İnsan dünyaya göz açdığı vaxt heç nə ilmi. Və müxtəlif işlədə aşqalaının təcüəsindən istifadə etməyə məcu olu. İnsan öz istəyindən asılı olmayaaq, aşqalaının elmi nəaliyyətindən əhələni. Çünki həyatın dolamaclı yollaını adlamaq üçün hə addımda elm və iliyə ehtiyac va. /Həyatımız əsasən iki əsas üzəində qəa tutmuşdu. Əsaslaın ii ilmək, digəi isə həmin ilikdən istifadə etməkdi. İkinci əsas da iinci əsasa ehtiyaclıdı. Demək, həyatda ilk addım ilikdən aşlayı. /Məhz u məqamda daxilimizdəki i meyl izim köməyimizə çatı və səadət qapılaını izim üzümüzə açı. u meyl iqtias və təqliddi. iliik ki, köpə həmin u meyllə əsasında danışmağa aşlayı, otuu-dumağı öyəni, hə gün məhələ-məhələ həyat pillələi ilə yuxaı qalxı. O, yaşa dolduqca aşqalaının ilikləinə daha diqqətli olu, valıq aləmindəki mövcudladan xəə tutu və öz insanlıq vəzifələini anlayı. /Amma uada əsas i nöqtəyə diqqət yetimək lazım gəli. ütün işlədə aşqalaına təqlid etmək düzgün deyil. Təqlidin i neçə növü va /1. Cahilin cahilə təqlidi (ilməyənin ilməyənə təqlidi) /Məlum məsələdi ki, u növ təqlid insanı nəinki xoşəxt etmi, hətta onu süquta uğadı. Təəssüf ki, izim cəmiyyətimizdə i çox insanla ko-koanə şəkildə müxtəlif məsələlədə aşqalaına təqlid edilə. Onla müxtəlif həyat məsələləində, eləcə də, geyim, yemək, ad qoyma və digə işlədə aşqalaını yamsılamağa çalışıla. əzən insanla heç i əsas olmadan iman və əxlaq axımından da aşqalaına təqlid edilə. Məhz həmin u cü təqlid haqqında məşhu i şedə deyili /div align="cente"talettd / /Təqlid düça etdi əşəi dədə, /Min i lənət olsun elə təqlidə. //td/t/tale/div /Quani-kəimdə də u növ təqlidi məzəmmət edən ayələ nazil olmuşdu. Məsələn, ütpəəstlə həzət Peyğəməin (s) etiazlaı müqailində deyidilə “iz atalaımızı i dində gödük və onlaın yolu ilə gedəcəyik.” Quan elə i məntiqi şiddətlə məzəmmət etmişdi. /2. Alimin cahilə təqlidi Şühəsiz ki, elə i təqlid əvvəlki təqliddən də pisdi. Çünki alim öz elm və iliyi əsasında həəkət etməlidi. Elm və iliyə sahi i insanın öz elmindən faydalanmayı, ko-koanә nadan i şəxsə təqlid etməsi ən çikin təqliddi. /3. Alimin alimə təqlidi Alim mütəxəssis və nəzə sahii olduğu sahədə öz həmkaına təqlid etməməlidi. Və öz elmi ilikləinə əsaslanaaq vəzifəsini müəyyənləşdiməlidi. Fəqihlə uyuula ki, ictihad məhələsinə çatmış şəxs öz ictihadına əməl etməlidi. u cəhətdən də ictihad icazəsində adətən yazılı “u şəxsin təqlid etməsi haamdı.” İctihada çatmış şəxs öz nəzəinə əsasən əməl etməlidi. Ələttə ki, elmi məsələlədə aşqa alimlələ məsləhətləşməyin eyi yoxdu. Nəzədə tutulan udu ki, alim qəa çıxaakən aaşdıma apamamış aşqalaının nəzəinə təslim olmamalıdı. /4. Cahilin alimə təqlidi elə i təqlid ağıl və fitətin tələidi. Həmin u məntiqə əsasən, iz ina tikmək üçün memaa, ənnaya müaciət ediik. Lias tikdiəkən dəziyə, xəstələnəkən həkimə müaciət edilməsi təii i