span style="font-size12pt;"Qeyd olunduğu kimi hə hansı i şəxsin aşqalaına nisətən üstünlüyü yalnız onun iman və elmi ilə ağlıdı. /İkinci xəlifə Ömə ini Xəttaın iman və etiqadı aəsində söhət açan taixi sənədləə axakən məlum oldu ki, onun aşqalaı ilə müqayisədə elə də yüksək i üstünlüyü yoxdu. /İndi isə ikinci xəlifənin elmi keyfiyyətləini aaşdıaaq, onun u nöqteyi-nəzədən aşqalaından üstün olu-olmadığına nəzə salaq. /Әhli-sünnət kitalaında Ömə ini Xəttaın öz xilafəti dövündə dəfələlə elmi xətalaa düça olduğunu, çətinliyə düşəndə Әli (ə)-dan kömək aldığını və Әli (ə)-ın müqailində öz zəifliyini etiaf etməsini açıq şəkildə yazmışla. /Cəlaləddin Siyuti «Düül-mənsu» kitaında, Zəməxşəi «Kəşşaf» kitaında, Әu ək aqilani «Ğəaiul-Quan» kitaında, Qazi Şukani «Fəthul-qədi» kitaında, Həmidi «Әl-cəm əynəs-səhihəyn» kitaında, İni Məcazili «Mənaqi» kitaında yazı /«i gün Ömə ini Xətta müsəlmanlaın qaşısında xütə oxuyaaq dedi Hə kəs öz avadına 400 dihəmdən atıq mehiyyə təyin etsə, şallaq vuduu mehiyyənin atığını eytul-mala daxil edəcəyəm. /i qadın ayağa qalxı Quani-Kəimin u ayəsini oxudu /«Öz avadınızı oşayı yeni avad aldığınız zaman iinciyə təyin etdiyiniz mehiyyə çox olsa da, ondan heç nə almayın!» (Nisa) /Ömə u ayəni eşitdikdə dedi Sizin hamınız, hətta qadınla da Ömədən savadlıdıla.» /«Әl-cəm əynəs-səhihəyn» kitaının müəllifi yazı /«İkinci xəlifənin dövündə eş kişini tutu Öməin hüzuuna gətidilə. Onlaın zina etdikləi isat olundu. Xəlifə ilahi hökmün dəhal icası üçün onlaın daş-qalaq olunmasına əm etdi. u zaman Әli (ə) oaya çatı hökmün səhv olduğunu uyudu. Ömə - sən izdən daha savadlısan - deyə, hökm etməyi Әli (ə)-a tapşıdı. /Әli (ə) iinci şəxsin oynunu vududu, ikinci şəxsin daş-qalaq olunmasına, üçüncü şəxsə 100 şallaq, dödüncüyə 50 şallaq, eşinciyə 25 şallaq vuulmasına əm etdi. Ömə hökmün u qədə müxtəlif olmasına təəccü edəək unun səəini souşdu. Әli (ə) onun cavaında dedi iinci şəxs İslam hökumətinin himayəsində olan kafi idi. O, müsəlman qadınla zina etdiyi üçün izim himayədalığımızdan xaic olaaq ölümə məhkum olundu. /İkinci şəxs evli halda zina etdiyi üçün daş-qalaq olundu. /Üçüncü şəxs suay halda zina etdiyi üçün 100 şallaqla cəzalandı. /Dödüncü şəxsə, qul olduğu üçün azad insanlaın cəzasının yaısını, yəni 50 şallaq vuuldu. /eşinci şəxs isə axmaq və ağıldan kəm olduğu üçün əsmi cəza almamalıdı; yalnız təneh üçün 25 şallaq vumaq ola. Ömə Әli (ə)-ın u elmindən heyətlənəək dedi Әli (ə) olmasaydı Ömə həlak oladı.» /Nuəddin Maliki «Әl-füsulul-muhimmə» kitaında, Gənci Şafei «Kifayətul-tali» kitaında yazıla /«i gün Ömə ini Xətta Həzifə ini əl-Yəmanla astlaşaaq souşdu u gecəni necə süh etdin? /Həzifə onun cavaında dedi And olsun Allaha! Elə i halda süh etdim ki, haqdan acığım gəli, fitnəni seviəm; gömədiyimə inanı, yəhudi və xistianlaın sözləini təsdiq ediəm; mənim ye üzündə elə i şeyim vadı ki, Allahın göylədə ondan yoxudu... /Xəlifə Ömə u sözlədən əsələşi onu cəzalandımaq istədi. u zaman Әli (ə) onlaa yaxınlaşaaq dedi /Onun dedikləi i həqiqətdi. /-Haqqdan acığım gəli, yəni ölümdən acığım gəli... /-Fitnəni seviəm, yəni övladlaımı seviəm. Әnfal suəsinin 28-ci ayəsində uyuulu «ilin ki, sizin malınız və övladlaınız fitnədilə...» /-Gömədiyimə inanıam, yəni gözləin gömədiyi Allaha, qiyamətə inanıam... /-Yəhudi və xistianlaın sözünü təsdiq ediəm, yəni onlaın i-iinin haqqında dedikləini təsdiq ediəm. əqəə suəsinin 113-cü ayəsində uyuulu «Yəhudilə dedilə, xistianla i şey deyillə və xistianla dedilə, yəhudilə i şey deyillə...» /-Mənim yelədə i şeyim vadı ki, Allahın göylədə ondan yoxudu, yəni mənim avadım va, Allahın isə yoxdu... /Ömə təəccü edəək dedi Әli olmayan (zamanda qaşılaşacağım) çətinlikdən Allaha pənah apaıam...» /İslam xəlifələi dövündə aş vemiş yüzlələ u kimi maaqlı hadisələi sadalamaq ola. /uada yalnız Ömə ini Xəttaın Әli (ə)-ın müqailində elmi cəhətdən aciz olduğunu etiaf etməsini təsdiqləyən əzi əhli-sünnət kitalaının adlaını yazmaqla kifayətləniik. /1. «Təhziut-təhzi» - İni Həcə Әsqəlani; /2. «İtalul-atil» - Qazi Fəzlullah; /3. «Təvilu-müxtələfil» hədis – İni Qüteyə; /4. «Әs-səvaiqul-muhiqə» - İni Həcə Məkki; /5. «Usdul-ğaə» - İni Әsi; /6. «Taixul-xülafə» - Cəlaləddin Siyuti; /7. «Әl-füsulul-mühimmə» - Nuəddin ini Səağ; /8. «Әl-mənaqi» - Xəti Xaəzmi; /9. «Müsnəd» - İmam Әhməd ini Hənəl; /10. «Kəşful-əyan» - İmam Sələi; /11. «Tuuqul-həkəmiyyə» - İni Qəyyim; /12. «Sünən» - İni Macə; /13. «Şəhu-fəthil-muin» - Məhəmməd Temezi; /14. «Yənaiul-məvəddə» - Şeyx Süleyman Hənəfi; /15. «Cəvahiul-əqdəyn» - Səmhudi. /Adlaı çəkilən və digə onlala kitalada Ömə ini Xəttaın u cümləsi yazılmışdı /«Әli (ə) olmasaydı Ömə həlak oladı.» //span