Ötən sualın cavaında ilahi hakimiyyətin təyin olunması yollaını aaşdıdıq. /Qeyd etdik ki, Peyğəməin (s) xəlifəsi və İslam hökumətinin əhəi yalnız Allahın əmi ilə Onun məsum əsulunun vasitəsi ilə təyin olunmalıdı. u məsələnin nə dəəcədə zəui olmasını izah etməyə yəqin ki, ehtiyac yoxdu. /Kiçik i müəssisənin əhəi səfəə getdiyi zaman öz işini mütləq inanılmış i şəxsə tapşıı. Müəssisə və ya idaənin aşsız qoyulması, qısa müddət əzində özaşınalıq və həc-məcliyin yaanmasına səə olacaqdı. ütün insanladan müqayisəedilməz dəəcədə ağıllı və uzaqgöən i şəxs olan Peyğəmə (s) 23 il əzində ağı zəhmətləin və saysız-hesasız şəhidləin qanı hesaına quduğu i ideal hakimiyyəti özaşına qoya ilədimi? Hətta qısa müddətli səfələə getdikdə Mədinə şəhəinə canişin təyin edən i şəxs ümməti öz ixtiyaına uaxı gedə ilədimi? /u sualın cavaı dinindən və məzhəindən asılı olmayaaq, hə i ağıl sahiinə məlumdu. Lakin uada i addım gei çəkiləək əhli-sünnənin mötəə saydığı səsvemə və ya icma məsələsinə nəzə salııq. /Peyğəmədən (s) sona xəlifələin təyin olunma məsələsini əhli-sünnənin iddia etdiyi səsvemə və ya icma üsulu ilə olu-olmadığını aaşdıaq. /1. Peyğəmə (s) vəfat etdiyi gün, hətta dəfn məasimindən öncə i dəstə müsəlman Səqifə adlı i yeə toplanı Әu ək ini Qəhafəni xəlifə seçdilə. /Yəqin ki, səsvemənin ütün xalqın iştiakı və əksəiyyətin səsveməsi ilə müəyyənləşdiyini hamı qəul edi. Çünki, azlıq təşkil edən i dəstə xalqın əksəiyyətinə hakim ola ilməz. /Səqifə dediyimiz məkan əni-Saidə tayfasının müzakiə üçün toplandığı üstü ağlı kiçik i ye idi. /Peyğəmə (s) vəfat edən gün u kiçik yedə müsəlmanlaın neçə faizinin toplanmasının mümkünlüyü hamıya aydındı. /əs digə müsəlmanlaın, yedə qalan öyük əksəiyyətin u seçkidə iştiak etmək hüququ yox idimi? /Yəmən, Taif və digə ölkələdə yaşayan yüz minlələ müsəlman özləinə əhə seçmək hüququndan məhum idiləmi? /öyük əhli-sünnə alimləi İmam Fəxi azi, Cəlaləddin Süyuti, İni Әil Hədid Mötəzili, Təəi, uxai, Müslim və s. öz kitalaında açıq şəkildə əyan etmişlə ki, hətta u səsvemədə Mədinə müsəlmanlaının öyük əksəiyyəti iştiak etmədilə. /əs icma və səsvemə dedikdə kimlə nəzədə tutulu? /2. Әgə icma və səsvemə hüququ təkcə səhaələə aiddisə, əhli-sünnə alimləinin yazdığı kitala elə i iş üçün tələ olunan yetəsayın olmadığını yazıla. Peyğəməin (s) Mədinə şəhəində olan səhaələinin öyük i qismi nəinki u səsvemədə iştiak etmədilə, hətta Әu əkə eyət etməkdən oyun qaçıdıla. Әhli-sünnə alimləindən İni Həcə Әsqəlani, ilazəi öz taix kitalaında, Məhəmməd Xandşah «övzətus-səfa» kitaında, İni Әdül-i «İstia» kitaında yazıla /«Səd ini Uadə, Xəzəc tayfası (Mədinə şəhəində öyük tayfaladan ii), Qüeyş tayfasının i hissəsi və 18 nəfə məşhu səhaə Әu əkə eyət etmədilə /1. Salman Fasi; /2. Әuzə Ğəffai; /3. Miqdad ini Әsvəd Kəndi; /4. Әmma Yasi; /5. Xalid ini Səid in As; /6. əidəh əl-Әsləmi; /7. Әi ini