“Xüsusi İmamət”ə dəlalət edən ayələdən ii də “vilayət” ayəsidi. u ayədə uyuulu /إِنَّمَا وَلِيُّكُمُ اللّهُ وَرَسُولُهُ وَالَّذِينَ آمَنُواْ الَّذِينَ يُقِيمُونَ الصَّلاَةَ وَيُؤْتُونَ الزَّكَاةَ وَهُمْ رَاكِعُونَ /“Həqiqətən, sizin vəliniz (əhəiniz) yalnız Allah, Onun Peyğəməi və iman gətiənlədi. O kəslə ki, iman gətii namaz qılı və üku halında zəkat veilə.” (“Maidə” suəsi, ayə 55.) / /AYƏNİN NAZİL OLMA SƏƏİ / /Təfsi və hədis alimləinin əksəiyyəti u ayənin İmam Əli (ə) haqda nazil olduğunu nəql etmişlə. Süyuti “Əd-duul-mənsu” kitaında u ayənin təfsii ilə ağlı İn Aasdan elə nəql edi “Əli (ə) namazda üku halında olakən, i yoxsul ondan kömək istəyi. Əli (ə) də öz üzüyünü çıxaı ona vei. Peyğəmə (s) o yoxsuldan “u üzüyü sənə kim sədəqə vedi?” – deyə souşduqda, o, İmam Əliyə (ə) işaə edi deyi “üku halında olan o kişi!” u zaman “Həqiqətən, sizin əhəiniz yalnız Allah, Onun Peyğəməi və iman gətiənlədi...” – ayəsi nazil olu.” (“Əd-duul-mənsu”, 2-ci cild, səh. 293) /u kitada elə həmin məzmunla İn Aasdan, Səlmət in Küheyldən və İmam Əlinin (ə) özündən əvayətlə nəql olunmuşdu. (“Əd-duul-mənsu”, 2-ci cild, səh. 293) /unu Vahidi də “Əsaun-nüzul” kitaında Cai in Adullah və İn Aasdan nəql etmişdi (“Əsaun-nüzul”, səh. 148). /Məşhu təfsiçi Caullah Zəməxşəi “Kəşşaf” təfsiində yazı “u ayə Əli (ə) haqqında nazil olmuşdu. i gün Əli (ə) məsciddə namaz qılıdı. üku halında i yoxsul gəli, ondan kömək istədi. Əli (ə) üzüyünü çıxaı ona vedi.” (“Kəşşaf” təfsii, 1-ci cild, səh. 649.) /Fəxi-azi öz təfsiində Adullah in Salamdan elə nəql edi “u ayə nazil olduqda, Allahın əsuluna (s) dedim “Mən öz gözləimlə gödüm ki, Əli (ə) üku halında öz üzüyünü yoxsula sədəqə vedi. una göə də iz onun vilayət və əhəliyini qəul ediik.” Həmçinin Əuzədən də elə nəql edi “i gün Peyğəmələ (s) igə günota namazını qılıdım. u zaman i yoxsul məscidə gii kömək istədi və heç kəs ona kömək etmədi. Yoxsul əlini göyə qaldıı dedi “İlahi, şahid ol! Mən Peyğəməin (s) məscidində kömək istədim, lakin heç kim mənə kömək etmədi.” Əli (ə) namaz halında ikən o yoxsula sağ əli ilə kiçik amağındakı üzüyü götüməsini işaə etdi. O, Peyğəməin (s) gözü önündə gedi, Əlinin (ə) amağından üzüyü çıxatdı. Peyğəmə (s) dedi “İlahi! Qadaşım Musa Səndən sinəsinin genişlənməsini, qadaşı Haunun onun peyğəməliyinə şəik olmasını istəyəndə..., ona uyudun “Mən tezliklə səni qadaşın vasitəsilə gücləndiəcək, sizə qüvvət və qələə əxş edəcəyəm.” İlahi! Mən Məhəmməd, Sənin peyğəməin və elçinəm. Mənim də sinəmi genişləndi, işləi mənə asanlaşdı, mənim üçün Əhli-eytimdən i vəzi təyin et, məni onun vasitəsilə güclü və qüvvətli