işdi. iz sözlə, ağıl və fitət izi mütəxəssis adınca göndəi. /Elə u məntiqlə də dini təlimlədə, ilahi qanunlada hökmləi ayıd etməkdə mütəxəssis olan fəqihləə müaciət olunması tapşıılı. Fəqihlə öz istedadlaı ilə illə uzunu elm və ilik soağınca gəzmiş və uca ictihad məqamına çatmışla. Müctəhid ilkin qanunu ilahi mənədən çıxaı, süuta yetiən və xalqa təqdim edən alimdi. u uca mənsə fəqihləə məsumla təəfindən əta olunmuşdu. Məqsəd insanlaın səadət yoluna istiqamətləndiilməsidi. /elə i nöqtəni nəzədən qaçımaq olmaz ki, dünyəvi elmləin müxtəlif sahələi va. i şəxs müəyyən elm sahəsində fövqəladə istedada malik olduğu halda, digə i sahədən tamamilə xəəsiz qala ilə. Ona göə də o ilmədiyi sahədə mütəxəssisə müaciət etməli, onun dedikləinə tae olmalıdı. /Məsələn, öyük məhaət sahii olan i alim tanımadığı i şəhədə lazım olan ünvanı tapmaq üçün şəhəi tanıyan adamladan həmin ünvan haqqında souşmağa məcudu. Məsələn, astonomiya sahəsində öyük kəşfləi olan alim xəstələndiyi vaxt onun həkimə müaciət etməsi zəuidi. u şəxs astonomiyanı gözəl ilsə də, xəstəliklə və xəstəlikləin müalicəsi ilə tanış deyil. Həkim öz elminə əsaslanaaq astonomun xəstəliyini müəyyənləşdii və onun üçün nüsxə yazı. Astonom heç i soğu-suala tutmadan onun dedikləinə əməl edi. /u iki misaldan aydın olu ki, dini məsələlədə xalqın müctəhidə müaciət etməsi zəuidi. Həkim tidə mütəxəssisdisə, müctəhid də ilahiyyatda mütəxəssisdi. Müctəhid i ömü səf edəək, səf, nəhv, lüğət, kəlam, məntiq, təfsi, ical, diayə, hədis, fiqh üsulu elmləini oxumuşdu. /izim tez-tez müaciət etdiyimiz isalə fəqihin i ömü zəhmətinin məhsuludu. Həmin isalələ alimləin üzücü zəhmətləi hesaına aşa gəlmişdi. İctihad asan iş deyil. İctihad dedikdə fədi və ictimai həyatımızı əhatə edən ilahi qanunla külliyatının öyənilməsi nəzədə tutulu. /İslam məktəinin fəxi olan ali məqamlı müctəhid Şeyx Mütəza Ənsai “əsail” kitaında yazı “Allah izə ictihad tovfiqi vesin. Elə i ictihad ki, daimi cihaddan ağı və əhmətli olsun.” /unu da qeyd etməliyik ki, müctəhidin göstəişləinə etiqadi yox, təkcə əməli məsələlədə təqlid olunmalıdı. aşqa sözlə, təqlid füue-dinə aiddi, usule-dinə yox! Allahı və Peyğəmələi tanımaq kimi üsul məsələləi İslam məktəinin əsasını təşkil edi. u məsələləi möhkəm dəlillə əsasında qəul etmək zəuidi. Etiqad məsələləi ilə elm və agahlıq yolu ilə tanış olan insan əməli hökmlədə u sahədə mütəxəssis olan müctəhidləə müaciət etməlidi. /Namazın, həccin, əm e məufun və nəhy əz munkəin və i sıa digə əməli hökmləin vaciliyini insan özü dək etməlidi. Yəni müctəhiddən öyənilən namazın vaciliyi yox, namazın necəliyidi. İnsan əvvəlcə öz ağıl və düşüncəsi ilə namazın vaciliyini dək etməli, sona isə namazı necə yeinə yetimək aədə müctəhiddən məlumat almalıdı. i sözlə, təqlid yalnız əməli hökmləə aiddi. / /Аyәtullаh Mәkаim Şiаzi, Аyәtullаh Cәfә Sühаni