ƏYYİNƏ (ŞAHİD) AYƏSİ / /“Hud” suəsinin 17-ci ayəsində uyuulu /أَفَمَن كَانَ عَلَى بَيِّنَةٍ مِّن رَّبِّهِ وَيَتْلُوهُ شَاهِدٌ مِّنْهُ وَمِن قَبْلِهِ كِتَابُ مُوسَى إَمَامًا وَرَحْمَةً أُوْلَـئِكَ يُؤْمِنُونَ بِهِ /“Məgə Allahdan açıq-aydın i dəlilə istinad edən, adınca Allah təəfindən i şahid gələn, ondan da əvvəl Musanın i əhə və məhəmət olan kitaının təsdiq etdiyi kimsə (aşqalaı kimi ola iləmi?!) unla (haqq-ədalət istəyənlə) ona iman gətimişlə!” /Hakim Həskani “Şəvahidut-tənzil” kitaında u ayənin təfsii ilə ağlı on altıya yaxın əvayət nəql edi. Ondakı “şahid” sözündə məqsədin İmam Əli (ə) olduğu qeyd edili. Məsələn, Ənəs in Malikdən elə nəql olunu “Məgə Allahdan açıq-aydın i dəlilə istinad edən...” ifadəsində məqsəd Məhəmməd (s), ”Adınca Allah təəfindən i şahid gələn...” ifadəsində məqsəd Əli in Əi Talidi (ə). Müşiklə əhd-peymanlaını pozduqlaı zaman Məkkədə Peyğəməi-əkəm (s) təəfindən həmin ayələi tilavət edən şəxs Əli (ə) idi.” /aşqa i hədisdə İn Aasın elə dediyi nəql olunu ”Adınca Allah təəfindən i şahid gələn...” ifadəsindən məqsəd yalnız Əli in Əi Talidi!” / /Həmçinin, İmam Əlinin (ə) xüsusi səhaələindən olan Zazan o həzətdən elə nəql edi “Əgə mənim üçün qəzavət küsüsü hazılansa və mən onda əyləşsəm, Tövat əhli ilə öz kitalaı – Tövat, İncil əhli ilə öz kitalaı – İncil, Zəu əhli ilə öz kitalaı – Zəu və Quan əhli ilə öz kitalaı – Quan əsasında qəzavət və hökm edəəm... Allaha and olsun! Gecə, yaxud gündüz, çöldə, yaxud dağda, səhalıqda, yaxud suda elə i ayə nazil olmayı ki, hansı saatda, yaxud kimin haqqında nazil olduğundan xəəda olmayım!” /i nəfə “Ya Əmiəl-möminin! Quanda sənin haqqında i ayə nazil olumu” souşduqda, o həzət uyudu “Məgə Allahdan açıq-aydın i dəlilə istinad edən, adınca Allah təəfindən i şahid gələn... kimsə (aşqalaı kimi ola iləmi?!) ayəsində “Allah təəfindən açıq-aydın dəlilə istinad edəni Məhəmməddi (s), ona şahid və onun adınca qədəm götüən şəxs isə mənəm!” /Süyuti də ”Əd-duul-mənsu” kitaında u haqda çoxlu əvayət nəql etmişdi. İn Əi Hatəm, İn Mədəveyh və Əu Nəimin Əli in Əi Talidən (ə) nəql etdikləi hədisdə elə uyuulu “Qüeyşdən elə i kişi yoxdu ki, Quanda onun aəsində ayə nazil olmasın!” /i nəfə o həzətdən souşdu “Quanda sənin də haqqında ayə vamı?” /uyudu “Məgə “Hud” suəsini oxumayısınızmı ki, Allah-taala uyuu “Məgə Allahdan açıq-aydın i dəlilə istinad edən, adınca Allah təəfindən i şahid gələn... kimsə (aşqalaı kimi ola iləmi?!)” /Həmin kitada u məzmunda hədislə də nəql edilmişdi. / /“uhul-məani” təfsiində də İn Əi Hatəmin və İn Mədəveyhin Əlidən (ə) nəql etdikləi hədisdən sona Peyğəməi-əkəmin (s) elə uyuduğunu nəql olunu “Allahdan açıq-aydın i dəlilə istinad edən...” şəxs mənəm, “Adınca Allah təəfindən i şahid gələn...” şəxs isə Əlidi.” /Həmin kitada yazılı “əzi şiələ u hədisləi Peyğəməi-əkəmdən (s) sona Əlinin (ə) xəlifəliyi