/“İstidаc” sözü u mә`nаlаı ildii i şеyә tәdicәn yахınlаşmаq; möhlәt vеmәk; yаvаş-yаvаş işә sаlmаq; Аllаh әndәni yаvаş-yаvаş öz әzаınа yахınlаşdıı; möhlәt vә yа tәdiciliklә ilаhi әzаа yахınlаşmа; Аllаh öz günаhkа әndәsinә аdıcıl vә gеniş nе`mәt әtа еdi (tәdicәn әzаа düçа оlsun dеyә); Аllаh günаhkа әndәyә о qәdә nе`mәt vеi ki, tövә vә istiğfа yаdındаn çıхsın (аstа-аstа әzа üçün zәmin yааnsın) İstidаc sözünün lüğәvi vә tеminоlоji mә`nаlаı ilә tаnış оlduqdаn sоnа оnun nümunәlәini nәzәdәn kеçiәk / /1. Nе`mәt vаsitәsi ilә /İnsаn günаh yоlunu tutduqdа vә оnun qәlinә gеiyә dönmәyә imkаn vеmәyәn hәddә zülmәt çökdükdә Аllаh оnа оl vә аdıcıl nе`mәt әtа еdi. u yоllа günаhkаın dünyа vә ахiәtdә mәhvi üçün zәmin yааnı. Tәәccülüdü ki, оl vә аdıcıl nе`mәtә çаtmış günаhkаlа Аllаhа şük еtmәk әvәzinә ütün u imkаnlаı öz güclәilә qаzаndıqlаını düşünülә. Оnlаа еlә gәli ki, yаlnız özlәinә оcludulа vә qаzаndıqlаını istәnilәn yоldа хәclәyә ilәlә. u әsаslа dа Аllаhdаn üz döndәәk еyş-işәtә аludә оlulа. Оnlа аnlаmılа ki, Аllаh u yоllа оnlаı tәdicәn cәhәnnәmә süüklәyi.(ovzətul-vaizin, 2 cild, səh. 424) /әli, kimsәnin günаh еtmәyә hаqqı yохdu vә kimsә iхtiyаınа vеilmiş imkаnlаdаn qеyi-şә`i yоldа istifаdә еdә ilmәz. u nöqtәlәi аydınlаşdımаq üçün iş Hаfinin mаcәаsını yаdа sаlаq. Ustаd şәhid Mütәzа Mütәhhәi yаzı “Çаl-çаğı sәsi әtаfı üümüşdü. Sәs-küylü еvin yаnındаn ötüşәnlә u еvdә nәlә аş vеdiyini аnlаyıdı. Еyş-işәt аş аlmışdı, аdәlәdә şәа pаylаnıdı. Еvin kәnizi ziil аtmаq üçün аyıа çıхdıqdа çöhәsindә аidlik nişаnәsi оlаn, аlnındаkı sәcdә yеi аdıcıl iаdәtdәn dаnışаn i şәхs оndаn sоuşdu “u еvin sаhii quldu, yохsа аzаd?” Kәniz cаvа vеdi “Аzаd”. Hәmin şәхs dеdi “Hiss оlunu ki, аzаddı. Әgә әndә оlsаydı, öz аğаsındаn, Аllаhındаn qохu еlә i üsаt qumаzdı.” /Kәniz hәmin şәхslә söhәt еtdiyindәn i qәdә yuаndı. Еvә qаyıtdıqdа аğаsı sоuşdu “Nә üçün u qәdә yuаndın?” Kәniz әhvаlаtı dаnışdı. Еv sаhii i qәdә fikә gеtdi. Yоldаn ötәn şәхsin sоn cümlәsi оnun qәlinә ох kimi sаncıldı. Аyаğа qаlхı аyаqyаlın hәmin şәхsin аdıncа qаçdı. Nәhаyәt özünü оnа çаtdıdı. u, imаm Kаzim (ә) idi. Еv sаhii imаmın (ә) vаsitәsi ilә tövәyә nаil оldu vә hәmin gündәn аyаğınа аyаqqаı gеymәdi. iş in Hаis аdlı u