Əslində İmamət və əhəlik təkcə dini məsələ deyil və ütün yaadılış aləmində əhəmiyyət daşıyı. Allah-taala Özü valıq aləminin əsl İmamı və əhəidi, kainatı hidayət və idaə edən də Odu! /Quani-kəimdə u məsələyə xüsusi əhəmiyyət veilmiş və İmamət insanın təkamül seyinin son məhələsi sayılmışdı. Yalnız “ulul-əzm” peyğəmələ ona çatmışla. elə ki, “əqəə” suəsinin 124-cü ayəsində uyuulu /وَإِذِ ابْتَلَى إِبْرَاهِيمَ رَبُّهُ بِكَلِمَاتٍ فَأَتَمَّهُنَّ قَالَ إِنِّي جَاعِلُكَ لِلنَّاسِ إِمَامًا قَالَ وَمِن ذُرِّيَّتِي قَالَ لاَ يَنَالُ عَهْدِي الظَّالِمِينَ /“Xatıla o zamanı ki, İahimi öz əi kəlmələlə (müxtəlif vasitələlə) imtahana çəkdi və o, imtahanlaı tamamladı (onlaın öhdəsindən layiqincə gəldi). u zaman Allah ona uyudu “Səni insanlaa İmam təyin etdim!” İahim “nəslimdən necə” (onlaı da İmam qəa veəcəksənmi) – souşduqda Allah uyudu “Mənim əhdim (İmamlıq məqamı) heç vaxt zalımlaa çatmaz! (Və u məqama yalnız sənin pak və məsum övladlaın layiqdi!)” / /Ayənin əvvəlində həzət İahimin i neçə kəlmə ilə imtahana çəkilməsindən söz açılmışdı. Təfsi alimləi aasında u kəlmənin nədən iaət olması aədə fiki ayılığı vadı. “uhul-məani” kitaının müəllifi u haqda on üç axış qeyd etmişdi. /Nəzəə daha düzgün gələn axış udu ki, “kəlmələ”də məqsəd İahim peyğəməin öhdəsinə qoyulan ağı vəzifələdən iaət müxtəlif əm və qadağaladı. u vəzifələ – əm və qadağala aşağıdakıladan iaətdi onun ütpəəstləə qaşı şücaətli qiyamı, ütləi sındıması, odda yandıılması, üəyinin paası olan övladını quan etmək məqsədi ilə ıçağı onun oğazına qoyması, ailə-uşağından keçi, onlaı Məkkənin i nəfə elə yaşamayan quu və yandııcı topağında tək-tənha qoyması və nəhayət, müqəddəs vəzifəsini yeinə yetimək üçün ütpəəstləin yaşadığı diyadan köçməsi... unlaın hə ii ağı imtahan olsa da, İahim (ə) iman və səi qüvvəsilə onlaın öhdəsindən gələək İmamət məqamına nail olmuşdu. / /əzi təfsiçilə həzət İahimin (ə) imtahanlaının otuzdan çox olduğunu qeyd edəək demişlə ki, u otuz imtahan Quani-kəimin üç yeində – “Tövə” suəsinin 13-cü ayəsi (on imtahan), “Əhza” suəsinin 1-9-cu və 35-ci ayələində (qalan iyimi imtahan) açıqlanmışdı. Lakin u imtahanlaın i qisminin təka yönünə diqqət yetidikdə, həmin nəzəi düzgün hesa etmək olmaz. /Ümumiyyətlə, İahim (ə) qəhəmanlıq göstəəək ütləi sındıdı, ütün ağı sınaqlaın öhdəsindən layiqincə gələək İmamət liası geyindi. Allah-taala onun öyük iftixa və məqama nail olduğunu elə açıqlayı “Mən səni insanlaa İmam təyin etdim!” /Həzət İahimin (ə) isalət və peyğəməlik məqamından, eləcə də, ütün müaizələdən sona ömünün sonunda nail olduğu u