəhra ələyhəs-səlam nİyə gecə dəfn olunub?
Şübhə:-1
Deyillər Peyğmbər (s)-in qızı xanım Fatimə (s) gecə dəfn olunub. Bu sadəcə xanımın Əbubəkrin zövcəsi Əsma bint Umeysə etdiyi vəsiyyət əsasında olub. Xanımın məqsədi öz cəsədini naməhrəmlərdən qorumaq idi?
Cavab: Gecə dəfin olmaq, xəlifənin xəbəri, hüzuru olmadan qılınan namaz, gizli qəbir Peyğəmbər (s)-in vəfatından sonrakı hadisələrin üstündən qələm çəkib iz itirməyə cəhd göstərənlər üçün xanımın qoyub getdiyi ən gözəl sübütdur.
Doğrudur xanım özü belə istəmişdi və belə vəsiyyət etmişdi. Amma nə baş vermişdir ki, xanım belə bir vəsiyyət etmək məcburiyyətində qalbı?!! Xanımın belə vəsiyət etməsi onun düşmənlərinə qarşı qəzəbinin, narahatlığının təzahürü deyilmi? Həqiqətdə həzrət bu əməliylə gələcək nəsillərin iti baxışlarını bir neçə düşündürücü suala cəlb etməklə həqiqəti onlara catdırmaq istəyib:
Niyə xanım Fatimənin qəbri gizlidir? Niyə Peyğəmbər (s)-in qızı gecə və gizlində dəfn olundu? Niyə Əli (ə) onu pak peykərinə Əbubəkrin və Ömərin xəbəri olmadan namaz qıldı? Və…
Peyğəmbər (s)-in canişinliyi iddiasında olan Peyğəmbər (s) qızının peykərinə namaz qılmaq ləyaqətindən məhrum idimi?
Bəli xanım gecə, gizli dəfn olmasını vəsiyyət etdi. Ona zülm edənlərin heç birinə xəbər verilməsinə razı olmadı. Bu şiənin haqq olmasını sübüt edə biləcək ən gözəl sənəddir. Xanım Fatimə (s)-in şəhid olduğunu, dünyadan məzlum köçdüyünü və ona zülm edənlərdən ölənədək razı qalmadığını sübut edir. Bu deylənləri sünnü və şiə kitablarında nəql olmuş rəvayətlər təsdiqləyir. Nümunə olaraq onların bir neçəsini nəql edirik.
Gecə dəfn olunması əhli-sünnət kitablarında:
Buxari öz səhihində yazır:
وَعَاشَتْ بَعْدَ النبي صلى الله عليه وسلم سِتَّةَ أَشْهُرٍ فلما تُوُفِّيَتْ دَفَنَهَا زَوْجُهَا عَلِيٌّ لَيْلًا ولم يُؤْذِنْ بها أَبَا بَكْرٍ وَصَلَّى عليها.
“Fatimə (s) peyğəmbərdən (s) sonra altı ay yaşayıb. Dünyasını dəyişdikdən sonra həyat yoldaşı Əli (ə) Əbubəkrə xəbər vermədən gecə onun namazını qılıb və dəfn etdi.”
البخاري الجعفي، محمد بن إسماعيل أبو عبدالله (المتوفي256هـ)، صحيح البخاري، ج 4، ص 1549، حديث: 3998، كتاب المغازي، باب غزوة الخيبر، التحقيق د. المصطفى ديب البغا، الناشر: دار ابن كثير، اليمامة – بيروت، الطبعة: الثالثة، 1407 – 1987.
İbn Quteybə Deynuri, “Təvilu müxtələfil-hədis” kitabında yazır:
وقد طالبت فاطمة رضي الله عنها أبا بكر رضي الله عنه بميراث أبيها رسول الله صلى الله عليه وسلم فلما لم يعطها إياه حلفت لا تكلمه أبدا وأوصت أن تدفن ليلا لئلا يحضرها فدفنت ليلا.
“Fatimə (s) Əbubəkrdən öz atası Rəsulullahın mirasını tələb etdi. Əbubəkr vermədikdə xanım onunla ölənədək danışmayacağına and içdi. Və Əbubəkr onun dəfinində iştirak etmsin deyə gecə dəfn olmasına vəsiyyət etdi. Odur ki, xanım gecə dəfn oldu.”
