span style="font-size12pt;"iinci xəlifə Әu ək ini Qəhafənin xilafət məqamına hamıdan layiqli olduğunu iddia edən əhli-sünnə qadaşlaımızın istinad etdiyi dəlillədən əsas hissəsini Peyğəməin (s) hədisləi təşkil edi. Nəql olunan u hədislədə Әu əkin fəzilətləindən geniş şəkildə söhət açılı. /iz hədisşünaslıq haqqında müəyyən qədə məlumat vemişik. Qeyd etmişdik ki, hə hansı i cümlənin Peyğəməə (s) istinad olunması onun mötəə i sənəd olması demək deyildi. u məsələdə islami məzhələin hamısı eyni fikidədi, ütün alimlə əldə olunan hədisləin i hissəsini səhih və mötəə olmadığını qəul edilə. Ötən əhsləimizdə qeyd etdiyimiz kimi, hədislə ilk növədə sənəd və məzmun etiaı ilə aaşdıılı. i hədisin aviləi aasında ən azı i nəfə yalançı şəxs olasa və ya hədisin məzmunu isat olunmuş islam etiqadlaı, Quani-Kəimin ayələi ilə uyğun gəlməzsə, o hədis etiasız sayılı. /Әu əkin fəzilətləi aədə nəql olunan hədisləin də u iki yolla aaşdıılması zəuidi. /Әhli-sünnə kitalaında u aədə nəql olunan hədisləin daha mötəə və məşhulaına nəzə salaq /1. Ömə ini İahim İsa ini Әlidən, o isə Adullah ini Aasdan nəql edi /«Peyğəmə (s) əmisi Aasa uyudu Әmi, Allah-taala Әu əki Öz dini üçün mənim xəlifəm qəa vedi. Onu eşidin, ona itaət edin ki, nicat tapasınız...» / /A. Hədisin sənədi /u hədisi silsiləvai olaaq söyləyən i neçə avidən ii də Ömə ini İahimdi ki, onun şəxsiyyəti və sözü əksə əhli-sünnə alimləi təəfindən qəul olunmamışdı. /Zəhəi «Mizanul-etidal» kitaında yazı /«Ömə ini İahim çox yalançı i şəxsdi». /Әu ək Xəti ağdadi «Taixu ağdad» kitaında yazı /«Ömə ini İahim əksə hədisşünasla təəfindən qəul olunmamışdı. Çünki o çox yalançı və iftiaçıdı». / /. Hədisin mətn və məzmunu /Qeyd olunan hədisin mətni, onun məna və məfhumu da onun mötəə olmadığını göstəi. /Әhli-sünnə məzhələinin xilafət aədə olan etiqadı ilə atıq tanış olmuşuq. Onlaın əqidəsinə göə Peyğəmə xəlifəsinin təyin olunması haqda xüsusi i göstəiş yoxdu. Xalq özü öz əhələini seçməkdə azaddı. İcma yolu ilə hə kəs səs toplayasa, ona itaət etmək vacidi. u hədis əhli-sünnənin əqidəsinə zidd olaaq müəyyən i şəxsi xəlifə və əhə təyin edi. /Әhli-sünnənin etiqadına göə Peyğəmə (s) səhaələ aasında fəq qoymadan onlaın hə iini hidayət mənəyi adlandımışdı. iz u hədis aəsində söhət açmışıq «Mənim səhaələim ulduzla kimidi, hə iinin axasınca getsəniz hidayət tapasınız». /u iki hədis məna axımından i-ii ilə ziddi. «Mənim səhaələim...» hədisi ütün səhaələi hidayət və nicat yolu kimi təqdim edi, əhs etdiyimiz hədis isə müəyyən i şəxsi onladan fəqləndii. /Hədisin mənası isat olunmuş i çox mütəvati hədislələ ziddiyyət təşkil edi. Mütəvati dedikdə onlala şəxs təəfindən nəql olunan və ütün məzhələ təəfindən qəul olunan hədislə nəzədə tutulu. u hədislədən ii «Qədii-xum» günü Әli (ə)-ın Peyğəmə (s) təəfindən xəlifə təyin olunduğunu əyan edi. iz növəti əhsləimizdə u hədisin 60 əhli-sünnə kitaında təsdiq olunduğunu göstəəcəyik. 120-dən atıq mötəə sənədi olan i hədisin müqailində Ömə ini İahimin nəql etdiyi hədisi qəul etmək ən azı insafsızlıqdı. /2. Әu Hüeyə nəql edi /«i gün Cəail (vəhy mələyi) Peyğəməə (s) nazil olu dedi Allah sənə salam göndədi və souşdu Mən Әu əkdən azıyam, o da məndən azıdımı?» / /A. Hədisin sənədi /Hədisin sənədində Әu Hüeyənin olması hədisin mötəə olmadığını açıq şəkildə əyan edi. /Zəməxşəi «əiul-əa» kitaında yazı /«Әu Hüeyə Siffeyn mühaiəsində Әli (ə)-ın axasında namaz qılı, yemək vaxtı Müaviyənin süfəsində otuudu. Onun özü u aədə deyidi Әlinin namazı yaxşıdı, Müaviyənin yeməkləi isə dadlı və ləzzətlidi». /İni Әil Hədid «Şəhu-nəhcil-əlağə» kitaının 1-ci cildində öz müəllimi Şeyxul-mötəzilə İmam Әu Cəfə İskafidən nəql edi /«Müaviyə i dəstə səhaəyə pul veəək tapşımışdı ki, özləindən Әlini pisləyən hədislə uydusunla. Onladan ii də Әu Hüeyə idi. /i gün Әu Hüeyə Kufə məscidinə daxil