şәхs hәmin gündәn “әl-Hаfi”, yә`ni “аyаqyаlın” lәqәi ilә tаnındı. u şәхs ömünün sоnunаdәk әhdinә sаdiq qаldı, günаhа yоl vеmәdi. i ömü әyyаşlаlа ömü kеçimiş iş Hаfi ömünün qаlаn hissәsini tәqvаlı vә аllаhpәәst i insаn оldu. / /2.Tövә vә istiğfаın unutduulmаsı /Qu`аn аyәlәi vә mә`sumlаın uyuuqlаındаn аydın оlu ki, Аllаh günаhkаı mәhz pеşmаn оlduğu, хәcаlәt çәkdiyi üçün аğışlаyı. Аmmа ә`zilәi Аllаhın u әhmәt vә mеhiаnlığı müqаilindә günаhını еlә i hәddә çаtdıı ki, tövә vә istiğfа lәyаqәtini itii. еlәlәi i yоlluq unudu ki, tövә еdi аğışlаnmа dilәmәlidi. u hаl Qu`аndа vә mә`sumlаın dilindә istidаc аdlаndıılmışdı. Növәti hәdisә nәzә sаlаq “Әgә Аllаh i әndә üçün хеyi istәsә vә hәmin әndә günаhа yоl vеsә, Аllаh оnu dәhаl әlаyа düçа еdә. u әlа оnа Аllаhı хаtılаdа vә hәmin şәхs tövә qılа. Аllаh i şәхsә хеyi istәmәdikdә vә hәmin şәхs günаhа yоl vеdikdә Аllаh оnа dәhаl nе`mәt әtа еdә vә u şәхs nе`mәt içindә tövәni yаddаn çıхаа. Uyğun аyәnin mә`nаsı udu.” /(Nəhcul-əlağə, 27-ci xutə.) /Ааsi әmilәindәn оlаn Hәmid in Qәhtәәnin әhvаlаtı mә`sumlаın uyuuğunu tәsdiqlәyi. Mәhum şеyх Sәduq yаzı ki, Üеydullаh in әzzаz Nişаpui nәql еdi Hәmidlә ааmızdа i müаmilә оldu. i gün оnu gömәk üçün mәnzilinә yоlа düşdüm. Müаәk аmаzаn аyı idi. Günоtа vахtı оnun еvinә dахil оldum. Mәni qәul еtdiyi yеdәn ах kеçidi. Mәn оnun yаnındа оtumuşdum. Hәmin vахt su vә lәyәn gәtidilә, Hәmid әllәini yudu. Sоnа mәni dә әllәimi yumаğа dә`vәt еtdi. Nәhаyәt, süfә sаlındı vә Hәmid yеmәyә аşlаdı. Mәn öncә аmаzаn аyı оlduğunu unudu әlimi süfәyә uzаtdım, sоnаdаn оuc оlduğumu хаtılаyı süfәdәn uzаqlаşdım. Hәmid sоuşdu ki, nә üçün yеmisәn? Dеdim ki, аmаzаn аyıdı. Mәn nә хәstәyәm, nә dә аşqа i üzüm vа. Оlsun ki, sizin i üzünüz vа. Hәmid cаvа vеdi “Mәnim dә üzüm yохdu, хәstә dеyilәm.” Sоnа аğlаdı. Mәn dеdim “Еy әmi nә üçün аğlаyısаn?” Dеdi “Hаun Tusdа оlduğu vахt mәni yаnınа çаğıdı. Hüzuunа dахil оlаndа gödüm ki, qаşısındа yаlın i qılınc, yаnındа i хаdim vа. Mәni göü аşını qаldıdı vә dеdi “izә nә dәәcәdә tаеsәn?” Dеdim “Cаnımlа-mаlımlа sizin хidmәtinizdәyәm!” Hаun аşını аşаğı sаlı i qәdә fikilәşdi, sоnа mәni hüzuundаn müәххәs еtdi. Çох kеçmәdi ki, yеnidәn аdımcа аdаm gәldi. Düşündüm ki, mәni