span style="font-size12pt;"Aydındı ki, müqəddəs islam dini dünya səviyyəli və əədi i dindi. Peyğəmə (s) həyatda olduğu dövdə islam ümmətinin əhəliyini öz öhdəsinə almışdı. Onun vəfatından sona ümmətin ən ləyaqətli şəxsi ümmətə əhəlik etməli idi. Peyğəmə (s)-dən sona islam ümmətinə əhəlik məqamının Peyğəmə (s)-in təəfindən və Allahın əmi ilə təyin olunma əsasındamı, yoxsa seçki yolu ilə olan i məqam olması ilə əlaqəda iki nəzəiyyə mövcuddu. Şiələin inancına göə ümmətə əhəlik məqamı, Peyğəmə (s)-in canişini Allah təəfindən təyin edilməlidi, haluki sünnüləin inancına göə u məqam seçki yolu ilə aş vei və Peyğəməi (s)-dən sona ölkə işləini idaə edən i şəxsi məhz ümmət seçməlidilə. (İctimai hesalamala xilafətin Allah təəfindən təyin olunmalı olmasına şahiddi.) /Şiə alimləi xilafət məqamının Allah təəfindən təyin olunması ilə əlaqəda özləinin etiqadiyyat kitalaında çoxlu dəlillə əyan etmişlə. Amma əsas məsələ Peyğəmə (s)-in dövünə hakim olan şəaitin düzgün təhlil edili aaşdıılmasıdı, u da şiələin nəzəiyyəsinin düzgün olmasına tam dəlalət edi. /Peyğəmə (s)-in isaləti dövündə islam aləminin daxili və xaici siyasətinin aaşdıılması göstəidi ki, o həzətin canişini Allahın təəfindən və Peyğəməi Əkəm (s)-in öz əli ilə seçilməlidi. Çünki islam cəmiyyəti üçlük təşkil edən təhlükə – məhv olunma ilə daim təhdid olunudu. (oma impeatoluğu, İan padşahlığı və daxili münafiqlə.) Eləcə də ümmətin mənafeyi unu tələ edidi ki, Peyğəməi Əkəm (s) onlaa siyasi i əhə təyin etməklə ütün ümməti xaici düşmənlə müqailində vahid cəgədə qəa vesin, düşmənləin onlaa nüfuz edi (daxili ixtilafla da una daha çox kömək edidi) onlaa istila altına almasının qaşısını alsın. / /u təhlükəli üçucağın i tilini oma impeatoluğu təşkil edidi. u öyük qüdət Əəistan yaımadasının şimalında yeləşidi və Peyğəmə (s) u aədə daim nigaançılıq hissi keçii, ömünün axı vaxtlaına qədə oma aəsində fikiləşidi. /Müsəlmanla ilk dəfə hicətin 8-ci ilində məsihi dinində olan oma odusu ilə Fələstində qaşılaşmışdı. u mühaiə Cəfə ini Təyya, Zeyd ini Haisə və Ədüllah ini əvahə kimi üç öyük səkədənin şəhid edilməsi və islam odusunun məğluiyyəti ilə sona çatmışdı. İslam odusunun küf odusu müqailində gei çəkilməsi Qeysə odusunun daha da cüətlənməsinə səə olmuşdu, onlaın daim islam məkəzinə yüüş etmələi təhlükəsi va idi. una göə də Peyğəmə (s) hicətin 9-cu ilində öyük i odu ilə Şam səhədləinə doğu həəkət etdi ki, hə növ həi toqquşmalaa şəxsən əhəlik etsin. aşdan-aşa əza-əziyyətlə yanaşı olan u səfədə islam odusu özünün keçmiş heysiyyətini qaytaı öz siyasi həyatını yeniləşdiə ildi. /u nisi qələə Peyğəmə (s)-i qane etmədi. O, öz xəstəliyindən i neçə gün qaaq islam odusunun (Üsamənin əhəliyi ilə) Şama doğu həəkət edi döyüş meydanında hazı olmasını əm etmişdi. /Düşmənin ikinci təəfi İan şahlığı idi. Hətta İan şahı Xosov