Hansı vaxtlar dua etmək üçün daha münasibdir? İmam Sadiqin (ə) mübarək izahı
İmam Cəfəri Sadiq (ə) buyurur: \"Namazlardan sonra dua edin, çünki, belə bir dua qəbul olar\"
İmam Baqir (ə) buyrur: \"Cümə axşamı gəldikdə Allah təala buyurar: \"Bir dua edən varmı ki,onu bağışlayım? Tövbə edən varmı ki,tövbəsini qəbul edim?\"
Həzrət peyğəmbər (s) buyurub:\"Duanın ən yaxşı vaxtı səhər çağıdır.\"
İmam Cəfər Sadiq (ə) buyurdu:\"Günəş çıxmazdan və batmazdan qabaq dua etmək vacib göstəriş və sünnədir, əlbəttə günəşin çıxmağı və batmağı ilə birikdə.\"
Həzrət peyğəmbər (s) buyurub:\"Şübhəsiz gecənin elə bir saatı vardır ki,o saatda bəndənin hər bir duası qəbuldur. O saat gecənin yarısı ilə qalan üçdə bir hissəsi arasındadır.\"
Nə üçün biz şiələr dəstəmazda üzü yuduqdan sonra qolları yuxarıdan aşağıya yuyur?
Cavab: On iki İmamçı şiələrlə sünnilər arasında bəzi vacib dəstəmaz hökmlərində fərq var:
1.Şiə fiqhində üzü yuxarıdan aşağıya yumaq vacibdir. Bəziləri üzün yuxarıdan aşağıya yuyulmasını ehtiyat hesab edir.(\"Urvətül-vusqa”, dəstəmazın əməlləri fəsli) Amma sünnə əhli yekdil olaraq belə hesab edir ki, üzü yuxarıdan aşağı yumaq müstəhəbdir.(Əl-fiqh ələl məzahibil-xəmsə”, s. 35, \"Əl-fiqh ələl məzahibil-ərbəə” 1-ci cild, fəraizul vuzu səh. 54. \"Səlatul-mumin”, əl-Qəhtani,, Əl-qəhtani c. 1, s.41-42.)
2.Bizim fiqhdə qolları (dirsəkdən aşağı) yuxarıdan aşağıya yumaq vacibdirsə, sünnilər yekdil olaraq bildirirlər ki, insan əlləri yuxarıdan aşağıya və ya aşağıdan yuxarıya yumaqda azaddır, eləcə də, aşağıdan (barmaqların başından) yuxarıya yumaq müstəhəbdir.(\"Əl-fiqh ələl məzahibil-xəmsə”, s. 35, \"Əl-fiqh ələl məzahibil-ərbəə” 1-ci cild, səh. 65. \"Səlatul-mumin”, əl-Qəhtani,, Əl-qəhtani c. 1, s.41-42.)...
Nə üçün sünnilər namazda həmd və surənin əvvəlində \"bismillahir-rəhmanir-rəhim” demir və ya asta deyirlər?
Cavab: Şiələrin əqidəsinə görə, \"Bismillahir-rəhmanir-rəhim” Quran surələrinin tərkib hissəsidir. \"Tövbə” surəsindən başqa bütün surələr \"bismillahir-rəhmanir-rəhim”lə başlayır. Əgər həmd və surəni \"Bismillahir-rəhmanir-rəhim”siz başlasaq, surə natamam olar. Bu məsələdə sünnilərin bir qismi şiələrlə həmfikirdirlər. Sünnilərin bəziləri isə yalnız \"Nəml” surəsinin \"Bismillahir-rəhmanir-rəhim”lə başladığını qəbul edir. Malikilər isə belə düşünürlər ki, ümumiyyətlə, namazda \"Bismillahir-rəhmanir-rəhim” deyilməməlidir.