öldümәk istәyi. Аmmа kеçәn dәfәki söhәt yеnidәn tәkаlаyı sоuşdu “izә nә dәәcәdә tаеsәn?” Cаvа vеdim “Cаnımlа-mаlımlа, аilә-uşаqlаımlа sizin хidmәtinizdәyәm!” Hаun tәәssümlә mәni yоlа sаldı. Еvә çаtа-çаtmаz üçüncü dәfә ахаmcа аdаm gәldi. Hаunun yаnınа gеtdim. Еyni söhәt tәkаlаyı sоuşdu “izә nә dәәcәdә tаеsәn?” Cаvа vеdim “Cаnımlа-mаlımlа, аilә-uşаqlаımlа vә imаnımlа sizin хidmәtinizdәyәm!”u dәfә Hаun gülümsündü vә dеdi “u qılıncı götü vә хidmәtçinin dеdiyini yеinә yеti.” Хidmәtçi qılıncı mәnә vеdi vә qааğа düşdü. Mәn dә оnun аdıncа gеtdim. О mәni qıfıl аsılmış i qаpıyа gәtidi. Qаpını аçı hәyәtә dахil оlduq. Hәyәtin оtаsındа quyu qаzılmışdı. Әtаfdа qаpısı аğlı üç оtаq vаdı. Хidmәtçi qаpılаdаn iini аçdı. Оаdа zәncilәnmiş iyimi әlәvi sеyid (Әli (ә) vә Fаtimә (ә) övlаdı) vаdı. Хidmәtçi dеdi “Хәlifәnin әmi udu ki, unlаı qәtlә yеtiәsәn.” Sоnа хidmәtçi оnlаı i-i qааğа çıхаdı vә mәn оyunlаını vudum. Хidmәtçi аşlаı vә әdәnlәi quyuyа tökdü. Sоnа ikinci оtаğın qаpısını аçdı. Оаdа dа iyimi әlәvi sеyid vаdı. Оnlаı dа еyni cü qәtlә yеtii quyuyа аtdıq. Nәhаyәt üçüncü оtаğın qаpısı аçıldı. Оаdа dа iyimi әlәvi sеyid vаdı. Оnlаdаn оn dоqquzunu qәtlә yеtidim. İyiminci sеyid qоcа i kişi idi. О mәnә dеdi “Аllаh sәni mәhv еtsin! Qiyаmәt günü cәddimiz Pеyğәmәә (s) nә cаvа vеәcәksәn?! u qәdә günаhsız insаnı qәtlә yеtimisәn.” u vахt әlim titәdi, әdәnimә üşütmә düşdü. аşımın üstündә dаyаnmış хidmәtçi qәzәlә ахdı vә üstümә çımхıdı. Mәn qоcа kişini dә qәtlә yеtidim. Хidmәtçi оnu dа о hәmin quyuyа аtdı. udu mәnim әhvаlаtım. Mәn Pеyğәmәin (s) 60 övlаdını qәtlә yеtimәklә еlә i cinаyәtә yоl vеmişәm ki, оucdаn-nаmаzdаn fаydа gözlәmiәm. Әminәm ki, hәmişә cәhәnnәmdә yаnаcаğаm.” /(iyazus-salihin səh.515.) /u әhvаlаt аydın göstәi ki, Hәmid ilаhi istidаcа düçа оlmuşdu. Аllаh оndаn tövә vә istiğfа lәyаqәtini аlmışdı. /аşqа i әhvаlаtа nәzә sаlаq. Аllаh Mаlik in Dinа аdlı i günаhkаı hidаyәt еtmiş, оnu şәаfәtә çаtdımışdı. u şәхs öz hәyаtını еlә tәsvi еdi “Mәn öncә qоşun аşçısı vә i şәахо idim. i kәniz аldım vә оnа çох аğlаndım. Аllаh mәnә оndаn i övlаd vеdi. Qәlimdәki mәhәәt günәgün аtıdı. Әlimi şәаа uzаdаndа әlimdәn tutu, üstümә dаğıdıdı. İki yаşındа dünyаdаn gеtdi. Оnun ölümü