الدينوري، أبو محمد عبد الله بن مسلم ابن قتيبة (المتوفي276هـ)، تأويل مختلف الحديث، ج 1، ص 300، التحقيق: محمد زهري النجار، الناشر: دار الجيل، بيروت، 1393هـ، 1972م.
Əbdur-rəzzaq Sənani yazır:
عن بن جريج وعمرو بن دينار أن حسن بن محمد أخبره أن فاطمة بنت النبي صلى الله عليه وسلم دفنت بالليل قال فرَّ بِهَا علي من أبي بكر أن يصلي عليها كان بينهما شيء.
“Peyğəmbər (s)-in qızı Fatimə (s) gecə dəfn olundu ki, Əbubəkr ona namaz qılmasın. Çünki onların arasında söz-söhbət olmuşdu.”
الصنعاني، أبو بكر عبد الرزاق بن همام (المتوفي211هـ)، المصنف، ج 3، ص 521، حديث 6554 و حديث: 6555، التحقيق حبيب الرحمن الأعظمي، الناشر: المكتب الإسلامي – بيروت، الطبعة: الثانية، 1403هـ.
Sonra deyir:
عبد الرزاق عن بن عيينة عن عمرو بن دينار عن حسن بن محمد مثله الا أنه قال اوصته بذلك.
“… Xanım Fatimə özü belə vəsiyyət etmişdi.”
الصنعاني، أبو بكر عبد الرزاق بن همام (متوفي211هـ)، المصنف، ج 3، ص 521، حديث 6554 و حديث: 6555، التحقيق حبيب الرحمن الأعظمي، الناشر: المكتب الإسلامي – بيروت، الطبعة: الثانية، 1403هـ.
İbn Bəttal səhihi Buxarinin şərhində deyir:
أجاز أكثر العلماء الدفن بالليل… ودفن علىُّ بن أبى طالب زوجته فاطمة ليلاً، فَرَّ بِهَا من أبى بكر أن يصلى عليها، كان بينهما شىء.
“Əksər alimlər cənazənin gecə dəfn olmasına icazə verirlər. Əli (ə) ibn Əbutalib (ə) da öz zövcəsi Fatimə (s)-i gecə dəfn etdi ki, Əbubəkr ona namaz qılmasın. Çünki, Əbubəkrlə xanım Fatimə (s) arasında söz-söhbət olmuşdu.”
إبن بطال البكري القرطبي، أبو الحسن علي بن خلف بن عبد الملك (المتوفي 449هـ)، شرح صحيح البخاري، ج 3، ص 325، التحقيق: أبو تميم ياسر بن إبراهيم، الناشر: مكتبة الرشد – السعودية / الرياض، الطبعة: الثانية، 1423هـ – 2003م.
İbn Əbil-Hədid Cahizdən (vəfatı: 255 hicri) nəql edir.
وظهرت الشكية، واشتدت الموجدة، وقد بلغ ذلك من فاطمة ( عليها السلام ) أنها أوصت أن لا يصلي عليها أبوبكر.
“Xanım Fatimə (s)-in şikayəti, narahatlığı eləbir həddə yetişdi ki, xanım Əbubəkrin ona namaz qılmamasına vəsiyyət etdi.”
إبن أبي الحديد المدائني المعتزلي، أبو حامد عز الدين بن هبة الله بن محمد بن محمد (المتوفي655 هـ)، شرح نهج البلاغة، ج 16، ص 157، التحقيق محمد عبد الكريم النمري، الناشر: دار الكتب العلمية – بيروت / لبنان، الطبعة: الأولى، 1418هـ – 1998م.
Sonra bu sünnü alimi yazır:
وأما إخفاء القبر، وكتمان الموت، وعدم الصلاة، وكل ما ذكره المرتضى فيه، فهو الذي يظهر ويقوي عندي، لأن الروايات به أكثر وأصح من غيرها، وكذلك القول في موجدتها وغضبها.
“Xanım Fatimənin ölmünün və qəbirinin gizli olmasını, Əbubəkrin və Ömərin xanımın cənazəsinə namaz qılmamalarını və Seyyid Mürtəzanın bütün dediklərini mən təsdiq və qəbul edirəm. Çünki, bunları sübut edə biləcək rəvayətlər daha səhih və daha çoxdur. Həmçinin xanımın o iki nəfərdən narahat olub və onlardan qəzəblənməsi mənim nəzərimcə digər sözlərdən daha etibarlıdır.”
