PEYĞƏMBƏRİMİZ (S) NECƏ GÖRSƏNİRDİ, NECƏ BİRİ İDİ?
Bir gün İmam Həsən (ə) ogey dayısı Hinddən xahiş etdi ki, Həzrət Mühəmməd Peyğəmbəri (s) təsvir etsin. Hind Həzrət Xədicənin əvvəlki ərindən olan oğlu idi və Peyğəmbərin ögey oğlu sayılırdı. Hind Allahın Rəsulunu belə təsvir etdi:
“Allahın Rəsulu çox uca şəxsiyyətə sahib idi. Çöhrəsi on dörd gecəlik Ay kimi parıldayırdı. Ortaboylu idi; nə gödək, nə də uzun. Kəllə sümükləri iri idi. Saçları bir o qədər də buruq deyildi. Bəzən saçlarını başının arxasında toplayır, bəzən isə açıb buraxırdı. Bu zaman saçlarının uzunluğu qulağının sırğalıq yerini aşmırdı.
Çöhrəsi açıq və təravətli idi. Geniş alnı vardı. Kamana oxşar zərif və çatma qaşları vardı. Qaşlarının arasından bir damar keçirdi ki, qəzəblənəndə bu damar gərilib üzə çıxırdı. Burnu azacıq qabarıq şəkildə idi, parıldayırdı, hətta ilk baxışda uzunsov görünürdü. Sıx saqqalı vardı. Gözləri qara idi, ağzı kiçik deyildi. Dişləri ağappaq və yaraşıqlı idi... Gümüş kimi bəyaz və düz boynu vardı. Bütün əzaları mütənasib və gözəl idi. Sinəsi və qarnı bir xətt boyunca eyni müstəvidə idi (yəni nə sinəsi, nə də qarnı irəli çıxmamışdı). Sinəsi geniş, kürəyi enli idi. Sinəsindən göbəyinə kimi nazik xətt şəklində tüklər uzanırdı. Qollarından və qıçlarından fərqli olaraq, qarnının və köksünün üzəri tüksüz idi. Qolları uzun, ovucları enli, əl-ayaq sümükləri iri idi. Nazik beli vardı. Qarnı kiçik idi. Ayaqlarının altı hamar idi. Yeriyəndə azacıq sağa-sola meyl edirdi, təvazö ilə, amma cəld yeriyirdi. Yerişi elə idi ki, sanki yoxuşdan aşağı enir. Bir tərəfə dönəndə bütün vücudu ilə çevrilib dönərdi (yalnız başını döndərməzdi). Baxışları utancaq idi, səmaya az nəzər salardı, çox vaxt yerə baxardı. Baxanda gözlərini qıyar, nəzərlərini bir yerə zilləməyi xoşlamazdı. Səhabələrlə birlikdə addımlayar, rastlaşdığı adamlara birinci salam verərdi”.
Bu yerdə İmam Həsən (ə) Hinddən xahiş etdi ki, Peyğəmbərin davranışından danışsın. Hind sözünə davam etdi:
“Allah Rəsulunun bütün vücudu sanki hüzn və kədərə bürünmüşdü. Həmişə fikirli görünürdü, heç vaxt rahat olmurdu. Ehtiyac olmadan danışmaz, çox susardı. Sözünün əvvəli də, axırı da bütöv və aydın olurdu. Qısa danışardı, uzunçuluq etməzdi, amma məqsədini bütöv çatdırardı. Xoş əxlaqlı idi, camaatla yumşaq davranırdı. Heç kimə haqsızlıq etməz, heç kimi aşağılamazdı. Allahın nemətləri az da olsa, onları çox sayardı. Yeməyi nə çox tərifləyər, nə də məzəmmət edərdi. Dünyaya və onun nemətlərinə görə qəzəblənməzdi. Amma haqqı müdafiə etmək üçün qəzəblənəndə ona yardım göstərilincəyə kimi (yəni haqsız adam peşman oluncaya və ya başqaları tərəfindən zərərsizləşdirilincəyə kimi) heç kimi tanımaz və sakit olmazdı. Özünə aid olan məsələlər barədə qəzəblənməz, kükrəyib-coşmazdı. Nəyi isə başqasına göstərmək istəyəndə bütün əli ilə işarə edərdi (yəni barmağı ilə və ya başı ilə, gözü ilə işarə etməzdi). Təəccüblənəndə ovuclarını çevirərdi. Danışanda əli ilə də bəzi hərəkətlər edər, adətən, sağ əlinin ovcunu sol əlinin baş barmağına toxundurardı. Qəzəblənəndə üzünü kənara çevirərdi. Sevinəndə gözlərini qıyardı. Gülüşü adətən təbəssüm şəklində olardı, bu zaman yağış damcıları kimi yaraşıqlı dişləri görünərdi”.
