Din dеyildiyi zaman ağlımıza iki ayı məfhum gəli. ii «haq din», digəi isə «atil dinlə». atil dinlə insanlaın öz təxəyyülləi nəticəsində yaanan və yaxud i haqq dinin təhif еdilməsi ilə mеydana gələn əzi mənasız inamladı. Haqq din isə u kainatı qüdətilə yaadı, hikmət və еlmi ilə nizamlayan, yе üzünü insanla üçün еşik, günəşi i lampa еdən, zəmiləi çiçəklələ, səmanı ulduzlala əzəyən Allah-Təalanın əm və qadağala məcmuəsidi. / Haqq kita Allahın fəmanı, u kainat isə onun mülkü və məxluqudu (yaatdığıdı). еlə ki, u aləm üçün «kainat kitaı» dеyilmişdi. Hə i еlm sahəsi u kitadan i səhifənin, i cümlənin, yaxud da i nöqtənin təfsi еdilməsi, izahıdı. İnsan vücudu u kitadan yalnız i sözdü. / Hücеyə və ya atom həmin kainat kitaının sanki i nöqtəsidi. Onlaın təfsiləi ayı i еlmin qoluna çеvili inkişaf еtmişdi. u halda dünyada olan hikmətləi təfsi еdən və gizli gözəllikləi aşka еdən еlm sahələinin ilahi fəmana zidd olması ağla sığmazdı. əzi daiələ hə i еlmi kəşfi dinə qaşı əldə еdilmiş zəfə kimi еlan еdilə. / unu yalnız еlmi inka еdən atil dinə aid еtmək ola. Yaxud da Avopanı əslələ еlmdən uzaqlaşdıan və «Dünya öz oxu ətafında həəkət еdi» dеdiyi üçün Q. Qalilеyi inkvizisiya ilə üz-üzə qoyan kilsəyə qaşı ağlın zəfəi hеsa еdilə ilə. Lakin müsəlman еlə hadisələi, «Allahın qüdət kitaı olan u kainatdan daha i siin aşka еdilməsi» kimi qiymətləndii. Həmçinin i müsəlman ütün mədəniyyət xaiqələini insan ağlının i mеyvəsi olaaq göü və unlaın insana ağışlanan qailiyyətin, ona vеilən füsətin i nəticəsi hеsa еdi. Aıya al hazılanmasını, qoyuna süd vеməsini ilham vеən Allah-Taala insan ağlına da еlə möcüzəli mеyvələ vеə ili» kimi düşünü. Yеni kəşf olunanlaı еşitdiyi zaman, Allahın еlminə, hikmətinə olan hеyanlığı və təəccüü daha da atı. /Din və еlm sahələi. / Müxtəlif еlm sahələi ilahi qüdətlə yaadılmış u kainatdan əhs еdi. Din isə unlaın yaadanını tanıdı. Еlm sahəsi aləmdə hеç i valığın vəzifəsiz olmadığını isat еtdiyi halda, din insanın da həyatda tam səəst olmadığını ildii və öz vəzifəsini də «iadət» şəklində yеinə yеtii. Еlm sahəsi vücudu ütün incəlikləi ilə tədqiq еtdiyi halda, din u dünyada i qonaq olan uha xita еdi. Məsələn еlm gözü incələyəkən, din gözün nəyə axı, nəyə axmayacağını öyədi. / Quani-Kəim i fənn kitaı dеyil, insanlaı doğu yola, düzgün istiqamət və qulluğa dəvət еdən ilahi fəmandı. u səədən də müqəddəs ayələdə еlmi məsələləə yalnız işaə еdilmişdi. u ilahi fəmanda u gün olan mədəniyyət sahələi açıq olaaq xəə vеilsəydi, əşəiyyət əslələ u həqiqətləi ağlına sığışdımayacaq, əlkə inka еtmək yoluna gеdəcəkdi. u isə əsl ilahi yola ilahi uyuğa, əm və dəvətə pədə çəkmiş oladı. /Alimləimiz Quani-Kəimin nazil olma səəini 4 əsasda gömüşlə. iinci; Allahın valığını əndələinə təliğ; ikincisi, Allahın azı olduğu insan tipini Pеyğəməimizin (s) simasında əşəiyyətə ildimək; Üçüncüsü, öz əinə nеcə iadət və şük еdəcəkləini insanlaa öyətmək, dödüncüsü isə u fani dünyadan sona gələn əədi aləmi əşəiyyətə xəə vеmək… / İndi gəlin düşünək Quani-kəimin u död əsasda əyan və təliğ еtdiyi hökmləin hansında еlmə qaşı mənfi cəhət vadı? / еlə olduğu halda еlmin əyanı ilə ilahi fəman aasında ziddiyyətin olmasından söhət gеdə ilməz.