İslamın əədi din olmasını nəzəə almaqla İslam şəiətini qüvvədən sala iləcək yeni peyğəməin mə’us olacağı ehtimalı aadan gedi. Amma elə i şühə yaana ilə ki, digə peyğəməin gəli İslam dinini təliğ edəək yaymağı mümkündü. Çünki əvvəlki peyğəmələin çoxu elə i məs’uliyyəti öhdələinə almışdıla, istə şəiət sahii olan peyğəmələlə müasi olsunla (məsələn, həzəət Lut (ə) həzət İahimin (ə) müasii və onun şəiətinə tae idi), istəsə də şəiət sahii olan peyğəmədən sona göndəilsinlə və ona tae olsunla (əni-İsail peyğəmələinin çoxu elə olmuşdu). elə şühələ yaanmasın deyə, islam Peyğəməi Həzət Məhəmmədin (s) xatəmiyyət məsələsi ayıca şəkildə aaşdıılmalıdı. / /QU’ANDA XATƏMİYYƏTƏ DAİ DƏLİL /İslamın zəui və danılmaz məsələləindən ii də peyğəmələ silsiləsinin İslam Peyğəməi (s) vasitəsilə sona yetməsidi. Yə’ni ondan sona heç i peyğəmə gəlməmiş və gələcəkdə də gəlməyəcəkdi. Hətta islama yad olanla da u məsələnin hə müsəlmanın e’tiqad əsləməli olduğu İslam e’tiqadlaından ii olduğunu ililə. una göə də dinin aşqa zəui e’tiqadlaı kimi heç i dəlilə ehtiyacı olmayacaqdı. Eyni halda u mətləi həm Qu’an ayələi, həm də mütəvati hədislədən istifadə edəək isat etmək ola. /Qu’ani-kəimdə uyuulu /“Məhəmməd (s) aanızdakı kişilədən heç iinin atası deyildi. Lakin o, Allahın əsulu və peyğəmələin sonuncusudu.» /“Əhza” suəsi, ayə40. /u ayə tam aşka şəkildə Peyğəməi-Əkəmi (s) ütün peyğəmələin sonuncusu kimi təqdim edi. İslam düşmənləindən ə’ziləi u ayənin Peyğəməin (s) xatəmiyyəti ilə ağlı olmasına dai iki iad tutmuşla /iincisi “Xatəm kəlməsi üzük mə’nasında da işləni, ola ilsin ki, ayədə üzük mə’nası nəzədə tutulmuşdu” – deyilə. /İkincisi “Xatəm sözü özünün məşhu mə’nasına götüülsə elə, ayənin mə’nası u ola ilə ki, nəilə silsiləsi o Həzətin (s) vasitəsilə sona çatı, amma u, əsulla silsiləsinin sona çatmasına dəlalət etmi” - deyə ildiilə. /iinci iadın cavaı udu ki, “xatəm” kəlməsi i şeyin xətm edilməsi, sona çatdıılması vasitəsinə deyili. Üzüyə də (qədimdə) məhz ona göə xatəm deyidilə ki, onun vasitəsilə məktuu və s. kimi şeyləi sona çatdıı möhüləyimişlə. /İkinci sualın cavaı undan iaətdi ki, isalət məqamına malik olan hə peyğəmə nüüvvət məqamına da malikdi. Nəilə silsiləsinin sona çatması elə əsulla silsiləsinin də sona çatması deməkdi. u əvvəllə də qeyd olunmuşdu. Məfhum cəhətindən nəinin əsuldan ümumi olmasına axmayaaq, işlənmə cəhətində nəi əsuldan daha ümumidi. / /XATƏMİYYƏTƏ DAİ ƏVAYƏTLƏ /Peyğəməi-Əkəmin (s) xatəmiyyət məsələsi yüzlələ əvayətdə aşka şəkildə əyan olunmuşdu. Onladan ii də həm sünni, həm də şiələ təəfindən Peyğəmədən (s) mütəvati şəkildə nəql olunan və məzmununda heç i şühəyə ye olmayan “Mənzilət» adlı hədisdi. O hədisdə deyili /«Peyğəmə (s) Mədinədən Təuka həəkət etdiyi zaman həzət Əlini (ə) müsəlmanlaın işləini idaə etmək üçün öz yeinə canişin tə’yin etdi. Həzət Əli də (ə) u cihadda iştiak etmək feyzindən məhum olduğuna göə qüssələndi. u zaman Peyğəmə (s) ona uyudu «Mənimlə sənin i-iimizə olan nisətimizin Musa ilə Haunun i-iinə olan nisəti kimi olmasına azı olmazsanmı?!» undan sona «u fəqlə ki, məndən sona heç i peyğəmə yoxdu» -deyə uyumaqla ki, heç i şəkk-şühəyə ye qoymadı.» /aşqa i əvayətdə Peyğəmədən (s) elə nəql olunu “Ey insanla! Məndən sona heç i peyğəmə, sizdən sona da heç i ümmət yoxdu.» /“Nəhcül-əlağə”nin i neçə xütəsində və mə’sum İmamladan (ə) nəql olunan çoxlu əvayət, dua və ziyaətnamələdə