məqam hansı məqam idi? / /Sözsüz ki, həzət İahimin (ə) ağı imtahanladan sona Allah təəfindən layiq göüldüyü u məqam onun peyğəməlik məqamından üstün olmalıdı. Təfsi alimləi ayədə qeyd olunan “İmam” sözü haqda çox söz demişlə və əziləi u sözün məna incəliyinə vamadan ciddi təəddüdləə düça olmuşla. Ən maaqlısı udu ki, i qup məşhu təfsiçilə onu nüüvvət və peyğəməlik məqamı ilə eyni ilmişlə. Haluki həzət İahimin (ə) həmin vaxt peyğəmə olmasına heç i şəkk-şühə yox idi. O, İmamət məqamına çatanda, peyğəməliyindən uzun illə keçmişdi, həm də övlad sahii olmuşdu. Ayənin davamında da onun Allahdan öz övladlaı üçün İmamət məqamı istədiyi göstəili. /i çox təfsiçilə həzət İahimin (ə) imtahana çəkildiyi “kəlmələ”in Allah təəfindən aldığı i sıa təlimlədən, yaxud ütpəəstlələ müaizəsindən, Kəə evini ina etməsi və oğlunu quan kəsməsindən iaət olduğunu ildisələ də, əziləi yenə də İmaməti peyğəməlik məqamına aid etmişlə. Haluki ütün u göstəiş və qəhəmanlıqla həzət İahimin (ə) peyğəməlik məqamından sona aş vemişdi. Hə halda, onlaın təfsiləində “Mən səni insanalaa İmam təyin etdim” cümləsi aydın şəh olunmu. / /Ayədə qeyd olunan “İmamət”in itaətin vaciliyi mənasında təfsii də düzgün deyil. Çünki hə i peyğəməə itaət vacidi. Əgə məqsəd İahimə (ə) itaət etməyin vaciliyidisə, atıq u onun üçün üstün məqam sayıla ilməz. /əziləi də aşqa i təfsilə demişlə “İmamda məqsəd din və dünya işləinə əhəlikdi. aşqa sözlə, hökumətə aşçılıq nəzədə tutulu.” /u təfsi qeyd etdiyimiz digə iki təfsidən fəqli olsa da, İmamətin dəin mənasını aydın göstəmi. izim nəzəimizcə, u zəmində digə ayələə diqqət yetidikdə İmamətin daha yüksək i məqama aid olduğu aydınlaşı. O da geniş mənada ilahi poqamlaın həyata keçiməsindən – həm hökumət məsələləi, həm əm və hökmləin icası, həm də insanlaın zahii və atini təiyəsindən iaətdi. / /İzah Peyğəmələin göndəilməsində əsas məqsəd əşəiyyəti hidayət etmək, doğu yola yönəltməkdi. u hidayət iki məhələdə həyata keçiili /1. Haqq yolu göstəmək; u ütün ilahi peyğəmələin vəzifəsidi. /2. Məqsədə çatdımaq; u da iki hissəyə ölünü /a) “Təşii hidayət”; yəni dinin əsaslaını geçəkləşdimək, istə hökumət quu hökmləi ica və ictimai ədaləti əpa etməklə, istəsə də əməli olaaq insanlaı təiyələndiməklə hə iki iş peyğəmələin hədəf və məqsədləinin geçəkləşməsi üçün vasitə olsa da, onlaı həyata keçimək asan deyil. u işin sahii mütləq elm, təqva, şücaət və müdiiyyət kimi xüsusiyyətləə malik olmalıdı. /) “Təkvini hidayət”; yəni mənəvi təsilə hidayət nuunu insanlaın qəlinə şüalandımaq. u mənəvi və daxili i həəkət, seydi. İlahi