et!” /Əuzə deyi “Allaha and olsun! Allahın əsulu (s) hələ sözünü qutamamışdı ki, Cəail nazil olu dedi “Ey Məhəmməd! Oxu “İnnəma vəliyyukumullahu və əsuluhu...” (“Kəi” təfsii, Fəxi-azi, 12-ci cild, səh. 26.) /Ələttə, Fəxi-azi u əvayəti nəql etdikdən sona adəti üzə u ayənin İmamətlə ağlılığına iad tutu. iz u iadı sona qeyd edəcəyik. /Təəi də öz təfsiində u ayənin təfsii və nazil olma səəi haqda müxtəlif əvayətlə nəql edi ki, o əvayətləin çoxu u ayənin Əli (ə) haqda nazil olduğunu açıqlayı (“Təfsii-Təəi”, 6-cı cild, səh. 186). /Alimləin öyük i dəstəsi u ayənin nazil olma səəini açıqlayan əvayəti müxtəlif ifadələlə qeyd etmişlə. O cümlədən, “Kənzül-ümmal” kitaının 6-cı cildinin 319-cu səhifəsində u əvayət nəql olunmuşdu. Həmçinin 5-ci əsin məşhu alimləindən olan Hakim Həskani Hənəfi onu “Şəvahidut-tənzil” kitaında altı müxtəlif silsilə sənədlə İn Aasdan, iki sənədlə Ənəs in Malikdən, iki sənədlə Məhəmməd in Hənəfiyyədən, i sənədlə Əta in Saidən, i sənədlə Ədül-Məlik in Cəih Məkkidən və onla da Peyğəməi-əkəmdən (s) nəql etmişlə ki, “innəma vəliyyukumullah...” – ayəsi namazın ükusunda öz üzüyünü yoxsula veən Əli (ə) haqda nazil olmuşdu. (əvayətin sənədləi haqda əlavə mə’lumat əldə etmək istəyənlə “Şəvahidut-tənzil” kitaının 161-168-ci səhifələinə (eyutun “Ə’ləmi” çapına) müaciət edə ilələ.) /Məhum Əllamə Əmini u əvayəti və həmin ayənin İmam Əli (ə) haqda nazil olduğunu əhli-sünnənin təqiən iyimi kitaından (sənəd və mənələi ilə igə) nəql etmişdi (“Əl-qədi”, 2-ci cild, səh. 52-53.). “Ehqaqul-həqq” kitaında u əvayət müxtəlif kitaladan nəql olunmuşdu. (“Ehqaqul-həqq”, 2-ci cild, səh. 399-407.) /Diqqəti cəl edən udu ki, Peyğəməin (s) dövündə yaşayan məşhu şai Həssan in Sait unu şühə doğumayan i məsələ kimi öz şeləində nəzmə çəkmişdi. O, məşhu i şeində İmam Əliyə (ə) xita edəək deyi / /Və əntəlləzi ətəytu iz kuntə akiən, /Zəkatən fədətkən-nəfsu, ya xəyə akiin! /Fə-ənzələ fikəllahu xəyə vəlayətin, /Və əyyənəha fi muhkəmatiş-şəaye! / /“ükusunda zəkat veən sən idin. Can sənə quan olsun, ey üku edənləin ən yaxşısı! undan sona Allah-taala sənin üçün ən gözəl vilayəti nazil edəək, onu Quanında əyan etdi.” (Həssan in Saitin şe’ləi azacıq fəqlə i çox kitalada, o cümlədən, “uhul-məani” və “Kifayətut-tali” (Gənci Şafei) kitalaında qələmə alınmışdı.) /Onun aşqa i şeində elə deyili / /Mən za ixatəmihi təsəddəqə akiən, /Və əsəəha fi nəfsihi isaən? / /“ükuda sədəqə veən və unu öz qəlində gizlədən kim idi?” (“Təzkiətul-xəvass”, (Sit in Covzi), səh. 10; “Kifayətut-tali”, (Şafei Gənci), səh. 123.) / /i sözlə, “vilayət” ayəsinin İmam Əli (ə) haqda