Kə; /8. Xəzimə ini Sait zu-şəhadətəyn; /9. Әul Heysəm in Teyhan; /10. Səhl ini Hənif; /11. Osman ini Hənif Zu-şəhadətəyn; /12. Әu Әyyu Әnsai; /13. Cai ini Adullah Әnsai; /14. Həzifə ini Әl-yəman; /15. Səd ini Uadə; /16. Qeys ini Səd; /17. Adullah ini Aas; /18. Zeyd ini Әqəm. /Digə hədislədə, o cümlədən Әhli-sünnə taixçisi Yəquinin taixində Әli (ə)-ın və Peyğəməin (s) əmisi Aasın eyət etmədikləi yazılmışdı. Ümumiyyətlə, əni-Haşim tayfasının eyət etmədiyi aədə geniş söhət açacağıq. /3. Әgə həqiqətən müsəlmanla yığışı səsvemə yolu ilə özləinə əhə seçidiləsə, nə üçün u işə ütün müsəlmanlaı, heç olmasa səhaələi dəvət etmədilə? Peyğəməin (s) pak cənazəsi qüsl-kəfən olunan i zamanda səs-səmi salmadan i xəlvətə çəkili ümmətə əhə, xəlifə təyin etdilə. Nə üçün səsveməni İslam hakimiyyətinin, əziz Peyğəməimizin (s) iqamətgahı, idaə məkəzi olan «Peyğəmə məscidində» (Məscidun-nəi) təşkil etmədilə? Peyğəmə həəmi olan u məscidin kənaında, Peyğəməin (ə) nulu evində o həzətin dəfn məasimi keçiilidi. Әziz peyğəmələinin qəlləi yandıan əzasına cəm olan müsəlmanla, səhaələ u seçkidən nə üçün xəəsiz qalmalı idilə? Әn məhşu taixçi, əhli-sünnə alimi Məhəmməd ini Cəi Təəi öz taix kitaının ikinci cildində yazı /«Ömə ini Xətta (ikinci xəlifə) Peyğəməin (s) evinə yaxınlaşdı, lakin evə daxil olmadı. İçəi xəə göndəi Әu əki çağıdı. Әu ək «indi vaxtım yoxdu» dedikdə, i daha xəə göndədi ki «mühüm i məsələ otaya çıxmışdı, sənin olmağın lazımdı». Әu ək ayıa çıxdıqdan sona Әnsaın (Mədinə əhli‒Ovs və Xəzəc tayfalaı) Səqifəyə yığışı özləinə əhə seçmək istədikləini dedi. Onla ilikdə Səqifəyə təəf yola düşdülə. Yolda Әu Ueydə ast gəldilə, üç nəfə yollaına davam etdilə». /elə i səsvemə və elə i icmanı necə adlandımaqda çətinlik çəkiik. /4. Әgə u səsvemə həqiqətən nomal şəaitdə keçiilmişdisə və hakimiyyət hüququ Әu ək ini Qəhafəyə veilmişdisə, nə üçün Ömə ini Xətta u xilafətin atil olduğunu, iinci xəlifənin seçilməsinin i fitnə olduğunu deyidi. / /5. Әgə İslam xəlifəsi icma və səsvemə yolu ilə təyin olunmalıdısa, nə üçün ikinci xəlifə Ömə ini Xəttaın xilafəti u üsulla təyin olunmadı? /İstisnasız olaaq, ütün əhli-sünnə taixçiləi Ömə ini Xəttaın iinci xəlifənin vəsiyyəti ilə hakimiyyətə təyin olunduğunu yazıla. /6. Göəsən üçüncü xəlifə Osman ini Әfvanın seçki üsluunu necə adlandımaq ola? /Әgə icma və səsvemə zəuidisə, üçüncü xəlifənin təyin olunmasında heç i səsvemənin olmadığı hamıya məlumdu. /Әgə Ömə ini Xəttaın təyin olunduğu üsul qanuni idisə, əs nə üçün o, vəsiyyətində özündən sona müəyyən i şəxsi xəlifə təyin etmədi?! /Digə təəfdən, xəlifənin seçilməsində vəsiyyət üsluunu qəul ediiksə, nə üçün Peyğəməin (s) u məsələ ilə ağlı hə hansı i vəsiyyət etdiyini qəul etməyək? Göündüyü kimi xəlifələin təyin olunmasında müəyyən i üsul və qayda müşahidə etmək olmu. /Heç i xəlifənin təyin olunma üsulu i-ii ilə uyğun gəlmi. /