Əəcə “Casiliq” adlanan katolik papanı dini əhə kimi qəul edən məsihi fiqəsinə deyili. /Məsihilikdə keşişdən yuxaı dini ütəyə malik olan yеpiskоplа i vaxt i-iindən fəqlənmidilə. Amma zaman keçdikcə isgəndəiyyə, antakiyyə, kаnistаnt və um yеpiskоplаı gücləndilə və ilk üç kilsənin yеpiskоplаı “Patiax” və um yеpiskоpu “papa”, yəni ata ləqəini aldıla. /Puls öz isaləsini yazdıqdan sona um kilsəsi ütün xistian, məsihi dünyasında şöhət qazandı. um (oma) papalaı dünyanın ən öyük kilsəsi ütəsi ilə kifayətlənməyi, yavaş-yavaş ütün dünya kilsələinə hakim olmağa çalışdıla. Onla ildiidilə ki, həzət İsa Petisi özünə canişin təyin etdiyindən və Petis oma şəhəinin ilk yеpiskоpu olduğundan oma yеpiskоplаı Petisin canişinləi kimi ye üzünün ütün kilsələinə hakim olmalıdıla. /eşinci əsdə Lui ütün xistian kilsələinə aşçılıq iddiasına düşdü. Qəin i çox yеpiskоplаı onu dəstəklədilə. Amma şəqdə kоnstаntiyyә, antakiyyə patiaxlaa və İan kilsələinin yеpiskоplаı onun hakimiyyətini tanımaqdan imtina etdilə. u imtinala səəindən qəin latın dilli kilsələi ilə şəqin yunan və suiya dilli kilsələi aasında paçalanma aş vedi. /Xistian kilsənin u iki kilsəsi u günədək i-iindən ayıdı. Yunan Otodoks kilsəsi Yunanıstan və usiyada fəaliyyət göstəi. oma katolik kilsəsi isə Аvopa və Аmeikada hakimdi. u iki kilsə əqidə axımından i o qədə fəqlənməsələ də, oma papasının hakimiyyəti onla aasında ixtilafa səə olmuşdu. Ələttə, ikinci dəəcəli məsələlədə də fiki ayılıqlaı mövcuddu. /Potestantlıq (lüğət mənası “etiaz”) çox saylı adıcıllaı olan məsihi fiqəsidi. u fiqənin yaanmasının əsas səəi papa üsul-idaəsi, məsihi uhaniləinin dünyapəəstliyi, günahkalaa ağışlanma kağızı satılması, xalq üçün atıq əza-əziyyət yaadılması, elm adamlaının sıxıntıya salınması olmuşdu. Əslində potestantlıq xistian islahatçılığıdı. Potestantlaın əhəi Matin Lüte olmuşdu. O, xistian dünyasının ən öyük islahatçısıdı. Matin Lüte 1517-ci il oktya ayının 31-də Vitenuq kilsəsinin divaına elan yapışdımaqla məhəmət satanlaa, keşişləin özaşınalığına etiazını ildimişdi. u hadisədən xəə tutan oma papası onu omada saxlatdımışdı. Amma Matin Lüte oma papasına itaətdən oyun qaçımış, öz mövqeyindən çəkinməmişdi. Onun sət inadkalığı ilə astlaşan papa 10-cu Lui 1520-ci ildə ona kafi damğası vumuşdu. Lüte öyük şücaətlə papanın onu kafilikdə ittiham edən fəmanını yandımışdı. Avopa xalqlaı Matin Lütein çağıışlaını müsət qaşılamışdı. O, müqəddəs “Əhde-cədid” kitaını alman dilinə təcümə etmiş və ömünün qalan hissəsini yazmağa və ona tae olan kilsələi qaydaya salmağa səf etmişdi. /Potestantlıq fiqəsi xistianlıqda i çox islahatla apaı, ehişt alveinə, günahlaın ağışlanmasına, təkidünyalığa qaşı çıxı, oma papasının hakimiyyətini tanımasa da, i çox məsələlədə, eləcə də üç üqnüm məsələsində öz sələfləindən fəqlənməmişdi. / /Аyәtullаh Mәkаim Şiаzi, Аyәtullаh Cәfә Sühаni /