Quranda müsəlman kəlməsinin mənasının məlum olması üçün lazımdır ki, əvvəl İslam kəlməsinin mənasını araşdıraq.

"İslam" kəlməsi ərəb qramatikasında (ifal babından) və sağlamlıq və hər cür eybdən uzaq olmaq deməkdir ki, (ifal babında) bir neçə mənada işlədilir və onlar ibarətdir:

1-     İtaət və bütün əmr və qadağan olan göstərişləri etirazsız qəbul etmək.[1]

2-     Qurani- kərimdə bu cür geniş mənada və kəlmədən istifadə etmişdir. O cür ki, buyurur: Bütün o şəxslər ki, göydə və yerlərdədirlər, və ya bütün varlıqlar ki, göydə və yerlərdədirlər müsəlman və Allahın əmrlərinə təslimdirlər istər təkvini, istərsə də təşrii olsun (ixtiyari və yaxud məcburi).[2]

Amma insanın Allah üçün təslim olması, tərəfindən onun üçün qanun olaraq qoyulmuş qanunlar qarşısında, istər (təkvini) təbiətdə olan qanunlar və hədislər, istərsə də şəri hökümlər ki, əmr və nəhy olunmuş göstərişlər.[3]

Buna görə də İslam məxsus bir vəsf və iman və ehsan sifətlərinin yanında müstəqim bir məna daşıyır.

Amma termində, İslam, Peyğəmbərlərin sonuncusu həzrət Məhəmmədin (ə) dininə deyilir.[4]

İslam kəlməsinin lüğətdə və termində olan mənalarının arasındakı rabitə bundan ibarətdir ki, İslam dini tamamıyla Allah qarşısında itaət və ona tabe olmaq onu heç bir etiraz olmadan qəbul etmək deməkdir.[5]

Quran maarifində, müsəlman yalnız İslam Peyğəmbərinin davamçıları nəzərdə tutulmur, bəlkə İslam kəlməsinin daha geniş mənaya (lüğətdə) malik olması bildirilir ki, o da Allahın əmrləri qarşısında tamamıyla boyun əyib və Allaha şərik qoşmadan onun birliyinə iman gətirməkdir. Bunun üçün də Qurani- kərim həzrət İbrahimin (ə) müsəlman (müərrifi edir) tanıtdırır.[6]

Əgər Allah Taala İslam Peyğəmbərinə (s) buyurursa: De, mən hər an məmuram ki, Allahın əmrlərinə itaət etməkdə birinci şəxs olum.[7] Burada birinci, müsəlman sözünün mənası Allahın bəndələri arasında tamam şəkildə təslim olmaqdır (termində). Belə olmadıqda şübhəsiz ki, əvvəlki Peyğəmbərlər və onlardan itaət edənlərdə Allahın əmrləri qarşısında təslim olmuşdurlar.

Bəs bütün bunlar ki, Ali- İmran surəsinin 85- ci ayəsində (hər kəs İslam dinindən başqa bir dini özünə din seçsə, ondan qəbul edilməz). beləliklə Maidə surəsinin 30- cü ayəsində (bu gün sizin dininizi kamilləşdirdik... və İslamı sizin üçün din seçdik) istifadə olur, müsəlman İslam dinini davam etdirən şəxslərə deyilir; çünki onlar İslam dinini seçməklə və səmavi dinləri və bütün Peyğəmbərləri qəbul etməklə özlərini Allah qarşısında tabe olduqlarını elan etmişdirlər. Bu məna əsasında, bundan başqa dinlərin davamçılarına müsəlman deyilmir; çünki sonuncu Peyğəmbərin dinini qəbul etməməklə Allahın əmrindən boyun qaçırdılar və təslim olmaq və müsəlmanlıq vəsfini özlərindən uzaqlaşdırdılar. Bəs müsəlman yalnız o şəxslərə deyilir ki, Allahın bir olmasına və İslam Peyğəmbərinin (s) Peyğəmbərliyinə iman gətirmişdirlər, baxmayaraq ki, əməl etmirlər. bu məna (Hucurat surəsinin 1- ci ayəsindən) də istifadə olunur. O zaman ki, bir dəstə ərəb Peyğəmbərin (ə) hüzurunda hazır olurlar və o həzrətə minnət qoymaq üçün dedilər: biz iman gətirdik və mömin olduq. Allah tərəfindən Peyğəmbərə (s) vəhy nazil oldu, onlara de iman gətirməmisiniz, bəlkə deyin İslam gətirib müsəlman olmuşuq. Əlbəttə bu cür İslam və müsəlmançılıq zahirdədir, nəinki həqiqi olsun. Həqiqi müsəlman o şəxsdir ki, dilində, əqidəsində və əməlində dinin hökm və göstərişlərinə təslim olsun; yəni dilində Allahın tək olmasını və Peyğəmbərin (s) risalətini aşkara desin və bundan əlavə əməlində də Allahın əmr və nəhy etdiyi işləri icra etsin.

Həqiqi müsəlman o şəxsdir ki, dinin bütün qanunlarına, ictimai, insanların haqlarının qorunması, vətəndaşların hüququnu gözləməkdə və yaxud insanın şıxsi işlərində misal üçün namaz, oruc və... payidar və möhkəm olsun.

[1] - Əl- nukət və əl- uyğun (Mavərdi təfsiri), cild 1, səh 379- 380.

[2] - Nümunə təfsiri, cild 2, səh 643.

[3] - Təbatəbai, Məhəmməd Hüseyn, Əl- mizan (tərcümə), cild 1, səh 454.

[4] - Əl- vucuh və əl- nəzair, cild 1, səh 248.

[5] - Məbadi əl- İslam, səh 7.

[6] - Ali- İmran surəsi, ayə 67.

[7] - Ənam surəsi, ayə 14.