Tez-tez elə suallala qaşılaşııq Şeytan kimi alçaq i vücudun yaadılması, hansı məntiqə əsaslanı? /İlk əvvəl onu qeyd edək ki, Allah-təala şeytanı alçaq yaatmamışdı. Mötəə dini mənələin vediyi məlumatlaa göə, şeytan uzun illə mələklələ yanaşı dayanmışdı. Lakin sonadan veilmiş azadlıqdan sui-istifadə edəək, tüğyan qopamışdı. Demək, şeytan ilk əvvəl pak yaadılmış, sonadan öz istəyi ilə azğınlığa düça olmuşdu. /İkinci i təəfdən, yaanış qanunlaa əsasən, ziddiyyət olmayan yedə təəqqi də olmaz. Şeytanın valığı imanlı insanla üçün qoxulu deyildi. Əksinə, onun töətdiyi fitnə-fəsadla, imanlı insanlaın təkamülü üçün mühüm şətlədəndi. /İnsan yalnız güclü düşmənlə qaşılaşdığı zaman öz qüvvəsini səfəə edi, işə sala ilə. Taixə axın. Yalnız güclü düşmənləin hücumlaı qaşısında adıcıl müqavimət göstəmiş millətlə, öyük mədəniyyət yaada ilmişlə. /«Nəhl» suəsinin 99 və 100-cü ayələində uyuulu «Həqiqətən, iman gətii, yalnız öz əinə təvəkkül edənləin üzəində şeytanın heç i hökmü yoxdu. Şeytanın hökmü yalnız ona itaət edi, Allaha şəik qoşanla üzəindədi». / / İlis nə üçün Allaha itaət etmədi? /Cava «İlis» ilk dəfə Adəmə səcdədən oyun qaçıan şeytanın adıdı. «Kəhf» suəsinin 50-ci ayəsində uyuulu «Cin tayfasından olan İlisdən savayı, hamı səcdə etdi». /Ayədən göündüyü kimi, Adəmə səcdə edilməsi əmi gələn zaman, mələklələ i sıada dayanmış İlis mələk yox, cin tayfasından imiş. /O, elə təsəvvü edidi ki, Adəmdən üstündü və o, Adəmə yox, Adəm ona səcdə etməlidi. Onun u itaətsizliyi, sadəcə i etiaz yox, ciddi etiqad məsələsi idi. i ömü iadət etmiş, öz iadəti sayəsində mələklə cəgəsinə qoşulmuş İlis, öz təkəüü ucatından anlamıdı ki, əslində Adəmə yox, Allaha səcdədən oyun qaçıı. /Şəksiz ki, Allahın əminə oyun əyi, Adəmə səcdə edən mələklə, əslində Allaha səcdə edidilə. İlis isə səcdədən oyun qaçımaqla, Allahın qəzəinə düça oldu. /İlisin insan övladı ilə düşmənçiliyi, u gün də davam etməkdədi. Adəm və onun övladlaını qiyamət gününədək doğu yoldan azdıacağına and içmiş İlis, öz əngaəng vəsvəsələi ilə insanlaı əədi ehiştdən məhum edi. O heç zaman düşmən qiyafəsində gəlmi. Necə ki, Adəmi öz andlaı ilə xeyixah olduğuna inandıı çaşdımışdısa, Adəm övladlaını da eyni üsulla günaha süükləyi. / /Quani-Kəimin «Nümunə» təfsii əsasında