nazil olmasına heç i şühə yoxdu. Hətta “Minhacul-əaə fi şəhi Nəhcül-əlağə” kitaının müəllifi yazı “u haqda Əhli-eyt məktəinin adıcıllaı və əhli-sünnə vasitəsilə “mütəzafi”, hətta “mütəvati” hədislə nəql olunmuşdu.” /uada izi maaqlandıan əsas məsələ u ayənin Peyğəməin (s) xilafət və vilayət məsələsi ilə ağlılığıdı. / /“VİLAYƏT” AYƏSİNİN XİLAFƏTƏ DƏLALƏTİ / /u ayədə gələn “vəli” sözü İmam Əlinin (ə) müsəlmanlaın vəlisi və əhəi olmasını açıqlayı. Öncə işaə etdiyimiz kimi, “vəli” sözünün müxtəlif mənalaı vadı ki, əzən dost, əzən hakim və əhə mənasında işlədili. aği İsfahaninin yazdığına göə, u sözün ilkin mənası aalaında heç i fasilə olmayan iki şeyin sıx aitəsini ildii. Sona əlavə edəək yazı “Vilayət” dostluq və kömək, “vəlayət” isə əhə və ixtiya sahii mənasını ifadə edi.” /(Müfədati-aği”, “vəli” sözü. əzi alimlə “mövla” sözünə iyimi yeddi məna qeyd etmişlə. (“Əl-qədi”, 1-ci cild, səh. 362.) Lakin onun əsas mənalaı qeyd etdiyimiz iki mənadı, qalan mənala da u iki mənaya qayıdı.) /Ayədə mövcud olan dəlillə göstəi ki, uada “vəli” əhə və ixtiya sahii mənasındadı. Çünki uada “vəli” dost və yadımçı mənası kimi işlənsə, onda ütün möminləə aid olacaq. Necə ki, “Tövə” suəsinin 71-ci ayəsində elə uyuulu /وَالْمُؤْمِنُونَ وَالْمُؤْمِنَاتُ بَعْضُهُمْ أَوْلِيَاء بَعْضٍ /“Mömin kişilə və qadınla i-iləinin dostlaıdı...” /Lakin əhs etdiyimiz ayədəki vilayət sözü xüsusi hala, üku halında sədəqə veən şəxsə aid edilmiş və inhisa ildiən “innəma” (yalnız və yalnız) sözü ilə igə qeyd olunmuşdu. u ifadə isə vilayət sözünün dostluq və yadım kimi (eləcə də una oxşa digə) mənala daşımasına imkan vei. eləliklə, yeganə yol odu ki, “vəli” sözünün ixtiya sahii və əhə mənasını, Allahın və Peyğəməin (s) vilayəti ilə yanaşı tutulan cəhətini qəul edək. /Sonakı ayə (ayənin davamı) /وَمَن يَتَوَلَّ اللّهَ وَرَسُولَهُ وَالَّذِينَ آمَنُواْ فَإِنَّ حِزْبَ اللّهِ هُمُ الْغَالِبُونَ /“Hə kəs Allahı, Onun Peyğəməini və iman gətiənləi özünə vəli seçsə, (qələə çala). Şühəsiz ki, Allahın dəstəsi məhz qələə çalanladı!” /Həqiqətdə, u ayə qaaqkı ayənin məzmununu tam dolğun ifadə edi. izi ondakı vilayət sözünün ixtiya sahii və əhə mənasında olmasını göstəən daha i dəlillə qaşılaşdıı. elə ki, “hizullah” (Allahın dəstəsi) və “düşmənləə qələə çalma” ifadələi sadə və adi dostluqla deyil, İslam hökumətinin təşkili ilə əlaqədadı. u da göstəi ki, əvvəlki ayədə qeyd olunan “vəli” sözü müsəlmanlaın əhəi mənası ilə uyğundu. Hətta “hiz” (dəstə) sözünün müştəək hədəfləi təmin edən ictimai quuluşa aid olması vilayət və əhəliklə daha münasidi. / /İADLA VƏ ƏHANƏLƏ / /Gödüyünüz kimi, u