(\"Misbahul-munir”, Həmd surəsinin təfsiri.) Beləcə, dörd sünni məzhəbini təşkil edən malikilər uyğun ifadəni namazda işlətmir, hənəfilər ya demir, ya da astadan deyir, şafeilər ucadan deyir, hənbəlilər ucadan demirlər.(\"Səhihe-Müslim”, namaz kitabı, s.204) Belə bir nəticəyə gəlirik ki, sünnilər arasında namaz qılarkən \"bismillahir-rəhmanir-rəhim” demək təqiyyəyə zidd deyil.
Sual: Əgər namaz insanı çirkin işlərdən uzaqlaşdırırsa, nə üçün bə`zi namaz qılanlar günaha yol verir?
Cavab: İçi boş toxum heç vaxt cücərmir. Qəlbin iştirak etmədiyi diqqətsiz namaz içiboş toxum kimidir. Dodaqların, belin, boyunun hərəkətindən əlavə, namazda qəlbin iştirakı zəruridir.Məktəb və universitetin işi insanın elmi təkamülünü tə`min etməkdir. Bununla belə, hər məktəbə gedən şəxs elm sahibi olmur. Məktəb o zaman faydalı olur ki, insan oxuduqlarını dərk etsin. Yalnız həqiqi namaz insanı çirkinliklərdən uzaqlaşdırmaq iqtidarındadır. Bu da həqiqətdir ki, günaha yol verən insan namaz qılandırsa, bir o qədər də ağır günaha yol verməyəcək. O, məcburdur ki, bədənini və paltarını pak saxlasın, namazını halal yerdə qılsın. Ağ paltar geyən insan çirkli yerdə oturmaq istəmədiyi kimi, namaz qılan şəxs də çirkin işlərdən uzaq olmağa çalışır.
Nə üçün həmd surəsindən sonra sünnilər \"amin” deyir, biz isə demirik?
Şiə fiqhində \"amin” kəlməsi namazın mətnindən sayılmır. Bu kəlməni mətndən sayaraq deyən kəs bidətə yol verir və namazı batil edir. Sünnə əhli isə öz kitablarındakı rəvayətlərə əsaslanaraq \"amin” deyilməsini müstəhəb sayır və deyirlər ki, Peyğəmbər (s) bu işi özü görmüş və digərlərinə də əmr etmişdir. Qeyd ektmək lazımdır ki, onlar bu sözü Həmd surəsinin bir növ dua olması və ya duanın qəbulu üçün demirlər. Bu iş təkcə Əbu Hüreyrənin hədisinə istinadən yerinə yetirilir.(\"Əl-misbahul-munir”, Həmd surəsinin təfsiri, Səhih Buxari, Kitabul əzan, fəsil 111, hədis 780.)...
Aşura günü düşmən əhatəsində imamın günorta namazına durmasının səbəbi nə idi?
Cavab: Namaz dinin sütunu, Allahla bəndə arasında ən möhkəm bağlılıq vasitəsidir. Mömin öz namazı ilə tanınır. Namaz qılan şəxs namaz vasitəsi ilə Allaha doğru ucalır.
Namaz Allahla ünsiyyət yolu, Peyğəmbərin (s) ilk və son sifarişidir. O, namazı gözünün nuru adlandırır. Ən zəif namaz belə, insanla günah arasında səddir. Allah-taala buyurur: \"Namaz insanı çirkin və pis işlərdən uzaqlaşdırır.” İmam Sadiqin (ə) yaxınlarından olan Müaviyə ibn Vəhəb İmamdan Allaha ən əziz əməl haqqında soruşduqda həzrət buyurur: \"Allahı tanıdıqdan sonra namazdan fəzilətli əməl bilmirəm.” Əgər İmam Hüseynin inqilabının məqsədi dinin canlanması idisə və dinin də sütunu namazdırsa, nə üçün Kərbəla səhnəsində namaz qılınmamalıdır?! Həzrət Hüseyn (ə) və yaxınları düşmən oxları altında günorta namazına dururlar. Onlardan bir hissəsi namaz əsnasında qanına qəltan olub, şəhadət şərbətini içir. Hələ Aşura axşamı İmam və tərəfdarlarının ibadəti, münacatı, Quran tilavəti bəndəliyin ən gözəl nümayişi idi...
