Əxlaqi geriliyin səbəbləri nələrdir?

İnsanların əxlaqı üstünlük əldə etməsi daxili kəmal tələbliyindən irəli gəlir. Əgər əməlləri inkişaf üçün olmasa dayanmış halı olsa zamanə və cəmiyyətin inkişaf olduğu halda və ehtiyacların artması ilə insanların əxalqı və yeniliklərlə uyğunlaşa bilmədiyi üçün səhv yollara yönələ bilər. Yəni əxlaq da zamanın inkişafı ilə inkişaf etməlidir və cəmiyyət yaşayışında rəftarların və əxlaqların metodlarını tanımaq gərəkir. Əxlaqı pozan əsaslar Quran və rəvayətlərdə baxımından bunlardır:
1-Allahdan uzaqlaşmaq, Qurani-Kərim bu haqda buyurur: \"Hər kəs mənim zikrimdən üz çevirsə onun üçün dar və sıxıcı həyat nəsib olacaq...məzmun) Taha/124.
2-Şeytanın hiylələri, Quran kərimdə qeyd olunmuşdur ki, şeytan demişdir ki, insanları haqq yolundan uzaq salacam yəni əxlaqını da pis edəcəm. Sad/82-83.
3-Daxili istəklər, Qurani-Kərimdə Yusif Peyğəmbər buyurur: \"Nəfsim məni pisliyə dəvət edir. ...\" Yusif/53.
4-Gunahlar, günahlar insanın düzgün düşünməsinə və haqq batildən ayıran əxlaqdan uzaq düşər.
5-Uzun uzadı istəklər, xəyallarla yaşamaq insanın zamana ehtiyaclı əxlaqdan uzaq düşməsinə səbəb olar.
6-Tamahkarlıq, tamahkarlıq insanı zəliliyyə gətirib çıxarar - Qərərül-hikmət ktiabı, səh: 298.
7-Dünya pərəstlik, dünya pərəstlik insanın rahatçılığını əldən alar necə ki, rahatçılıq olmasa insanın əxlaqı da sabit qalmaz və inkişaf etməz.
8-Qəflət və özünü yaddan çıxarmalar, Qurani-Kərim buyurur: \"Allah yanında ən pis hərəkətdə olan məxluq günahkar məxluqdur, çünki əqlindən istifadə etmir\" (Ənfal/22).
9-İsrafkarlıqlar, Hədis gəlmişdir: \" Vay olsun o israf edən şəxsə, nə qədər (xeyirdən) uzaqdır ki, xeyirin ən yaxşısı əxlaqıdır. Qərər kitabı, səh: 359.
10-hədsiz kasıbçılıq və sərvətə başın qarışması, İmam Əli (ə) buyurur: \"Kasıbçılıq insanın şəxsiyyətini sındırar\" - elə olan halda şəxsiyyəti və izzəti olmayandan kamil əxlaq gözləmək qeyri-mümkün həddə olur. (Qərərül-Hikəm hədis kitabı, səh: 365)