ayə çox aydın suətdə İmamət və xilafəti nəzədə tutu. Əgə u ayə aşqalaı aədə nazil olsaydı, əlkə də onun haqqında kiçik müahisəyə elə yol veilməzdi! Lakin o, İmam Əli (ə) haqda nazil olduğundan və digə fiqələin əqidələi ilə uyğun gəlmədiyindən çoxlaı isala hə cü iad və əhanə fikinə düşmüşlə. /u iadlaı iki qismə ölmək ola. i qism zahiən elmi yönə malik olduğundan cavaı elmi olmalı, digə i qism isə əhanəyönlü olduğundan qısaca cavalandıılmalıdı /1. iinci qismə aid ilk iad udu ki, ayədəki “iman gətiənlə”, “namaz qılanla”, “zəkat veənlə” və “üku halında olanla” ifadələi cəm fomada işlədilmiş və uyuulmuşdu ki, u xüsusiyyətləə malik olanla sizin əhələinizdi. elə isə Əli (ə) i nəfə olduğu halda, cəm fomada işlənmiş ifadələ ona necə aid ola ilə? /Cava Həm şiə, həm də sünniləin kitalaında “müstəfiz”, hətta “mütəvati” şəkildə nəql olunan əvayətlədə ayənin nazil olma səəinə diqqət yetidikdə, onun i fədə aid olduğuna heç i şühə qalmı. aşqa sözlə, hədislə və İslam taixi şahiddi ki, üku halında yoxsula üzüyünü sədəqə veən i qup yox, yalnız Əli (ə) olmuşdu. una əsasən, deyə iləik ki, ayədəki ifadələin cəm fomada işlədilməsində məqsəd ehtiam və həmin şəxsin məqamını yüksəltməkdi. Çünki əə ədəiyyatında cəm fomada işlədilən sözdən i nəfə nəzədə tutulduğuna çox ast gəlini. Məsələn, “müahilə” ayəsində “nisaəna” (qadınla) sözü cəm fomada işlədilsə də, onun nazil olma səəini nəql edən əvayətləə əsasən, məqsəd, təkcə Fatimeyi-Zəhadı (ə.s). Eləcə də, həmin ayədə qeyd olunan “ənfusəna” (özləimiz) sözünün cəm fomasında işləndiyi halda, ütün alimlə qəul edilə ki, müahilədə İslam peyğəməindən aşqa camaatın aasından yalnız Əli (ə) iştiak etmişdi. /“Həmaul-əsəd” mühaiəsi ilə ağlı nazil olan ayədə də elə uyuulu /الَّذِينَ قَالَ لَهُمُ النَّاسُ إِنَّ النَّاسَ قَدْ جَمَعُواْ لَكُمْ فَاخْشَوْهُمْ فَزَادَهُمْ إِيمَاناً /“...O kəslə ki, camaat onlaa dedilə “(Düşmən odusundan) i qup sizə hücum etmək üçün əli olmuşla. Onladan qoxun. Lakin onla (nəinki qoxmadıla, hətta) imanlaı daha da atdı.” (“Ali-İman” suəsi, ayə 173.) /u ayədə xəə veən kəsin cəm fomada “nas” (camaat, insanla) sözü ilə qeyd olunmasına axmayaaq, taixdə göstəildiyi kimi, o, yalnız Nəim in Məsud olmuşdu. /“Maidə” suəsinin 52-ci ayəsində uyuulu /فَتَرَى الَّذِينَ فِي قُلُوبِهِم مَّرَضٌ يُسَارِعُونَ فِيهِمْ يَقُولُونَ نَخْشَى أَن تُصِيبَنَا دَآئِرَةٌ /“Üəkləində xəstəlik (nifaq) olanlaı, onlala (yəhudi və məsihilələ) dostluq etməkdə i-iini ötənləi və “izə i fəlakət üz veməsindən (və onlaın köməyinə möhtac olacağımızdan) qoxuuq” deyənləi göəsən.” u ayə də təkcə Adullah in Üeyy haqqında nazil olsa