ŞEYTANDAN QABAQ KAFİR OLUBMU?
Bəqərə surəsinin 34-cü ayəsində oxuyuruq: \"(Ya Peyğəmbər!) Biz mələklərə: \"Adəmə səcdə edin! – dedikdə İblisdən başqa (hamısı) səcdə etdi. (Yalnız) O, lovğalanaraq (səcdə etməkdən) imtina etdi və kafirlərdən oldu.” Ayədən belə görünür ki, şeytandan qabaq kafirlər olub. Qeyd edək ki, şeytan cin növündəndir. Kəhf, 50: \"(Ya Rəsulum!) Xatırla ki, bir zaman mələklərə \"Adəmə (təzim məqsədilə) səcdə edin!” – demişdik. İblisdən başqa hamısı səcdə etdi. O, cinlərdən (cin tayfasından) idi. O öz Rəbbinin əmrindən çıxdı. Onlar sizin düşməniniz olduğu halda, siz Məni qoyub onu və nəslini (övladını özünüzə) dostmu tutursunuz? Bu, zalımlar üçün necə də pis dəyiş-düyüşdür!” Şeytan da insan kimi iradəsi olan, azad bir mövcuddur. Buna Quranın müxtəlif ayələrində işarə olunub. Məsələn, Ər-Rəhman surəsinin 39-cu ayəsində buyurulur: \"O gün nə bir insan, nə də bir cin günahı barəsində sorğu-sual olunmayacaqdır! (Yol ancaq cəhənnəmdir!)” Ayələrdən aydın olur ki, istər insanlar, istər cinlər gedəcəyi yolu özləri seçirlər. Əhqaf surəsinin 29-cu ayəsində bildirilir ki, varlıqlar yaxşı və pisi seçməkdə azaddırlar. Əraf surəsinin 179-cu ayəsinə əsasən, hər bir yaranmış öz seçdiyi yola uyğun aqibətə çatır. Allah-Taala cin və insanı səadətə, kamala çatmaq üçün yaratmışdır. Onlar eyni zamanda doğru yola hidayət edilirlər. Amma bəzən insan və ya cin hidayət yolunu qəbul etmir. Cin surəsində bu barədə məlumat verilir. Yolunu azanlar hətta başqalarını da azğın yola dəvət edirlər. Nas surəsində insanlardan və cinlərdən olan şeytanlar yada salınır.
Qurani-kərimdə azğın insan və azğın cin şeytan adlandırılır. Şeytanlardan biri İblisdir. Ənam surəsinin 112-ci ayəsində oxuyuruq ki, İblis yolunu azıb Allahın Adəmə səcdə əmrinə itaət etmədi. Təbii ki, şeytanın kimsə üzərində hakimiyyəti yoxdur. O yalnız vəsvəsə edir, qəlblərə şübhə salır. Allah insana bu barədə xəbərdarlıq edib. Şeytanın vəsvəsələrinə müqavimət göstərənlərə böyük mükafat vəd olunub. (Bax: Hicr, 33; Ər-Rəhman, 15; Əraf, 12; Sad, 76)
Bəzi ayələrə görə cinlər də insanlar kimi azaddır və seçim apara bilər. Şeytan cin növündən olduğu üçün iradəsinə görə hərəkət edirdi və onun Allaha itaət etməməsi mümkün idi. Doğrudur ki, o ibadətinə görə mələklərlə bir cərgədə dayanmışdı. Amma növ baxımından cinlərə aid idi. İnsan torpaqdan, şeytan oddan yaradılmışdır. Allah-Taala Quranda buyurur ki, mələklərə insana səcdə etmək əmri veriləndə hamı səcdə etdi, şeytan boyun qaçırdı. (Bax: Bəqərə, 34)
Həzrət Əli (ə) buyurur: \"Allahın İblislə rəftarından ibrət götürün. 6 min il Allaha ibadət etmişdi. Bir saat təkəbbürlə bütün zəhmətlərini puça çıxardı.”
Digər bir nöqtə budur ki, küfr əməli batil edir. Təkəbbür şeytanı küfrə apardı. Bir qığılcım barıt anbarının külünü göyə sovurur. Beləcə, bir təkəbbür İblisin uzun illər ibadətinin üzərindən xətt çəkdi. Qurani-kərimdə buyurulur ki, İblis təkəbbür və itaətsizlik nəticəsində kafirlərdən oldu. İnsandan əvvəl cinlər xəlq olunmuşdu. Onlar yer üzündə fəsad törədirdilər. Mələklər Allahın əmri ilə cinlərdən olan mürtədləri məhv etdilər. Onların başçısı olan şeytan əsir götürüldü. Şeytan mələklərin ibadətinə baxıb, bu yolu seçdi. Amma məqsədi mələklərdən yuxarı məqama qalxmaq idi. Küfrü üzə çıxanda Allah dərgahından qovuldu.
(أطیب البیان فی تفسیر القرآن، ج 11، ص، 276)
Aydın olur ki, şeytan Adəmə səcdədən öncə küfrünü göstərmişdi. Bundan əlavə Adəmdən əvvəl insan nəslinin oxşarı vardı. Onlar da azad varlıqlar idi, bəzisi iman gətirmişdi, bəzisi kafir olmuşdu. Təfsiri-Əyyaşidə İmam Sadiqdən (ə) nəql olunur ki, mələklər yer sakinlərinin qan tökdüyünü görməsəydilər Allah Adəmi yaradanda yer üzündə qan tökəcək bir varlıq yaradılmasını dilə gətirməzdilər.
HaqqYolu/hawzah