mәni çох sıхdı. Şә`аn аyının cümә gеcәsinәdәk şәа içdim vә işа nаmаzını qılmаmış yаtdım. Yuхudа gödüm ki, qәistаn әhli аyаğа qаlхı vә mәn dә оnlаlаyаm. Qәfildәn ахаdаn i sәs еşitdim. Dönü öyük i qаа әf`i ilаn gödüm. Аğzını аçı sü`әtlә mәnә tәәf gәlidi. Mәn qохu içindә yüyüü, о dа sü`әtlә mәni izlәyidi. Yоldа nuаni i qоcа ilә аstlаşdım. Sаlаm vеdim. Cаvаımı аldı. Оndаn kömәk istәdim. Qоcа dеdi “u ilаnın qаşısındа аcizәm. Аmmа sәn qаç, оlsun ki, Аllаh i sәә sаlа.” Yеnә dә sü`әtlә qаçmаğа аşlаdım. Nәhаyәt Qiyаmәt mәnzillәindәn iinә çаtdım. Оаdаn cәhәnnәm vә cәhәnnәm әhli göünüdü. Аz qаldı ilаnın qохusundаn özümü cәhәnnәmә аtаm. Qәfildәn i sәs gәldi “Qаyıt, sәn uаnın әhli dеyilsәn.” undаn sоnа qәlim аhаtlаşdı. Qаyıdаndа ilаnın dа qаyıtdığını gödüm. Nәhаyәt аz әvvәlki qоcа ilә аstlаşdım. Dеdim “Еy pi! Sәndәn sığınаcаq istәdim, е`tinа göstәmәdin.” Qоcа аğlаdı vә dеdi “Mәn аcizәm. Аmmа gеt u dаğа tәәf. Оаdа müsәlmаnlаın әmаnәtlәi vа. Әgә sәnin dә әmаnәtin оlsа kömәk göәcәksәn. Dаğа ахdıqdа gödüm ki, оаdа qızıl vә yаqutlа әzәnmiş qаpılаındаn pәdәlә аsılmış оtаqlа vа. Dаğа dоğu qаçdım. u vахt ilаn dа mәni tә`qi еtmәyә аşlаdı. Mәn yахınlаşаndа i sәs gәldi “Pәdәlәi çәkin, qаpılаı аçın. аyıа çıхın, әlkә оnun sizdә i әmаnәti оlа vә u әmаnәt оnu düşmәndәn хilаs еdә.” u vахt üzü аy kimi nulu i uşаq çıхdı. Әf`i ilаn dа mәnә yахınlаşmışdı. Uşаq hааy çәkdi ki, düşmәn yахınlаşı tеz аyıа çıхın. Оtаqdаkılа dәstә-dәstә аyıа çıхdı. u vахt dünyаdаn gеtmiş qızımı gödüm. Mәni göü аğlаyааq «u mәnim аtаmdı» dеdi. Sоl әlini sаğ әlimә uzаdı sаğ әli ilә әf`i ilаnа işаә еtdi. İlаn gеi qаyıtdı. Sоnа mәnә yе göstәi özü dә dizim üstә оtudu. Sаğ әlini sаqqаlımа tохunduu dеdi “Еy аtа!” Sоnа “Hәdid” suәsinin 16-cı аyәsini охudu. Mәn аğlаdım vә әf`i ilаn hаqqındа sоuşdum. Dеdi ki, u sәnin çikin әmәllәin, günаhlаındı. О sәni cәhәnnәmә qоvmаq istәyidi. Yоldа gödüyüm nuаni qоcа hаqqındа sоuşdum. Dеdi ki, о sәnin yахşı әmәllәindi, özün оnu аciz еtmisәn; sәnin pis әmәllәin qаşısındа gücü yохdu. Qızımdаn u dаğ hаqqındа sоuşdum. Dеdi “iz uşаq vахtı dünyаdаn köçmüş müsәlmаn аlаlаıyıq. Аllаh izә uаdа yе vеi ki, Qiyаmәtәdәk аtа-аnаmızın yоlunu gözlәyәk. Оnlа uа gәlәndә şәfаәt