Aşura hadisəsi nə üçün əzadarlıq etməliyik?
Cəmiyyətin İmam Hüseyn ruhunda tərbiyə olunub, bu hadisənin müsbət tərəflərini görmələri, bu növ işlərə təşviq olunmaları üçün, onların müvafiq hisslərinə təsir edən amillərin araşdırılması zəruri məsələlərdəndir. Amma burada diqqət edilməsi lazım olan digər bir mövzu da var. Görəsən bu hissləri təhrik etmək üçün əzadarlıq edib ağlamaq yeganə yoldurmu? Hətta bayram əhval-ruhiyyəli mərasimlərdə də insanların bu kimi duyğularına təsir edilməsi mümkündür. Biz İmamlarımızın mübarək doğum günü münasibətilə keçirilən şənlik mərasimlərində də xalqın daxili duyğularının həyacana gəldiyini dəfələrlə müşahidə etmişik. Üçüncü sual budur ki, duyğuların təhrik edilməsində bu kimi şən mərasimlərdən istifadə olunurmu? Niyə ağlamalıyıq, sinə vurmalıyıq? Gəlin bunların əvəzinə bayram məclisləri keçirək, şirni, noğul paylayaq, mədhnamə oxuyaq və s. Cavabı budur ki, insanların qəlbi, duyğu və hissləri fərqli xüsusiyyətlərə malikdir. Hər növ hiss və duyğunu ona müvafiq mövzu ilə təhrikə gətirmək olar...
İslam maarifinə əsasən Nasaleh ata-ana ilə nə etməli?
İmam Sadiq (əleyhissalam) buyurur: \"Üç şey var ki, onları yerinə yetirməkdə heç bir bəhanəyə yol verilmir:
1- Əmanəti öz sahibinə qaytarmaq, istər sahibi yaxşı adam olsun, istərsə də pis adam;
2- Əhd-peymana vəfadar qalmaq, istər əhd bağladığın adam yaxşı əməl sahibi olsun, istərsə də pis əməl sahibi;
3-Valideynə ehsan və yaxşılıq etmək, istər onlar əməlisaleh olsunlar, istərsə də olmasınlar.” Bu hədisə azacıq diqqət yetirməklə başa düşmək olar ki, ata-ana ilə yaxşı rəftar etmək vacib və onlarla pis rəftar etmək isə heç bir vəchlə caiz deyildir. İmam (əleyhissalam) buyurur ki, \"onlara ehtiram etmək vacibdir, hətta fasiq və qeyri-saleh olsalar belə.” Xatırlatmaq lazımdır ki, ata-anaya qarşı xoşrəftar olmaq məsiyət və günaha gətirib çıxaran hallar onlara itaət etməməklə tamamilə başqa-başqa şeylərdir, yəni əgər onlar İlahinin göstərişlərinin əksinə əmr versələr, həmin halda onlara itaət etmək olmaz, lakin onların məhəbbət və ehtiramları da unudulmamalıdır. Allah taala bu məsələyə toxunaraq buyurur: \"Əgər ata və anan sənin, Mənə qarşı şərik qoşmağına səy etsələr (həqiqət yolundan azdırmağa çalışsalar), onlara itaət etmə, amma dünyada onlarla yaxşı, gözəl rəftar et.”
İslam maarifində \"Аllаhın gözәlliyi” vә \"Оnunlа görüş” ifаdәlәri nә мәnа dаşıyır?
