ilməliyik ki, imamın nəzələdən qeydə olması onun aşqa i dünyada yaşaması demək deyil. Onun maddi vücudunda heç i dəyişiklik aş veməmişdi. İmam xalq aasında yaşayı, xalq onu göü, amma tanımı. İmamın həyatı təii i həyatdı. /əs nə üçün u qey i elə uzundu və onun fəlsəfəsi nədi? Sualın cavaında deməliyik ki, həzət Mehdinin (ə) işi Peyğəmələin və sai imamlaın işindən fəqləni. Onun işi qanunlaı hazılamaq yox, ütün ye üzündə müəyyən qanunlaı həyata keçiməkdi. Ona ütün dünyada İslam təlimləini geçəkləşdimək əm olunmuşdu. Həzət ütün ye üzündə haqq-ədaləti əqəa etməlidi. /Peyğəmələ və digə imamla da u istiqamətdə fəaliyyət göstəmişdi. Amma onlaın dövündə ütün əşəiyyətin haqqı qəul etmək hazılığı olmamışdı. Əvvəlki ilahi əhələin nüfuzu dünyanın yalnız müəyyən hissəsini əhatə etmişdi. /Məlum məsələdi ki, ütün ye üzündə ədaləti əpa edəcək inqilaın həyata keçiilməsi üçün münasi şəait və müqəddiməyə ehtiyac duyulu. u şəaitlə isə yalnız ictimai təkamül nəticəsində ödənəsidi. u şətləə nəzə salaq /1. uhi hazılıq İlk pillədə ütün əşəiyyət uyğun üsulun icası üçün təşnə və hazı olmalıdı. Nə qədə ki, elə i tələat yoxdu, təminat da olası deyil. Qeyd etmişdik ki, tələat və təminat” qanunu yalnız iqtisadi sfeada hakim deyil. Uyğun qanun mənəvi sfeada da qüvvədə qalı. Nə qədə ki əşəiyyətin ədalət, əxlaq, mənəviyyat istəyi yoxdu, u nemətləin onlaa veilməsi də səməəsizdi. /əli, zaman ötdükcə, dünyəvi qanunla uğusuzluğa düça olduqca, insanla polemlə qaşısında çaəsiz qaldıqca ütün əşəiyyətdə ümumi i fiki güclənəsidi. ütün ye əhli i zaman anlayacaq ki, maddi qanunla və eynəlmiləl təşkilatla onlaın polemləini həll etmək gücündə deyil. u yoğunluq və ümidsizlik nəticəsində dünya xalqlaı ilahi i inqilaa ehtiyac duyacaqla. Ələttə ki, elə i ehtiyac yalnız o vaxt yaana ilə ki, insanla u gün dünyada hakim olan qanunlaın səməəsizliyinə əmin olsunla. Nəhayət, u ümidsizlik nəticəsində ümuməşəi i inqila üçün şəait yaanacaq və ilahi i inqila əhəinin zühuu geçəkləşəcək. /2. əşəi elmləin və mədəniyyətləin təkamülü Haqq-ədalət əsasında ümuməşəi i hökumətin yaanması üçün əşəi iliklə və mədəniyyətlə inkişaf etməlidi. elə i inkişaf üçün düşüncələ dəinləşməli və zaman keçməlidi. /Ümuməşəi i hökumətin yaanması və ütün dünya xalqlaının İslamdan əhələnməsi üçün inkişaf etmiş i mədəniyyətin olması zəuidi. u mədəniyyət yaananadək heç i əməli iş göüləsi deyil. Yenə də vaxta ehtiyac duyulu. /3. Ümumi aitə vasitələinin inkişafı elə i hökumətin ümumi aitə vasitəsinə ehtiyacı va. Məhz u aitə vasitəsi ilə əşəi qəala, hökmlə müxtəlif yollala, qısa i zamanda dünya əhalisinə çatdıılmalıdı. unun üçün isə güclü sənaye yaanmalıdı. /4. Haqpəəst və fədaka insanlaın təiyəsi Dünyada ədalətin əpası kimi i hədəfə çatmaq üçün quucu insanlaa ehtiyac duyulu. Ümuməşəi inqilaın odusunu məhz elə insanla təşkil edəsidi. Haqpəəst və fədaka insanlaın təiyəsi isə öyük təlaş və vaxt tələ edi. /əzi əvayətlədə ildiili ki, imamın qeydə olmasının uzun çəkməsinin fəlsəfəsi insanlaın sınaqdan çıxaılmasıdı. u məlumat da yuxaıda deyilənləi təsdiqləyi. Çünki İslam məntiqində imtahan və sınağın məqsədi pak uhiyəli insanla təiyə etməkdi. /Yuxaıda sadalanan död şətin ödənilməsi üçün yetəincə vaxta ehtiyac duyulu. əşəiyyətin cəhalətdən çıxı həqiqəti dək etməsi üçün vaxta ehtiyac va. Müəyyən vaxt keçməlidi ki, ümuməşəi hökumətin qəulu üçün ütün insanlada hazılıq olsun. Həmin hazılıqdan sona xüsusi vasitə və imkanlala uyğun poqam həzət Mehdinin (ə) zühuu ilə geçəkləşə. Həzətin qeyinin uzun çəkməsinin də fəlsəfəsi udu. /əs nə üçün imam məxfi şəkildə yaşayı və kimsə onu tanımı? Axı o, ümuməşəi inqila geçəkləşən zamanadək aşka şəkildə də yaşaya ilədi! /Sualın cavaında deməliyik ki, imam aşqa insanla kimi adi i həyat təzi süü. Sadəcə, onun ömü uzundu. Əgə imamın kimliyi məlum olasa, dövümüzün şә qüvvələi onu aadan götüələ. Həzət Mehdidən (ə) əvvəlki on i imamın aqiəti deyilənləə aşka i dəlildi. u gün ye üzəində ədalət caçılaına qaşı öyük i təhlükə mövcuddu. Əgə əvvəlki imamla şəhadətə yetiildikdən sona aşqa imam gəlidisə, həzət Mehdi (ə) sonuncu imamdı və onun həyatının qounması zəuidi. Ye üzündə haqq-ədalətin əpası məhz sonuncu imamın vasitəsi ilə geçəkləşməlidi. əli, ütün u səələə göə ilahi əmin ica gününədək imam aşka olası deyil. /Yuxaıda deyilənlə həzətin qeyinin fəlsəfəsini və onun məxfi yaşamasının səəini açıqlayıdı. Amma elə i sual da veilə ilə ki, imam qeydə olduğu halda onun vücudunun əşəiyyətə faydası nədi? u sualın cavaı isə müstəqil i söhətin mövzusudu. / /Аyәtullаh Mәkаim Şiаzi, Аyәtullаh Cәfә Sühаni