naahatlığın şiddətindən Peyğəməin məktuunu cıı yeə tökmüş, onun səfiini təhqi etmiş və Yəmənin hakiminə yazmışdı ki, Məhəmmədi tutsun, imtina etdiyi suətdə onu qətlə yetisin. Xosov Pəvizin Peyğəməi Əkəm (s)-in dövündə ölməsinə axmayaaq Yəmən nahiyəsinin istiqlaliyyət məsələsi (o, uzun illə İan dövlətinin müstəmləkəsi olmuşdu) İan şahlaının nəzəindən uzaq qalmamışdı, ianlı siyasətçiləin malik olduqlaı təkəü elə i qüdətin valığına dözməyə heç vaxt icazə vemidi. /Üçüncü təhlükə daxildəki münafiqlə idi. Onla müsəlmanlaın əleyhinə daim casusluq edəək nifaq, onlaın aasında təfiqə salı təxiat işləi apaıdıla. Hətta Peyğəmə (s)-in özünə qaşı elə sui-qəsd hazıl-ayaaq Təuk-Mədinə yolunda onu öldümək istəyidilə. əziləi də zümzümə edəək deyidilə ki, Peyğəməin vəfatı ilə islam həəkatı sona çatacaq, hamı xilas olacaqdı. (“Tu” suəsi, ayə30) /Münafiqləin təxiatçılıq qüdətləi o qədə güclü idi ki, Quan “Ali-İman”, “Nisa”, “Maidə”, “Ənfal”, “Tövə”, “Ənkəut”, “Əhza”, “Muhəmməd”, “Fəth”, “Mücadilə”, “Hədid”, “Münafiqun” və “Həş” suələində onlaın aəsində söhət açı. (Ustad Cəfə Sühaninin “Füuği əədiyyət” kitaından) /İslamın məhv edilməsi yolunda pusquda duan düşmənləin valığı ilə elə, Peyğəməi Əkəm (s)-in ünövəsi yenicə quulmuş islam cəmiyyətini qoumaq üçün onlaa dini, siyasi və sai işlədə i əhə təqdim etməməsi düzgün oladımı?! /İctimai hesalamala göstəi ki, Peyğəməi Əkəm (s) özündən sona ümmət üçün i əhə təyin etməklə yaana iləcək hə növ ixtilaflaın qaşısını almalı, möhkəm və dayanaqlı i müdafiə xətti yaatmaqla islam vəhdətini sığotalamalı idi. Hə növ xoşagəlməz hadisələin qaşısını (Peyğəmə (s)-in vəfatından sona hə tayfanın “əhə izdən olmalıdı” deməsinin qaşısını) almaq üçün əhə təyin edi onu camaata təqdim etməkdən aşqa i çıxış yolu yox idi. u ictimai hesalamala ümmətin Peyğəmə (s)-dən sonakı əhəinin məhz o həzətin təəfindən təyin olunmasının zəui olması aəsindəki nəzəiyyənin səhihliyini göstəi. / /u kimi ictimai zəminələ digə səələ üzündən Peyğəmə (s) esətinin ilk dövləindən etiaən ömünün axılaına qədə daim canişinlik məsələsini iəli çəkmiş, öz canişinini həm isalətinin ilk dövündə və nüüvvətini aşka şəkildə elan etmək üçün qohum-əqəasını dəvət etdiyi i məclisdə, həm də ömünün axılaında (Həccətul-vidadan qayıdakən Qədi-Xum adlı yeə), həmçinin həyatının müxtəlif dövləində də əyan etmişdi ki, o həzətin kəlamlaının üç nümunəsini kitaın əvvəlində (ikinci sualın cavaında) onlaın mötəə sənədini islam mühəddisləinin və alimləinin kitalaından veməklə əyan etmişik. /İslamın əvvəlləində mövcud olan ictimai şəaiti nəzəə almaqla, Peyğəmə (s)-in, Əmiəl-möminin Əli (ə)-ı özündən sonakı canişin kimi təqdim etməsi aəsindəki kəlamlaına müaciət etməklə aydın olu ki, Peyğəmə (s)-dən sona islam ümmətinə əhəin məhz o həzət təəfindən təyin olunması qaçılmaz və zəui i məsələ imiş./span