شرح نهج البلاغة، ج 16، ص 170.
Gecə dəfn olunması şiə kitablarında:
Xanımın belə bir vəsiyyət etməsi şiələr arasında aydın və yekdel qəbul olmuş məsələ olmasına baxmayaraq burada bir rəvayətə işarə edirik.
Mərhum Səduq xanımın gecə dəfn olmasının səbəbini belə nəql edri:
عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِيِّ بْنِ أَبِي حَمْزَةَ عَنْ أَبِيهِ قَالَ سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ عليه السلام لِأَيِّ عِلَّةٍ دُفِنَتْ فَاطِمَةُ (عليها السلام) بِاللَّيْلِ وَ لَمْ تُدْفَنْ بِالنَّهَارِ قَالَ لِأَنَّهَا أَوْصَتْ أَنْ لا يُصَلِّيَ عَلَيْهَا رِجَالٌ [الرَّجُلانِ].
Əli ibn Əbu Həmzə atasından nəql edir ki, İmam Sadiq (ə)-dan “niyə xanim Fatimə gündüz yox, gecə dəfn oldu?”- sual etdikdə həzrət buyurdu: Xanım Fatimə özü gecə dəfn olunmasına vəsiyyət etdi ki, Əbubəkrlə Ömər onun cənazəsinə namaz qılmasılar.”
الصدوق، أبو جعفر محمد بن علي بن الحسين (المتوفي381هـ)، علل الشرايع، ج1، ص185، التحقيق: التقديم: السيد محمد صادق بحر العلوم، الناشر: منشورات المكتبة الحيدرية ومطبعتها – النجف الأشرف، 1385 – 1966 م .
“Mədarik” kitabının müəllifi mərhum Seyyid Məhəmməd Amili deyir:
إنّ سبب خفاء قبرها ( عليها السلام ) ما رواه المخالف والمؤالف من أنها ( عليها السلام ) أوصت إلى أمير المؤمنين ( عليه السلام ) أن يدفنها ليلا لئلا يصلي عليها من آذاها ومنعها ميراثها من أبيها ( صلى الله عليه وآله وسلم ).
“Müxalif və müvafiqin nəql etdiyinə istinadən xanım Fatimə (s) məzarının gizli qalmasının səbəb budur ki, xanım özü həzrət Əli (ə)-a vəsiyyət edərək tapşırmışdı ki, ona əziyyət və atasının mirasıdan məhrum edənlər onun cənazəsinə namaz qılmasınlar.”
الموسوي العاملي، السيد محمد بن علي (المتوفي1009هـ)، مدارك الأحكام في شرح شرائع الاسلام، ج 8، ص279، النشر و التحقيق مؤسسة آل البيت عليهم السلام لإحياء التراث، الطبعة: الأولي، 1410هـ.
Nəticə: Bukimin sənədləri, əhli-sünnənin böyüklərinin etiraflarını nəzərə aldıqda məlum olur ki, xanımın gecə dəfn olmasına səbəb onun öz vəsiyyəti olub. Çünki həzrət istəməyib ona zülm edənlər onun cənazəsinə namaz qılsınlar. Bu yolla da xilafəti qəsb edənlərə qarşı qəzəbini tarixin silinməz səhifələrinə yazaraq sonra gələn nəsillər üçün əbədiləşdirdi.
Şübhə: -2
Fərz edək ki, Fatimə (s) haçansa iki şeyxdən narazı olub , lakin iki şeyxin Fatimə (s)-nın ömrünün axır günlərində gəlib ondan halallıq alması da sübuta yetmişdir. Necə ki, Beyhəqi və başqaları bunu nəql etmişlər:
عن الشعبي قال لما مرضت فاطمة أتاها أبو بكر الصديق فأستئذن عليها فقال علي يا فاطمة هذا أبو بكر يستئذن عليك فقالت أتحب أن أأذن؟ قال نعم فأذنت له فدخل عليها يترضاها وقال والله ما تركت الدار والمال والأهل والعشيرة إلا لإبتغاء مرضاة الله ومرضاة رسوله ومرضاتكم أهل البيت ثم ترضاها حتى رضيت.