olu ucadan dedi Ey İaq xalqı, siz elə ilisiniz ki, mən Peyğəməin (s) adından yalan danışı özümə cəhənnəm odu qazanıam? And olsun Allaha ki, Peyğəmədən (s) eşitdim ki, uyudu /Hə peyğəməin öz həəmi va. Mənim həəmim Mədinə şəhəidi. Hə kəs u şəhədə i hadisə töətsə Allah ona lənət etsin..... /Mən Allahı şahid gətii deyiəm ki, Әli u şəhədə öyük i hadisə töətdi. (Yəni, Әli (ə) Osmanı öldüdü). /Müaviyə unu eşidən kimi Әu Hüeyəyə çoxlu mükafat vedi». /Təəi, İni Әsi, Әllamə Səmhudi, İni Xəldun öz taix kitalaında yazıla /«Müaviyə ini Әu Süfyan os ini Әtatı Yəmən qiyamını yatımağa göndəəndə Әu Hüeyəni də u qaniçən səkədəyə müavin təyin etdi. Onla qocaya, cavana, köpəyə, qadına əhm etmədən 30 mindən atıq müsəlmanı qılıncdan keçidilə». /İni Әsi öz taix kitaında, İni Səd «Təəqat» kitaında, İni Həcə Әsqəlani «İsaə» kitaında, İni Әdi əih «Әqdul-fəid» kitaında yazı /«İkinci xəlifə Ömə, Әu Hüeyəni əheyndə vali olduğu zaman Mədinəyə çağıdı və dedi “Ey Allahın düşməni, mən səni əheynə vali təyin edəndə ayağında çaıq yox idi. İndi eşitmişəm ahalı atla almısan.” Ömə u xəyanətinə göə Әu Hüeyəyə, elindən qan çıxanədək şallaq vududu....» /elə i şəxsi lənətlədikləinə göə şiələə kafi deməkləi əs deyil, hələ üstəlik onun hədisləinə də istinad edilə. / /. Hədisin mətni, məna və məfhumu /İmam Әu Cəfə İskafi Әu Hüeyənin aəsində deyi «izim alimləin qənaətinə göə, Әu Hüeyənin ağlında çatışmazlıq olmuşdu....» (Şəhu Nəhcül-əlağə, 1-ci cild, İn Əu Hədid.) /Doğudan da Әu Hüeyənin uyduduğu hədisləə diqqət edəndə u insaflı və imanlı əhli-sünnə aliminin sözünü təsdiq etməli olusan. Haqqında söhət etdiyimiz hədisin mətninə və mənasına diqqət yetiin /«....Allah-taala souşu Mən Әu əkdən azıyam, o da məndən azıdımı?» /Allahın i şəxsdən azı olması o deməkdi ki, həmin şəxs öz saleh əməlləi və uhi keyfiyyətləi ilə elə i məqama yetişmişdi. Müsət uhi keyfiyyətlədən ii də insanın ilahi qəza və qədədən azı olmasıdı. Yəni, mömin şəxslə Allahın ütün hökmləinin qaşısında təslim olu və öz ələinin qəza və qədəinə azı olula. Yalnız u məhələləi keçdikdən sona insan öz Allahının azılığını qazanmış olu. u hədisin mətnindən elə çıxı ki, Allah Әu əkdən azıdı, lakin Әu əkin u məqama çatı-çatmaması hələ məlum deyil. /ütün qeyləin siini ilən Allah Әu əkin Ondan azı olu olmadığını Peyğəmədən souşu?! /«iz insanı yaatmışıq və onun nəfsinin hansı vəsvəsələ etdiyini iliik. iz insana şax damaından da yaxınıq...» (Qaf-16) /u hədisin mənası, yəni Allah-taalanın Öz əndələindən məlumat alması ütün müsəlmanlaın əqidəsinə ziddi. u iki hədis əhli-sünnənin istinad etdiyi hədislədən i nümunə idi. ütün hədisləin uada gətiilməsi kitaın həcminə uyğun deyil və izi əsas məqsədimizdən uzaqlaşdıa. /Lakin ümumi şəkildə deyə iləik ki, Әu əkin haqqında istinad olunan hədisləin əsasən sənəd etiaı ilə mötəə olmadığını əksə əhli-sünnə alimləi öz kitalaında yazmışla. Müqəddəsi «Təzkiətul-mövzuat» kitaında, Fiuzaadi Şafei «Səfəus-səadət» kitaında, Zəhəi «Mizanul-etidal» kitaında, Әu ək Xəti ağdadi «Taixu-ağdad» kitaında u hədislə aəsində geniş izahla vemiş və Әu ək aəsində olan hədisləin aviləi aasında yalançı şəxsləin olduğunu əyan etmişlə. əs u hədisləin uyduulmasında məqsəd nə olmuşdu? /u sualın cavaını öyük əhli-sünnə alimləi Zəhəi, Cəlaləddin Siyuti, İni Әil Hədid və digələi elə vemişlə /«u hədislə əsasən Әməvilə təəfindən, xüsusilə Müaviyənin göstəişi ilə uyduulmuşdu. Onla u hədisləi Әu əkə qaşı olan dəin məhəətdən deyil, Әliyə qaşı olan kəskin düşmənçilik hissindən ilham alaaq icad edidilə; onla i təəfdən Әlini pisləyən hədislə uyduu, digə təəfdən də yalan hədislə nəql etməklə onu Әu əklə qaşı-qaşıya qoyudula». /Göündüyü kimi u hədisləin uyduulmasında nə xəlifə Әu əkin, nə də heç i əhli-sünnə aliminin təqsii yoxdu. Sadəcə olaaq hədisləə istinad edəkən diqqətli olmaq lazımdı. //span