Cаvаb: Qurаni-kәriмdә vә dini rәhbәrlәrin buyuruqlаrındа bәzәn Аllаh hаqqındа еlә tәbirlә rаstlаşırıq ki, bu tәbirlәr insаnın zеhnindә Аllаhın cisiм оlмаsı tәsәvvürünü yаrаdır. Мәsәlәn, \"Аllаh sizin işlәrinizi görür” vә s. hаnsı ki, Аllаh-tәаlаnın cisмә аid хüsusiyyәtlәrdәn uzаq оlduğunа әмinik. Dемәk, uyğun tәbirlәrә мünаsibәtdә diqqәtli оlмаlı, оnlаrın мәcаzi мәnаlаrını dәqiqlәşdirмәk lаzıмdır. İslам tаriхindә \"мücәssәмә” аdlаndırılмış firqәlәr hаqqındа мәluмаtlаr vаrdır. Bu firqәlәrin аdındаn göründüyü kiмi, оnlаr Аllаhın cisiм оlduğunu iddiа еtмişlәr. Bеlә bir әqidәnin yаrаnмаsının әsаs sәbәbi yuхаrıdа мisаl çәkdiyiмiz аyә vә rәvаyәtlәrin düzgün dәrk оlunмамаsıdır. Hаnsı ki, Аllаh-tәаlаnın cisiм оlмаdığını аçıq-аşkаr bildirәn аyә vә rәvаyәtlәr kifаyәt qәdәrdir. Bu аyә vә rәvаyәtlәrdә Аllаhın cisiм оlмаdığı, оnun мüqәddәs zаtının охşаrsızlığı bildirilir. Аydın оlur ki, Аllаhın görüb-еşitмәsini bәyаn еdәn аyәlәrdә gözlә görмәk, qulаqlа еşitмәk nәzәrdә tutulмur. Мüqәddәs buyuruqlаrdа \"görмәk, еşitмәk” ifаdәlәri мәcаzi мәnа dаşıyır...
Quran və hədislərdə gələn Аllаhın еşidib-görмәsi nә dемәkdir?
Cаvаb: Dеyildiyi kiмi, görмәk göz önündә оlаn sәhnәlәrin bеyinә ötürülмәsi, еşitмәk isә sәs dаlğаlаrının qulаğа çаtмаsındаn ibаrәtdir. Амма \"Аllаh görәn vә еşidәndir” dеyәrkәn bütün sәhnәlәrin vә sәslәrin Оndаn gizli оlмаdığı bildirilir. Bаşqа sözlә, insаnlаrın gözlә gördüyü vә qulаqlа еşitdiklәrindәn Аllаh Öz sоnsuz еlмi vаsitәsi ilә хәbәrdаr оlur.
Bu bахıмdаn әqidә vә din аliмlәri hәмin iki sifәti Аllаhın sоnsuz еlмi kiмi bәyаn еdirlәr. Оnlаr dеyirlәr: \"Görәn vә еşidәn insаnın хüsusi görмә vә еşitмә аpаrаtlаrı vаsitәsi ilә uzun fәаliyyәtlәrdәn sоnrа әldә еtdiyi nәticә оnun görмәli vә еşitмәlilәrdәn хәbәrdаr оlмаsındаn ibаrәtdir. Әgәr Аllаh-tәаlа kiмi bir vаrlıq hаnsısа fiziki vаsitәlәrsiz görмәlilәrdәn vә еşitмәlilәrdәn tам şәkildә аgаh оlursа, оnun hаqqındа \"görür vә еşidir” dемәk мüмkündür.” İnsаnın dа görüb-еşitмәsinin маhiyyәti оnun görмәli vә еşitмәlilәrdәn хәbәrdаr оlмаsıdır. Fiziki fәаliyyәtlәr isә görмә vә еşitмә üçün мüqәddiмәdәn ibаrәtdir. Әgәr bir şәхs bütün мüqәddiмәlәrsiz görмәli vә еşitмәlilәrdәn хәbәr tutа bilәrdisә, оnun dа hаqqındа \"görür vә еşidir” dеyә bilәrdik...