əhə və peyğəmələ öz adıcıllaını zahii və xaici seylə inkişaf etdiilə. Şühəsiz, elə i poqam ica etmək istəyən şəxs i çox xüsusiyyətlə və hazılıqlaa malik olmalıdı. / /Hidayətin hə iki qismində dini və ilahi vəzifələ həyata keçiili, layiqli insanla maddi və mənəvi, zahii və atini təkamülə çatdıılı. Ayədə qeyd olunan İmamətdə məqsəd məhz udu! Həzət İahim (ə) xüsusi sifət və xislətləə malik olmasaydı u məqama çata ilməzdi! /Qeyd edilənlədən elə nəticə çıxaııq ki, i şəxs həm İmamət, həm də peyğəməlik məqamına nail ola ilə. Ulul-əzm peyğəmələdən İahimi (ə) və İslam peyğəməini (s) misal göstəmək ola. Eləcə də, i şəxs peyğəmə olmadığı halda, İmamət məqamına nail ola ilə. “əsul” və “nəi”dən fəqli, vəhy almayan məsum İmamlaı misal çəkmək ola. /Ümumiyyətlə, ayənin aşlanğıcında uyuulan “Mən səni insanlaa İmam təyin etdim” cümləsində İmamət məqamının öyüklüyü və İmamın Allah təəfindən seçilməsi aydın olu. Həmin ayənin davamında u nöqtə daha təkidlə qeyd edili. elə ki, İahim (ə) u məqama nail olduqda gələcək nəsli haqda da düşünü deyi “İlahi! Nəslimdən də? (Onlaı da İmam qəa veəcəksənmi?)” u zaman Allah təəfindən elə xita gəli “Mənim (İmamət və vilayət) əhdim heç vaxt zülmkalaa çatmaz!” Yəni ey İahim! Sənin övladlaından yalnız zülm və günahdan uzaq, pak olanla u məqama layiqdi! / /Şühəsiz, uada “zülm” deyəkən, yalnız aşqalaına əva göülən zülm və haqsızlıq yox, həm də geniş mənada ədalətin əksi (antonimi) olan zülm nəzədə tutulu. Ədalət geniş mənada hə şeyin yeini düzgün təyin etmək, zülm isə onun yeini səhv salmaqdı. Quani-kəimdə həzət Loğmanın (ə) oğluna elə dediyi uyuulu /يَا بُنَيَّ لَا تُشْرِكْ بِاللَّهِ إِنَّ الشِّرْكَ لَظُلْمٌ عَظِيمٌ /“Oğlum! Allaha şəik qoşma; çünki şik öyük zülmdü!” (Loğman-13) /Aydındı ki, uada ədalət kamil ədalət, aşqa sözlə, İmamətlə uyğunlaşan ismət məqamıdı. Günahla yanaşı ədalət isə İmamət məqamından uzaqdı və ona layiq deyil. əli, yuxaıdakı ayə İmamın məsum və günahsız olmasına i süutdu. /Maaqlıdı ki, iz ədalət üçün ömün əvvəlindən sonuna qədə hə i günahdan uzaqlığı şət saymalıyıq, yoxsa yox? /əziləi ”üsul” qaydalaına əsaslanaaq deyilə “Əgə i kəs müəyyən sifətlə vəsf ediləsə, həmin halda ona malik olmalıdı. Məsələn, “ayaq üstə duan” sifətini o kəsə aid edə iləik ki, həmin vaxt ayaq üstə olsun. Əvvəlcə ayaq üstə olu, sona otuan şəxsə unu aid etmək düzgün deyil. una əsasən, ayənin məfhumu elə olu ki, İmam İmamət məqamına nail olduğu zaman zülm, şik, günah və çikinliklədən uzaq olmalıdı. Deməli, ədalət və ismət sifətləi ömün əvvəlinə şamil olmu. / /Lakin hədisləə əsasən, Əhli-eyt İmamlaı (ə) İslam peyğəməinə (s) istinadən “İmam”ın ömü oyu ədalətli olduğunu ildimişlə. Adullah in Məsud Allahın əsulundan (s) elə nəql edi ki, Allah-taala İahimə (ə) uyudu /لا اُعْطِيكَ عَهْداً لِلظّالِمِ مِنْ ذُرِّيَّتِكَ /“Mən (İmamət) əhdimi övladlaından zülmka olanlaa əta etməəm!” /قالَ يا رَبِّ وَمَن الظّالِمُ مِنْ وُلْدی الَّذِی لا يَنالُ عَهْدِكَ؟ /İahim (ə) dedi “İlahi! Sənin əhdinə nail olmayan zülmka övladlaım kimlədi?” /قالَ مَنْ سَجَدَ لِصَنَمٍ مِنْ دوُنِی لا اَجْعَلُهُ اِماماً اَبَداً وَلا يَصْلَحُ اَنْ يَكوُنَ اِماماً /Allah uyudu “Məni qoyu, ütə səcdə (pəəstiş) edən kəsi heç vaxt İmam təyin etməəm. O, İmamlığa layiq deyil!” /unu əhli-sünnənin məşhu alimi İn Məğazili “Mənaqi” kitaında azacıq fəqlə İn Məsuddan nəql edi ki, Peyğəməi-əkəm (s) u ayənin təfsiində uyudu “Allah-taala İahimə (ə) uyudu “Məni qoyu, ütə səcdə (pəəstiş) edən kəsi heç vaxt İmam təyin etməəm!” Sona Həzət sözünə əlavə etdi “Nəhayət, İahimin duası mənə və qadaşım Əliyə çatdı. izim heç iimiz ütə əsla səcdə etməmişik!” /Mötəə kitalada u zəmində Əhli-eytdən (ə) nəql olunan digə əvayətlə də va. ütün u əvayətlədən aydın olu ki, İahim (ə) Allahdan İmamət məqamını zülmka və müşik kəsə əta etməsini heç vaxt istəməmişdi. Onun Allaha duası sonadan tövə edəək haqq-ədalət yolunu tutanla üçün olmuşdu. u zaman Allahdan xita gəli ki, İmamət əhdi yalnız əzəldən zülm etməyən və Allaha şəik qoşmayanlaa nəsi olacaq! /öyük təfsi alimi Əllamə Təatəai “Əl-mizan” təfsiində yazı “u ayənin İmamlaın (ömü oyu) məsumluğuna dəlil oması aədə ustadlaımızın iindən souşduqda elə cava vedi “İnsanla əql və məntiq axımından död qupa ölünü / /1. Ömünü əvvəldən axıa qədə zülm və haqsızlıqla keçiənlə; /2. Ömü əvvəldən axıa qədə hə i günah və zülmdən pak olanla; /3. Ömünün əvvəlində zülmka olan, axıda isə u işdən çəkinənlə; /4. Ömünü əvvəlcə ədalətlə aşlayan, sona isə zülmlə aşa vuanla. / /Şühəsiz, həzət İahim kimi peyğəməin Allahdan iinci və dödüncü qupa aid olanla üçün İmamət məqamı istəməsi əsla təsəvvü olunmu. uada iki qup qalı və Allah-taala üçüncü qup üçün İmamət məqamını ədd edi. eləliklə, yalnız i qup qalı - ömünün əvvəlindən sonuna kimi pak və günahdan uzaq olanla!(Əl-Mizan-1 ci cild, səh.274) /Fəxi-azi “Kəi” təfsiində etiaf edi ki, u ayə peyğəmələin məsum olmasını göstəi. Diqqəti cəl edən udu ki, peyğəməin məsum olması onun İmamət məqamı ilə süuta yeti, yəni hə i peyğəmə İmamdı.” /ütün u qeydlədən sona Quani-kəim axımından İmamət məqamının əzəmət və öyüklüyü məlum olu. Məqsədimiz məhz u nöqtəni aydınlaşdımaq idi. /