“Fatimə (s) xəstə olduğu zaman Əbubəkr halallıq almaq üçün onun yanına getdi. Onunla görüşmək üçün icazə istədi. Əli (ə) Fatimə (s)-ya buyurdu:
-Əbubəkr görüşmək üçün icazə istəyir. Fatimə (s) “əgər istəyirsənsə gəlsin. ” –deyə buyurdu. Əli (ə) buyurdu:
-Bəli.
Sonra Fatimə (s) icazə verdi. Əbubəkr daxil olub Fatimə (s)-nın razılığını almaq istəyirdi. Əbubəkr dedi:
And olsun Allaha! Evimi, yaşayışmı, mal-dövlətimi və yaxınlarımı yalnız Allahın, Rəsulun və siz Peyğəmbər ailəsinin razılığını əldə etmək üçün tərk etmişəm. Sonra Fatimə (s) ondan razı olduğunu bildirdi.”
البيهقي، احمد بن الحسين (المتوفي 458هـ) دلائل النبوة، ج 7، ص 281؛
البيهقي، احمد بن الحسين (المتوفي 458هـ) الاعتقاد والهداية إلى سبيل الرشاد على مذهب السلف وأصحاب الحديث، ج 1، ص 354، التحقيق: أحمد عصام الكاتب، الناشر: دار الآفاق الجديدة – بيروت، الطبعة: الأولى، 1401هـ.
Cavab və araşdırma
Şəhidə, Siddiqə Fətimeyi Zəhra (s)-nın iki şeyxdən razı qalmaması onların xəlifəliklərinin şəri olmasını sual oltına aparır. Çünki bu sübut edir ki, Rəsuli-Əkrəm (s)-in tənha yadigarı, iki dünya qadınlarının ən üstünü, behişt qadınlarının xanımı Əbubəkr və Ömərin xəlifəliyinə müxalif, onlardan narazı və qəzəbli olmuşdur. Əhli sünnənin ən səhih kitablarında nəql olunmuş səhih rəvayətlərə əsasən, Fatimənin razılığı Allahın razılığı, onun qəzəbi Allahın qəzəbidir.
Elə buna görə də Əhli sünnə alimləri əl-ayağa düşüb bir neçə rəvayət qondarmaqla iki şeyxin Peyğəmbərin qızını qəzəbləndirdikdən sonra ömrünün axır anlarında onun ziyarətinə gedib ondan halallıq istəmiş və Fatimə (s) da onlardan razı qıldığını bildirməsini sübut etməyə çalışmışlar.
Bunun cavabında deyirik:
Birincisi: Rəvayətin sənədi mürsəldir. Çünki Şəbi tabeindəndir, özü bu hadisənin şahidi olmamışdır.
İkincisi: Fərz edək ki, tabeinlərin mürsəl rəvayətlərini qəbul edirik. Yenədə Şəbinin rəvayətini qəbul etmək mümkün deyil. Çünki Şəbi Əmirəl-möminin Əli (ə)-ın düşmənlərindən , nasibi olmuşdur. Necə ki, Bəlaziri və Əbu Hamid Ğəzali elə Şəbinin özündən nəql edirlər:
عن مجالد عن الشعبي قال: قدمنا على الحجاج البصرة، وقدم عليه قراء من المدينة من أبناء المهاجرين والأنصار، فيهم أبو سلمة بن عبد الرحمن بن عوف رضي الله عنه… وجعل الحجاج يذاكرهم ويسألهم إذ ذكر علي بن أبي طالب فنال منه ونلنا مقاربة له وفرقاً منه ومن شره….
“Bəsrə şəhərində bir dəstə insanla Həccacın hüzuruna daxil olduq. Mühacir və Ənsarın övladlarından olan bir dəstə Mədinəli qarilər, o cümlədən Əbu Səlmə ibn Əbdürrəhman ibn Ovf da orada idilər. Həccac onlarla söhbət edirdi. Əli ibn Əbu Talibi xatırladı və ona qarşı nalayiq sözlər işlətdi. Bizdə onun razılığını əldə etmək və şərrindən amanda qalmaq üçün Əliyə qarşı nalayiq sözlər işlətdik…”
البلاذري، أحمد بن يحيى بن جابر (المتوفي279هـ) أنساب الأشراف، ج 4، ص 315؛
الغزالي، محمد بن محمد أبو حامد (المتوفي505هـ)، إحياء علوم الدين، ج 2، ص 346، الناشر: دار االمعرفة – بيروت.