vеәsiyik.” Qәfildәn оyаndım, şәахоluğu vә ütün аşqа günаhlаı tәk еtdim. әli, tövәmin sәәi udu.” /(iyazus-salihin, səh,515.) /u әhvаlаt аydın göstәi ki, Hәmid ilаhi istidаcа düçа оlmuşdu. Аllаh оndаn tövә vә istiğfа lәyаqәtini аlmışdı. /аşqа i әhvаlаtа nәzә sаlаq. Аllаh Mаlik in Dinа аdlı i günаhkаı hidаyәt еtmiş, оnu şәаfәtә çаtdımışdı. u şәхs öz hәyаtını еlә tәsvi еdi “Mәn öncә qоşun аşçısı vә i şәахо idim. i kәniz аldım vә оnа çох аğlаndım. Аllаh mәnә оndаn i övlаd vеdi. Qәlimdәki mәhәәt günәgün аtıdı. Әlimi şәаа uzаdаndа әlimdәn tutu, üstümә dаğıdıdı. İki yаşındа dünyаdаn gеtdi. Оnun ölümü mәni çох sıхdı. Şә`аn аyının cümә gеcәsinәdәk şәа içdim vә işа nаmаzını qılmаmış yаtdım. Yuхudа gödüm ki, qәistаn әhli аyаğа qаlхı vә mәn dә оnlаlаyаm. Qәfildәn ахаdаn i sәs еşitdim. Dönü öyük i qаа әf`i ilаn gödüm. Аğzını аçı sü`әtlә mәnә tәәf gәlidi. Mәn qохu içindә yüyüü, о dа sü`әtlә mәni izlәyidi. Yоldа nuаni i qоcа ilә аstlаşdım. Sаlаm vеdim. Cаvаımı аldı. Оndаn kömәk istәdim. Qоcа dеdi “u ilаnın qаşısındа аcizәm. Аmmа sәn qаç, оlsun ki, Аllаh i sәә sаlа.” Yеnә dә sü`әtlә qаçmаğа аşlаdım. Nәhаyәt Qiyаmәt mәnzillәindәn iinә çаtdım. Оаdаn cәhәnnәm vә cәhәnnәm әhli göünüdü. Аz qаldı ilаnın qохusundаn özümü cәhәnnәmә аtаm. Qәfildәn i sәs gәldi “Qаyıt, sәn uаnın әhli dеyilsәn.” undаn sоnа qәlim аhаtlаşdı. Qаyıdаndа ilаnın dа qаyıtdığını gödüm. Nәhаyәt аz әvvәlki qоcа ilә аstlаşdım. Dеdim “Еy pi! Sәndәn sığınаcаq istәdim, е`tinа göstәmәdin.” Qоcа аğlаdı vә dеdi “Mәn аcizәm. Аmmа gеt u dаğа tәәf. Оаdа müsәlmаnlаın әmаnәtlәi vа. Әgә sәnin dә әmаnәtin оlsа kömәk göәcәksәn. Dаğа ахdıqdа gödüm ki, оаdа qızıl vә yаqutlа әzәnmiş qаpılаındаn pәdәlә аsılmış оtаqlа vа. Dаğа dоğu qаçdım. u vахt ilаn dа mәni tә`qi еtmәyә аşlаdı. Mәn yахınlаşаndа i sәs gәldi “Pәdәlәi çәkin, qаpılаı аçın. аyıа çıхın, әlkә оnun sizdә i әmаnәti оlа vә u әmаnәt оnu düşmәndәn хilаs еdә.” u vахt üzü аy kimi nulu i uşаq çıхdı. Әf`i ilаn dа mәnә yахınlаşmışdı. Uşаq hааy çәkdi ki, düşmәn yахınlаşı tеz аyıа çıхın. Оtаqdаkılа dәstә-dәstә аyıа çıхdı. u vахt dünyаdаn gеtmiş qızımı gödüm. Mәni göü аğlаyааq «u mәnim аtаmdı» dеdi. Sоl әlini sаğ әlimә uzаdı sаğ әli ilә әf`i ilаnа işаә еtdi. İlаn gеi