Uyğun sülh və savaşın əsaını aaşdımaq üçün imam Hüseynin (ə) qiyamının və imam Həsənin (ə) sülhünün taixi xüsusiyyətləi, hə iki şəxsin yaşadığı dövün şəaiti nəzəə alınmalıdı. Müaviyə ilə oğlu Yezid aasında elə i əhəmiyyətli fəq va olmasa da, taix şahiddi ki, Müaviyə mühafizəka i şəxs olmuş və öz çikin işləini hiyləgəliklə xoşagəlimli şəkilə salmışdı. Siffeyn döyüşündə Quanlaın nizəyə taxılması və u hiylə ilə laüd məğluiyyətin qaşısının alınması Müaviyənin hiyləgəliyinin i nümunəsidi. Amma onun səiştəsiz canişini Yezid İslam üsulunda əqidəsiz olmaqla yanaşı siyasət və idaəçilik qailiyyətindən də tamamilə məhum olmuşdu. Ona göə də Yezid zahiən də olsa, hansısa çəçivəni gözləməmiş, İslam qanunlaını açıq-aşka ayaq altına almış, İslam müqəddəslikləi ilə düşmənçilik etmiş, i sözlə, həddini aşmışdı. /elə i şəaitdə müsəlmanla əni-Üməyyə hakimiyyətinə qaşı qiyam qaldımaq və u zalım ejimi devimək fikində idilə. elə i məqamda imam Hüseynin (ə) qiyamı son zəə kimi öz işini gödü və əni-Üməyyə ailəsinin iç üzü açıldı. Nəticədə, ümumi ictimai fikidə İslam qəti qələə çaldı və əni-Üməyyə öz mövqeyini itidi. Müaviyənin dövü isə elə deyildi. Alimlə ildiilə ki, imam Həsən (ə) Yezidin dövündə yaşasaydı, o da qiyam edədi. Eləcə də, imam Hüseyn (ə) Müaviyənin dövündə olsaydı, sülh ağlayadı. İmam Hüseynin (ə) öz qadaşı imam Həsəndən (ə) sona Müaviyə qaşısında on il sə etməsi deyilənləə aşka süutdu. İmam Hüseyn (ə) həmin on ildə mühaiədən çəkindi və yalnız Müaviyə öldükdən sona müaizəyə qalxdı. İmam Hüseyn (ə) Yezidə eyət etməkdən imtina edəək ona savaş elan etdi. Həzət Kəəla meydanında son damla qanı tökülənədək İslamın əzəməti, çikin əlləin kəsilməsi yolunda cihad etdi. Deyilənlədən aydın olu ki, zahii ölçüləə iayət edən Müaviyə qaşısındakı sə də günahsız müsəlmanlaın həyatını qoumaq məqsədi daşımışdı. Həmin u on ildə imam Həsən (ə) və imam Hüseynin (ə) sə etməsi acizlik deyildi. /Deyilənlədən əlavə ediləsi digə i mövzu Müaviyə dövündə apaılan xaici siyasətin imamlaı sülhə vada etməsi idi. Həmin dövdə şəqi um impeatou müsəlmanla aasındakı daxili çəkişmələi çox diqqətlə izləyi və İslam məmləkətinə hücum etmək üçün füsət axtaıdı. İmam Həsənin (ə) Müaviyə ilə mühaiə apaması um impeatou üçün gözəl füsət ola ilədi. elə i hadisə aş vesəydi, İslama ağı zəə vuulacağı laüd idi. elə i şəaitdə imam Həsənin (ə) Müaviyə ilə sülh ağlaması və düşməni əməldə yeinə otutması zəui idi. / /Аyәtullаh Mәkаim Şiаzi, Аyәtullаh Cәfә Sühаni /