Bir nasibinin rəvayəti bizim üçün hüccət və sübut ola bilərmi?!
Əhli sünnənin ən səhih kitablarında Fatimə (s)-nın Əbubəkrdən narazı qalması:
Üçüncüsü: Fatimə (s)-nın Əbubəkrdən narazı qalması gün kimi aydın və inkarolunmazdır. Buxari əhli sünnənin ən səhih kitabı olan “Səhihi-Buxaridə” Fatimə (s)-nın dəfələrlə Əbubəkrə qarşı qəzəblənməsindən söhbət açmışdır. “Əbvabul-xums” bölməsində yazır:
فَغَضِبَتْ فَاطِمَةُ بِنْتُ رسول اللَّهِ صلى الله عليه وسلم فَهَجَرَتْ أَبَا بَكْرٍ فلم تَزَلْ مُهَاجِرَتَهُ حتى تُوُفِّيَتْ.
“ Rəsulullah (s)-in qızı Fatimə (s) Əbubəkrdən üz döndərmişdir. Dünyadan köçənə qədər onunla barışmadı.”
البخاري الجعفي، محمد بن إسماعيل أبو عبدالله (المتوفي256هـ)، صحيح البخاري، ج 3، ص 1126، حديث: 2926، باب فَرْضِ الْخُمُسِ، التحقيق د. المصطفى ديب البغا، الناشر: دار ابن كثير، اليمامة – بيروت، الطبعة: الثالثة، 1407 – 1987.
Buxari “Əl-məğazi” kitabının, “Ğəzvətul-Xeybər” fəslində, 3998-ci hədisdə deyir:
فَوَجَدَتْ فَاطِمَةُ على أبي بَكْرٍ في ذلك فَهَجَرَتْهُ فلم تُكَلِّمْهُ حتى تُوُفِّيَتْ.
“Fətimə (s) Əbubəkrə qarşı qəzəbləndi. Dünyadan köçənə qədər onunla danışmadı.”
البخاري الجعفي، محمد بن إسماعيل أبو عبدالله (المتوفي256هـ)، صحيح البخاري، ج 4، ص 1549، حديث: 3998، كتاب المغازي، باب غزوة الخيبر، التحقيق د. المصطفى ديب البغا، الناشر: دار ابن كثير، اليمامة – بيروت، الطبعة: الثالثة، 1407 – 1987.
Buxari “Əl-fəraiz” kitabının “Qovlin-Nəbi (s) la nuvərrisu ma tərəkna sədəqətun” fəslində, 6346-cı hədisdə deyir:
فَهَجَرَتْهُ فَاطِمَةُ فلم تُكَلِّمْهُ حتى مَاتَتْ.
“Sonra Fatimə (s) Əbubəkrdən üz döndərdi və dünyadan köçənə qədər onunla danışmadı.”
البخاري الجعفي، محمد بن إسماعيل أبو عبدالله (المتوفي256هـ)، صحيح البخاري، ج 6، ص 2474، حديث: 6346، كتاب الفرائض، بَاب قَوْلِ النبي (ص) لا نُورَثُ ما تَرَكْنَا صَدَقَةٌ، التحقيق د. المصطفى ديب البغا، الناشر: دار ابن كثير، اليمامة – بيروت، الطبعة: الثالثة، 1407 – 1987.
İbn Quteybiyyənin rəvayətində nəql olunub ki, o iki nəfər Fatimə (s)-nın ziyarətinə gəldikləri zaman Fatimə (s) onlara daxil olmaq üçün icazə vermədi. Naçar qalıb Əmirəl-möminin Əli (ə)-ın yanına gedib Fatimə (s) ilə görüşmək üçün vasitəçilik etməsini istədilər. Fatimə (s) Əli (ə)-ın cavabında buyurdu:
البيت بيتك.