da, onun ifadələi cəm fomasında işlədilmişdi. /“Mümtəhinə” suəsinin 1-ci ayəsindəki xita ümumi olsa da, Hati in Üeyy əltəə haqqında nazil olmuş, “Münafiqun” suəsinin 8-ci ayəsinin şəxs əvəzliyi cəm fomasında işlənsə də, məqsəd Adullah in Üeyydi. i çox hədisləə əsasən, “əqəə” suəsinin 274-cü ayəsi İmam Əlinin (ə) haqqında nazil olmuş, onun ütün şəxs əvəzlikləi isə cəm fomasında gəlmişdi. “əqəə” suəsinin “(Ya Məhəmməd!) Səndən Allah yolunda nə veəcəkləi haqqında souşanlaa söylə...” (“əqəə” suəsi, ayə 215.) ayəsindəki əvəzlik cəm fomasında olsa da, souşan şəxs yalnız Əm in Cümuh olmuşdu (u əvayətləin sənəd və mənələi haqda məlumat əldə etmək istəyənlə “Təfsii-nümunə” kitaının həmin ayələlə ağlı əhsləinə müaciət etsinlə.). /Göəsən, u ayələdə məqsəd i nəfə olduğu halda, onun əvəzlikləi nə üçün cəm fomada işlənmişdi? Ola ilsin ki, səə nəzədə tutulan şəxsə hömət, əzən də aşqalaının həmin şəxslə i fikidə olmasıdı. Ayələə diqqət yetidikdə, unu (ehtiam və ya eyni fikidə olma) i-iindən ayıd etmək ola. undan əlavə, Quani-kəimin əksə ayələində Allah-taala Özü haqda söz açdıqda, əvəzlikləi cəm fomasında işlədi. Haluki Onun müqəddəs zatı tək və misilsiz, hə cəhətdən “əhəd” və “vahid”di. unun cavaında deyə iləik ki, öyük i şəxsin idaəçiliyi və işləini yeinə yetiməkdə ona tae olan məmulaı va. u da səə olu ki, o, fəd olduğu halda, əvəzlikləi cəm fomasında işlətsin. aşqa sözlə, ayələdəki u cəm ifadələ Onun uca məqamını və öyüklüyünü göstəi. /2. Şühəsiz, Əli (ə) Peyğəməin (s) dövündə müsəlmanlaın vilayət və əhəliyi məqamına malik deyildi. elə isə, u ayəni ona aid etmək olamı? /u iadın da cavaı aydındı. Gündəlik danışıq və ifadələdə dəfələlə müşahidə ediik ki, müəyyən i şəxs vəzifə və məqama seçilsə, yaxud namizəd olsa da, hələ əsmi olaaq həmin vəzifəni idaə etmi. Məsələn, i kəs i nəfəi öz yeinə canişin seçi və özü hələ yaşasa da, “filankəs onun vəsisi və canişinidi” deyili. /Peyğəməi-əkəmin (s) həyatında İmam Əliyə (ə) xəlifə və canişin adını vemək elə də anlaşılmaz deyil. Həzət həyatda ikən İmam Əlini (ə) Allahın əmilə öz yeinə təyin etmişdi. Əlinin (ə) xəlifəliyi Peyğəməin (s) vəfatından sona qüvvəyə minmişdi. /iz una oxşa halı “Məyəm” suəsinin 5-ci ayəsində də müşahidə ediik. elə ki, həzət Zəkəiyya (ə) Allahdan elə i hacət istəyi /فَهَبْ لِي مِن لَّدُنكَ وَلِيًّا /“İlahi! Mənə i vəli və canişin ağışla (seç)!” Allah-taala da onun duasını qəul edəək, Yəhyanı ona əta edi. Şühəsiz, Yəhya, Zəkəiyyanın həyatında canişin, vəli və vais olsa da, onun vəfatından sona u məqamı əlinə almışdı. /unun oxşaı “Yovmul-inza” əhvalatında da (Peyğəmə (s) öz yaxınlaını