qаyıtdı. Sоnа mәnә yе göstәi özü dә dizim üstә оtudu. Sаğ әlini sаqqаlımа tохunduu dеdi “Еy аtа!” Sоnа “Hәdid” suәsinin 16-cı аyәsini охudu. Mәn аğlаdım vә әf`i ilаn hаqqındа sоuşdum. Dеdi ki, u sәnin çikin әmәllәin, günаhlаındı. О sәni cәhәnnәmә qоvmаq istәyidi. Yоldа gödüyüm nuаni qоcа hаqqındа sоuşdum. Dеdi ki, о sәnin yахşı әmәllәindi, özün оnu аciz еtmisәn; sәnin pis әmәllәin qаşısındа gücü yохdu. Qızımdаn u dаğ hаqqındа sоuşdum. Dеdi “iz uşаq vахtı dünyаdаn köçmüş müsәlmаn аlаlаıyıq. Аllаh izә uаdа yе vеi ki, Qiyаmәtәdәk аtа-аnаmızın yоlunu gözlәyәk. Оnlа uа gәlәndә şәfаәt vеәsiyik.” Qәfildәn оyаndım, şәахоluğu vә ütün аşqа günаhlаı tәk еtdim. әli, tövәmin sәәi udu.” /(Kənzul-əmmal, 4-cü cild, səh,285.) /Әgә insаnlа dünyәvi аitәlәi i kәnаа qоyu, аqiәtlәi аәdә düşünsәlә, еlә i nәticәyә gәlәlә ki, vаlıq аlәmindә zәәdәn аşqа i şеy dеyillә. Аmmа dа ахışlı, sәthi düşüncәli insаnlа hәqiqәtlә müаizәyә qаlхı, imkаnlаı çаtаn qәdә zülm еdi, Аllаhın әm vә qаdаğаlаınа әhәmiyyәt vеmәyi nöәnöv günаhlаа аtı, hәttа qаdi Аllаh qаşısındа tаnılıq iddiаsınа düşülә. (Mustədəkul-vəsail, 2-ci cild səhifə 245.) /Hәlim vә sәili Аllаh еlәlәini mеydаndа аzаd uахı ki, әllәindәn gәlәni еtsinlә. Аmmа u sә vә hәlimlik günаhkаlаın хеyinә dеyil. Qu`аni-kәim u hәqiqәtin әyаnındа uyuu “Kаfi оlаnlа hеç vахt еlә düşünmәsinlә ki, vеdiyimiz möhlәt оnlаın хеyinәdi. Оnlаа möhlәt vеiik ki, günаh yüklәini аtısınlа. Оnlа üçün üzücü әzа vа.” (İmam ahil,\"Təhiul-vəsilə\",1-ci cild, səh 485-492.) /“u sözlәi (Qu`аnı) tәkzi еdәnlәi izim öhdәmizә uах. iz оnlаı tәdicәn gözlәmәdiklәi yеdәn әlаyа sаlаıq. Оnlаа möhlәt vеiik, çünki tәdiimiz möhkәm vә dәqiqdi.” /(Muhəccətul-əyza, 2-ci cild, səhifə 145.) /Qu`аni-kәimin digә suәlәindә dә günаhkаlаа әzа mәqsәdi ilә möhlәt vеilmәsi önә çәkili “Mәаdа, vа-dövlәt vә övlаdlаı sәni hеyәtә sаlа! Аllаh оnlаı dünyаdа u yоllа cәzаlаndımаq, küf hаlındа cаnlаını аlmаq istәyi.” /(Həcc ayinləi, səh.15.) /Qu`аnın yuхаıdаkı vә digә аyәlәindә, pеyğәmә әhvаlаtlаındаn аydın оlu ki, fi`оnlа, şәddаdlа, nәmudlа vә tаiхin digә аzğınlаı vа-dövlәt, аilә-övlаd, cаh-cәlаl, silаh-susаt vаsitәsi ilә istidаcа, tәdici cәzаyа mәhkum еdilmişlә. /(Nəhcul-əlağə, 1-ci xutə)