Yəni Əlican! “Ev öz evindir.” İxtiyar sahibisən, kimə istəyirsən icazə ver. Əli (ə) hüccəti tamam etmək, sonralar o iki nəfər “biz Fatimə (s)-dən halallıq almaq istəyirdik, lakin Əli (ə) icazə vermədi”-deyə bəhanə gətirməmək üçün onlara icazə verdi.
Onlar üzürxahlıq istədikləri zaman Xanım Zəhra (s) qəbul etmədi və onlardan belə bir etiraf aldı:
نشدتكما الله ألم تسمعا رسول الله يقول: رضا فاطمة من رضاي وسخط فاطمة من سخطي فمن أحب فاطمة ابنتي فقد أحبني ومن أ رضى فاطمة فقد أرضاني ومن أسخط فاطمة فقد أسخطني
Sizi and verirəm Allaha! Məgər siz ikiniz Rəsulallah (s)-dən “Fatimənin razılığı mənim razılığım, onun qəzəbi mənim qəzəbimdır. Qızım Fatiməni sevən həqiqətdə məni sevmişdir. Fatiməni razı salan həqiqətdə məni razı salmışdır, onu qəzəbləndirən həqiqətdə məni qəzəbləndirmişdir” –deyə buyurduğunu eşidməmisinizmi? Hər ikisi “bəli, biz Rəsulallah (s)-dən bucür eşitmişik”- deyə cavab verdilər.
Daha sonra Fatimə (s) buyurdur:
فإني أشهد الله وملائكته أنكما أسخطتماني وما أرضيتماني ولئن لقيت النبي لأشكونكما إليه.
Mən Allahı və mələkləri şahid tuturam ki, siz ikiniz məni qəzəbləndirmisiniz və mən sizdən narazıyam. Atamla görüşdükdə sizin ikinizdən şikayət edəcəyəm.
Bununlada kifayətlənməyib daha sonra buyurdu:
والله لأدعون الله عليك في كل صلاة أصليها.
And olsun Allaha! Hər namazdan sonra sizə qarğış edəcəyəm.
الدينوري، أبو محمد عبد الله بن مسلم ابن قتيبة (المتوفي276هـ)، الإمامة والسياسة، ج 1، ص 17، باب كيف كانت بيعة علي رضي الله عنه، التحقيق: خليل المنصور، الناشر: دار الكتب العلمية – بيروت – 1418هـ – 1997م.
Bunları bildikdən sonra necə inana bilərik ki, Fatimə (s) o iki nəfərdən razı qalmışdır?! Buxarinin rəvayəti üstündür yoxsa Beyhəqinin? Bir halda ki, o Əli (ə)-in düşməni hesab olunur və özüdə bu hadisənin şahidi olmamışdır?!
Dördüncüsü: Əgər Fatimeyi Zəhra (s) o iki nəfərdən razı qalmışdısa, bəs niyə ona zülm edənlər onun dəfnində və namazında iştirak etməsinlər deyə gecə dəfn olunmasına vəsiyyət etdi? Bu haqda hədisləri “Gecə dəfn olunması əhli-sünnət kitablarında” başlıqı altında nəql etdiyimiz üçün yenidən təkrar etmirik.
Əlbəttə, mümkündür biri desin ki, “Əbubəkr sonradan peşman olub tövbə etmişdir.” Onun cavabında deməliyik ki, tövbə insanın daxilindən gələn peşmançılıq olduğu zaman faydalı və dəyərlidir. Birdə öz keçmişini islah etsin. Yəni, tövbə edən şəxs pozduğu haqları, istər ilahi haqlar olsun istərsədə camaatın haqqını islah etməlidir.
İndi belə bir sual edirik: Görəsən Əbubəkr nəsuh tövbəsi etməsi və Allah taala da onun tövbəsini qəbul etməsi üçün Fədəki Fatimeyi Zəhra (s)-ya qaytardımı?
Nəticə: Fatimə (s)-nın iki şeyxdən qəzəblənməsi və ömrünün sonuna qədər onlardan razı qalmaması əhli-sünnətin ən səhih kitablarında nəql olunmüş məsələlərdən biridir. Sənəd silsiləsində nasibi olan “Fatimə (s)-dan razılıq almışdılar” deyən Beyhəqinin rəvayəti etibarsızdır.
Yazar : İslammaarifinde Elmi Tədqiqatı Mərkəz