i yeə yığaaq, ilk dəfə onlaı İslama dəvət etdiyi gün) aş vemişdi. Həm şiə, həm də əhli-sünnə taixçiləinin və hədis alimləinin yazdıqlaına göə, Peyğəmə (s) həmin gün Əliyə (ə) işaə edəək uyudu /اِنَّ هذا اَخِى وَوَصِىِّ وَخَلِيفَتى فِيكُمْ فَاسْمَعُوا لَهُ وَاَطِيعُوهُ /“u, sizin aanızda mənim qadaşım, vəsim və xəlifəmdi. Onun sözünü eşidin və əminə itaət edin! (u hədisi əhli-sünnənin İn Əi Cüey, İn Əi Hatəm in Mədəveyh, Əu Nəim, eyhəqi, Sələi və Təəi kimi alimləi nəql etmişlə. u hədis İn Əsiin “Kamilut-taix” kitaının 2-ci cildində, eləcə də Əül-Fidanın taix kitaının 1-ci cildində vadı. (u hədisin aəsində söz açacağıq!))” /Peyğəməi-əkəmin (s) həyatda elə uyuuqlaı heç i iadla üzləşmədiyi halda, Quani-kəimin də ayələi elə iadladan uzaqdı. /İkinci qism iadla (əhanələ) çox olduğundan, onlaın əziləini qeyd ediik /1. əs, siz deyisiniz ki, “Əli (ə) dünya malından heç i şey yığmamışdı. əs nə üçün oynunda vaci zəkat olsun? Əgə məqsəd müstəhə sədəqədisə, ona zəkat deyilmi. /Cava Quani-kəimin i çox ayələində müstəhə sədəqəyə zəkat adı veilmişdi. Hətta “məkki” suələinin çoxunda zəkatdan söz açılı ki, məqsəd müstəhə sədəqədi. Çünki zəkat Peyğəməin (s) Mədinəyə hicətindən sona vaci edilmişdi. u məsələ “Nəml” suəsinin 3-cü, “Hud” suəsinin 39-cu, “Loğman” suəsinin 4-cü, “Fussilət” suəsinin 7-ci ayələində açıqlanmış və u suələ Məkkədə nazil olsa da, onlada müstəhə zəkat nəzədə tutulmuşdu. undan əlavə, İmam Əli (ə) dünya malından özü üçün i şey yığmasa da, mühaiə qənimətləindən pay alıdı. Şühəsiz, öz zəhməti ilə də qazanc kəs edidi və yoxsula vediyi çox da ahalı olmayan gümüş üzüyün u yolla əldə edilməsi çətin i iş deyildi. əziləi Həzətin gümüş üzüyünün qiymətini şişitsə də, u düz deyildi. /2. Fikin yoxsula doğu yayılması ilə namazda qəlin hazılığının və ilahi münacata qəq olmağın nə qədə eallığı va? Haluki onla (şiələ) deyilə “Namaz halında İmam Əlinin (ə) ayağından oxu çıxatsala da, o həzət əsla unu hiss etməmişdi! elə isə namaz halında yoxsul i şəxsin fikində olmasını necə izah edilə? /Cava u iadın sahii ilməlidi ki, yoxsulun səsini eşitmək, kiməsə yadım etmək Allahdan qeyisinin, özünün və dünya malının fikində olmaq deyil, əksinə u özü də i növ iadət və Allaha oyun əyməkdi. /Yoxsullaın istək və səsləi qaşısında İmam Əli (ə) kimi öyük şəxsiyyətin pak qəli həmişə həssas idi və həmişə onlaın səsinə cava veidi. O, u işlə iadəti iadətə qoşu, namaz halında zəkat veməklə yalnız Allahın əmləini yeinə yetiidi. /Doğusu, u iad Quani-kəimə iad sayılı. Çünki Allah-taala u ayədə ükuda zəkat veməyi təifləyi, onu öyük adla yad edi. Əgə u əməl qəflət