u mətləə kifayət qədə toxunulmuşdu. Onlaın hamısını qeyd etməyə imkan yoxdu. / /NÜÜVVƏTİN TAMAMLANMASININ Sİİ /Yuxaıda qeyd olunduğu kimi, peyğəmələin sayının çoxluğu və onlaın i-iinin adınca gəlməsinin səəi udu ki, i təəfdən keçmiş zamanlada ilahi isalətin ye küəsinin hə yeində və ütün ümmətlə aasında təkcə i şəxsin vasitəsilə təliğ olunması müyəssə deyildi, digə təəfdən də yeni ictimai hadisə və münasiətləin yaanması, əlaqələin müəkkələşməsi və genişlənməsi əvvəlki qanunlaın dəyişilməsini tələ edidi. Həmçinin, zamanın keçməsi, şəxsləin cəhalət və qəəz əsasında olan dəxalətləi vasitəsilə yaanan təhiflə və dəyişikliklə digə peyğəmə vasitəsilə ilahi tə’limləə düzəliş veilməsini gəəkli edidi. /Deməli, ilahi isalətin dünya səviyyəsində i peyğəmə və onun köməkçiləinin vasitəsilə təliğ olunması müyəssə olduğu təqdidə, i şəiətin qanunlaının cəmiyyətin hazıkı və gələcəkdəki ehtiyaclaını tə’min edəcəyi və qaşıya çıxan yeni məsələlə aəsində nəzə veə iləcəyi şəaitdə, eləcə də onun təhiflədən uzaq qalı davam etməsinə zəmanət veildikdə, yeni i peyğəmə göndəilməsinə lüzum qalmaz. /İnsanlaın adi elmləi elə şəaitləi ayıd edə ilmədiyindən Mütəal Allah Özünün sonsuz elm və qüdəti ilə u şəaitin yaanma zamanını ili. Nüüvvətin də xətm olunmasını yalnız O, e’lan edə ilə. elə ki, u işi Özünün sonuncu səmavi kitaında əyan etmişdi. /unu da qeyd edək ki, nüüvvətin xətm olunması Allah ilə əndələ aasında hidayət əlaqələinin tamamilə kəsilməsi demək deyildi. Əksinə, Mütəal Allah hə vaxt məsləhət gösə Özünün layiqli əndələinə qey elmini, hətta, nüüvvət vəhyi suətində olmasa elə əta edə. elə ki, şiələin inancına göə, Allah elə elmləi mə’sum İmamlaa əta etmişdi. Allahın istəyi ilə u məsələni İmamət ilə əlaqəda ölmələdə aaşdıacağıq. / /İ ŞÜHƏ VƏ ONUN CAVAI /Yuxaıdakı əyanladan aydın olu ki, nüüvvətin xətm olunmasının sii udu ki, əvvəla, Peyğəmə (s) öz köməkçiləi və canişininin köməyi ilə özünün ilahi isalətini ütün dünyaya çatdıa ilədi. İkincisi, onun gətidiyi səmavi kitaın hə növ təhifdən amanda qalacağına zəmanət veilmişdi. Üçüncüsü, İslam şəiəti dünyanın axıına qədə əşəiyyətin ehtiyac duyduğu ütün məsələləə cava veməyə qadidi. /Amma ə’ziləi sonuncu mətlə aəsində şühə yaadı deyə ilə ki, keçmişdə ictimai aitələin get-gedə müəkkələşməsi yeni hökmləin veilməsini, yaxud əvvəlki hökmləin dəyişməsini tələ etdiyi zaman digə i peyğəməə mə’us olduğu kimi islam Peyğəməindən də (s) sona ictimai aitələdə nəzəə çapacaq və daha müəkkə dəyişikliklə aş vediyindən, elə dəyişikliklə yeni şəaitin yaanmasını və nəticədə yeni peyğəmə göndəilməsini necə tələ etməyə ilə? /Cavada deməliyik ki, hansı dəyişiklikləin əsaslı qanunla gətiilməsini tələ etdiyini ayıd etmək adi insanlaın qüdət və acaıq daiəsindən xaicdədi. Çünki izim hökm və qanunlaın hikmət və səələinə elmi əhatəmiz yoxdu. Əksinə, iz İslamın əsas qanunlaının dəyişilməsinə ehtiyac duyulmadığını, u dinin əədi din olmasından və Peyğəməi-Əkəmin (s) xatəmiyyətindən dək ediik. /Ələttə, iz yeni qayda-qanunlaın qoyulmasını tələ edən yeni ictimai hadisələin valığını da inka etmiik. Amma İslam şəiətində u kimi cüz’i qanunla yaatmaq üçün müəyyən pinsip və qaydala nəzədə tutulmuşdu ki, səlahiyyətli məqam sahiləi onlaın əsasında lazımi qanunla çıxaa və ica edə ilə. u mətləin təfsilatını İslam fiqhində, islami hökumətin ixtiyaı (mə’sum İmam və vəliyyi-fəqih) ölməsində aaşdımaq lazımdı. /