İmam Həsən (ə) buyurur ki, Hinddən eşitdiklərimi uzun müddət qardaşım Hüseynə (ə) demədim. Xeyli vaxt keçdikdən sonra bunları Ona danışdım. Məlum oldu ki, Hüseyn (ə) də bütün bunlar barədə atam Əlidən (ə) soruşubmuş. Hüseyn (ə) dedi ki, Peyğəmbərin evdəki davranışı barədə atamdan soruşdum, belə cavab verdi:
“Peyğəmbərin hansı evdə (yəni xanımlarından hansı birinin hücrəsində) qalması Onun özündən asılı idi (bu məsələdə Allahdan göstəriş almırdı). Evdəki vaxtını üç hissəyə bölərdi. Vaxtın bir hissəsini izzət və cəlal sahibi olan Allaha (ibadətə) həsr edərdi. Bir hissəni ailəsinə, qalan bir hissəni də özünə ayırardı. Özü üçün ayırdığı vaxtı da iki hissəyə bölərdi: vaxtın yarısını özünə həsr edərdi, yarısını da camaata. Istisnasız olaraq hamının məsələləri ilə məşğul olar, köməyini heç kimdən əsirgəməzdi.
Insanlardan ötrü ayırdığı vaxt ərzində adəti bu idi ki, fəzilət əhlinə (yəni imanda üstün olanlara) üstünlük verərdi və insanların ehtiyaclarını təqvalarına uyğun olaraq qarşılayardı. Insanları yalnız o işlərlə məşğul edərdi ki, bunun nəticəsində islah olsunlar. Yalnız o şeylərdən danışardı ki, camaata faydası dəysin. Deyərdi ki, sözümü eşidənlər başqalarına da çatdırsınlar. Tapşırardı ki, öz ehtiyacını mənə söyləmək imkanı olmayanların sözünü mənə çatdırın. Çünki hər kim sözünü deyə bilməyənlərin sözünü hökmdara (və ya ixtiyar sahibinə) çatdırsa, qiyamət günündə Allah onun qədəmlərini möhkəm edər. Adamlar o həzrəti ziyarət edər, hüzurundan razı halda və savad əldə etmiş şəkildə çıxardılar”.
Hüseyn (ə) İmam Əlidən (ə) soruşdu ki, Peyğəmbərin evdən kənardakı davranışı barədə Ona danışsın. Həzrət buyurdu:
“Peyğəmbər ehtiyac olmadan danışmazdı. Insanlar arasında ülfət və mehribanlıq yaradar, düşmənçilik yaranmasına imkan verməzdi. Hər bir qövmün (qəbilənin) başçısına hörmət göstərər, onu həmin qövmün başçısı vəzifəsində saxlayardı. Camaatı fitnələrdən uzaqlaşdırar, ətrafdakı insanlarla pis davranmalarına imkan verməzdi. Səhabələrin vəziyyəti ilə yaxından maraqlanar, cəmiyyətdə baş verən hadisələr barədə camaatın fikrini soruşardı. Yaxşı əməlləri tərifləyər, pis işləri pisləyər və tənqid edərdi. Hər işdə mötədil (mülayim) davranar, ixtilafdan, qarşıdurmadan qaçardı. Özü qəflətdə olmazdı ki, başqaları da Ona baxıb qəflətdə qalmasınlar və tənbəlliyə düçar olmasınlar. Hər bir hala uyğun çıxış yolu Ona məlum idi. Haqqı nə əskildər, nə də artırardı. Insanların ən yaxşıları Ona daha yaxın idilər. Camaata daha yaxşı nəsihət verə bilən adamlara üstünlük verərdi. Başqalarını özünə tay və bərabər tutanlara, ətrafdakılara daha çox yardım göstərənlərə öz yanında daha yüksək məqam verərdi”.