və Allahdan yayınmaq sayılsaydı, onda yüksək və əyənilmiş i sifət kimi yad edilməzdi? iz isə tamamilə unun əksini göüük. elə i iad tutan təəssükeşlə İmam Əlinin (ə) fəzilətini inka etmək istəsələ də, həqiqətdə Allaha iad tutmuşla. /Fəxi-azi yazı “Əliyə (ə) yaaşan iş Allahın ziki ilə məşğul olmaqdı. elə kəs isə aşqasının sözünü eşidi aşa düşə ilməz.” (eləliklə, yoxsulun istəyini yeinə yetimək namazın qaydalaı ilə ziddi!) (“Kəi” təfsii, 12-ci cild, səh. 30) /Fəxi-aziyə sual oluna ilə ki, əgə u iş namazın qaydalaı və qəlin hazılığı ilə uyğun gəlməsəydi, əs, nə üçün Allah-taala u işi təifləmiş, möminləin vilayətini elə i kəsə layiq ilmişdi? Şühəsiz, namaz halında yoxsulun səsini eşidi, istəyini yeinə yetimək ani aş veən əlavə iadətdi. (izi həqiqətdən uzaqlaşdıan təəssükeşlikdən Allaha pənah apaııq!) /3. uada iad şəkilli əhanələdən ii də udu ki, namaz halında yoxsula üzük vemək namazda atıq i iş sayılı və u həəkət namazı atil edi. /(Doğudan da, insan haqqı qəul etməsə, necə əhanələə əl atı!) /Cava Müctehidləin heç iinin fətvasında i işaə ilə üzüyü çıxamaq, xüsusilə, işaə ilə yoxsulun özünün onu çıxaması namazda atıq iş və həəkət sayılmı. u halda namazın atil olması ilə ağlı heç i hökm yoxdu. Haluki fəqihləin aşka fətvalaına göə, hətta namaz halında əqə kimi zəəli həşəatı öldümək, köpə i uşağı təhlükəli hadisədən xilas etmək, kiçik daşlala namazın əkətləini saymaq, (namaz halında) nəcis liası təmizləmək və s. həəkətlə elə, namazı atil etmi. ütün unlaı nəzəə aldıqda aydın olu ki, yoxsula üzük vemək, yaxud onu amaqdan çıxatmaq daha asan və sadə i işdi. /4. aşqa i əhanə ilə deyili “Əli (ə) u ahalı üzüyü haadan almışdı? Onu amağa taxmaq isaf deyildimi?” /Cava u üzüyün ahalı olduğunu deyənlə yanılıla. Axı, nə üçün elə mənəsiz uydumalaa inanmalı, nəticədə müqəddəs Quanın ayəsini inka etməliyik?! /Həmin üzüyün qiymətinin Şamın xəacı qədə olması ilə ağlı yalnız i əvayət nəql olunmuşdu ki, u da əfsanəyə daha çox ənzəyi. Çox güman ki, u zəif hədisi İmam Əlinin (ə) öyük fəzilətini dəyəsiz qələmə vemək üçün saxta hədis düzəldənlə nəql etmişlə. Haluki elə hallada əsas məsələ infaq olunan və xəclənən malın qiyməti deyil, yoxsula Allah yolunda yadım etmək, onun əlindən tutmaq və u işin saf niyyətlə igə olması nəzədə tutulu. Əgə Quani-kəimin i suəsi (“Həl-əta” suəsi) Allah yolunda yetim və fəqiə i neçə ədəd çöək veməyə göə nazil olusa, namaz halında i üzüyün yoxsula ağışlanması ilə ağlı i ayənin nazil olması təəccülü deyil. elə iadlaı qeyd edi cavalandımaq məqsəddən yayınmağa və vaxtın tələfinə səə olduğundan, qeyd olunanlala kifayətləniik. /