Sonra İmam Hüseyn (ə) atasından xaşih etdi ki, Peyğəmbərin məclisləri barədə Ona danışsın. İmam Əli (ə) buyurdu:
“Allahın Rəsulu yalnız uca Allahın adını zikr edərək qalxıb-oturardı. Məclislərdə özü üçün xüsusi yer ayırmazdı (yəni özünün başqalarından üstünlüyünü göstərmək üçün məclisin başında və ya xüsusi bir yerdə oturmazdı), insanlara da bunu qadağan etmişdi. Bir məclisə daxil olanda boş yer tapıb oturardı, başqalarına da bunu tapşırardı. Məclis əhlindən hər kəsə layiq olduğu qədər diqqət göstərərdi. Imkan yaratmazdı ki, bir kəs Onun başqasına daha çox ehtiram göstərdiyini düşünsün. Onunla oturmuş halda və ya ayaq üstə söhbət edən adama səbrlə o vaxta kimi qulaq asardı ki, sözünü bitirib sağollaşsın. Ehtiyacını bildirən adamın ya xahişini yerinə yetirər, ya da mülayim bir sözlə onu yola salardı. Gözəl əxlaqına görə camaat Onunla rahat söhbət edə bilirdi. O, insanlar üçün mehriban ata kimi idi. Hamı hüquq baxımından Onun gözündə eyni idi. Onun məclislərində helm (mülayimlik), həya, səbr və əmanət hökm sürürdü. Bu məclislərdə heç kim səsini yüksəltməz, heç kimin haqqı tapdalanmaz, heç kəsin eybinin üstü açılmazdı. Burada hamı ədalətə riayət edər, təqvaya görə üstün sayılar, təvazökar davranardı. Bu məclislərdə hamı böyüklərə ehtiram göstərər, kiçiklərə mərhəmətli davranar, ehtiyaclıları özündən irəli bilər, qəriblərə yardım göstərərdi”.
İmam Hüseyn (ə) Peyğəmbərin öz məclis dostları ilə rəftarı barədə soruşdu. Həzrət Əli (ə) cavab verdi:
“Allah Rəsulu həmişə xoş sima göstərər, başqalarının hərəkətini yaxşılığa yozardı, xasiyyəti mülayim idi, kobudluq etməzdi. Qara-qışqırığı sevməz, söyüş söyməz, eyib tutmağı xoşlamaz, yaltaqlıq etməzdi. Bəyənmədiyi hallara bəzən göz yumardı. Amma heç kimi məyus qoymaz, ümidləri qırmazdı. Üç şeydən uzaq durardı: höcətkənlik, çox danışmaq və bihudə işlərə baş qarışdırmaq. Camaatla rəftarında da üç xüsusiyyətdən uzaq qaçardı: insanları danlamaz, onların eyibləri və gizli işləri ilə maraqlanmaz, savab qazanmaq ümidi olmayan hallarda danışmazdı. O danışanda məclis əhli elə sakit durardı ki, sanki başlarında quş yuva qurub. Yalnız O sözünü bitirəndən sonra camaat danışardı. Onun hüzurunda birinci danışmaq üçün mübahisə etməzdilər, danışan adam sözünü bitirənə kimi hamı sakit durub dinləyərdi. Insanlar Onun hüzurunda danışmağı ən üstün danışıq hesab edərdilər. Hamının güldüyü sözlərə Peyğəmbər də gülər, hamının təəccübləndiyi işlərə O da təəccüblənərdi. Qərib insanlarla səbrli davranar, kobud və yersiz sözlərə dözərdi. O həzrəti narahat etməsin deyə, səhabələr qərib bir adamı kənara itələyəndə narahat olar və buyurardı: “Möhtac adamla rastlaşanda ehtiyacını həll edin”. Imkan yaratmazdı ki, etdiyi yaxşılığa görə Onu tərifləsinlər. Bir adam danışıqda həddi keçməyincə, sözünü kəsməzdi. Bu halda sözünü kəsmək üçün ya ona susmağı buyurar, ya da söhbətin bitdiyini bildirmək üçün özü ayağa qalxardı”.
Daha sonra İmam Hüseyn (ə) atasından soruşdu ki, Peyğəmbərin sükutu (susması) necə idi? İmam Əli (ə) cavab verdi:
“Allah Rəsulunun sükutu dörd xüsusiyyətə malik idi: təqdir (hər şeyin yerini və miqdarını bilmək), təfəkkür, helm (mülayimlik) və həzər (çəkindirmək). Təqdir özünü bunda göstərirdi ki, o həzrət öz baxışlarını məclis əhlinin hər birinə bərabər şəkildə paylayar (yəni hamıya eyni baxar), hamının sözünü bərabər şəkildə dinləyərdi. Onun təfəkkürü (düşüncəsi) fani olan dünya və baqi olan axirət haqqında idi. Helm və səbr Onun əxlaqında birləşmişdi. (Özünə aid olan) heç nə Onu qəzəbləndirməz və özündən çıxarmazdı. Peyğəmbərin çəkindirməyi (həzər) isə dörd məsələdə özünü göstərirdi: yaxşı işləri yerinə yetirmək (başqaları da Ona təqlid etsinlər deyə); pis işlərdən uzaq olmaq (başqaları da bundan çəkinsinlər deyə); ümmətin islah olması məqsədilə çalışmaq; dünya və axirət faydasını özündə əhatə edən işləri həyata keçirmək”.
(Hədis Şeyx Rəziyyəddin Təbrisinin “Məkarimül-əxlaq” kitabındandır).