ilə əlaqələndiilə. Çünki u ayədə Əli “şahid” sayılmış və “İnna əsəlnakə şahidən və müəşşiən və nəziən” (Həqiqətən, iz səni şahid, müjdə veən və qoxudan göndədik!) ayəsində isə Peyğəməi-əkəm (s) şahid kimi göndəilmişdi. Məlum olu ki, İslam ümməti aasında Əlinin (ə) məqamı Peyğəməi-əkəmin (s) məqamı ilə eynidi. Çünki Allah-taalanın Quani-kəimdə uyuduğu kimi, Əli (ə) də Allah təəfindən i şahid olaaq gəlmişdi. Nəticə udu ki, Əli (ə) İslam peyğəməindən (s) sona xəlifədi!” / /Sona elə yazı “u düzgün deyil!” Adınca sona i əvayət nəql edəək “şahid” sözünü Peyğəməin (s) zamanına aid edi. /Həmişə şiələə və İmam Əlinin (ə) İmaməti ilə ağlı açıqlamalaa qaşı çıxan “Əl-məna” müəllifi “uhul-məani”nin müəllifi Alusidən gei qalmı. O da u ayənin təfsiində əl-ayağa düşəək yazmışdı “Ayənin zahii mənası udu ki, “əyyinə” (dəlil) Peyğəməin (s) öz nüüvvətinə olan qəti elmi, “şahid” isə Quandı.” u aədə Səid in Cüeydən i hədis nəql olunu. Oada “əyyinə” Quan, “şahid” isə Cəail sayılı. Ayədəki “yətluhu” sözünün isə Quani-kəimin Peyğəməə (s) tilavət edilməsi mənasını daşıdığı göstəili. Əlavə edəək yazı “Ələttə, zəif i hədisdə deyili ki, “şahid” Peyğəməin (s) Quanı camaata tilavət etdiyi dilidi. Şiələin nəql etdikləi aşqa i hədisdə “şahid”in Əli (ə) olduğu göstəili.” /elə yozumla və təəssükeşliklə Quan ayələinin və əvayətləin düzgün aşa düşülməsi yolunda ən öyük maneədi. uada i neçə məsələni qeyd etməyi lazım göüük / /1. Şiə və sünniləin məşhu kitalaında müxtəlif sənədlələ nəql olunan çox saylı hədislə müqailində “Əl-məna” müəllifinin “Şiələin nəql etdikləi zəif i hədisdə “şahid”in Əli (ə) olduğu göstəili” deməsi çox təəccülüdü! Göəsən, o, əhli-sünnənin “Əd-duul-mənsu”, “Şəvahidut-tənzil”, hətta “uhul-məani” kitalaında “şahid” sözünün İmam Əliyə (ə) aid edilməsini təsdiqləyən hədisləi göməyimi?! Məgə u əvayətləi təkcə şiələmi nəql edi? Yoxsa şiənin xeyinə tamamlanan əvayətlə əhli-sünnə alimləi təəfindən nəql edilsə elə, şiə əvayəti hesa edilməlidi?! / /2. i qup əhli-sünnə aliminin u ayədə qeyd olunan “şahid” sözünü Peyğəməi-əkəmin (s) “dili” kimi (Quanın heç i yeində göünməyən məfhuma) təfsii daha maaqlıdı. Çünki “Əl-məna” müəllifi u haqda yalnız zəif i əvayətin nəql olunduğunu ildimişdi. əlkə də, o, “şahid” sözünün Peyğəməi-əkəmin (s) dili, eləcə də, “yətluhu” sözünün Quanın tilavəti kimi təfsiinin həqiqətdən çox uzaq olduğuna diqqət yetimişdi. Çünki u təfsiə əsasən, ayənin mənası elədi “Məgə Allahdan açıq-aydın i dəlilə, yəni Quani-kəimə istinad edən, adınca onu tilavət edən... kimsə (aşqalaı kimi ola iləmi?!)” elə çıxı ki, Peyğəmə (s) özü özünə şahiddi. Göəsən, iddialı kəs özü özünə şahid ola iləmi?! Yoxsa aşqa i kəsin şahidliyi lazımdı? Məgə Quan Peyğəməin (s) dilindən çıxmayımı? Necə ola ilə ki, Peyğəməin (s) dili Quana şahid olsun? Məgə Peyğəməin (s) dili onun özündən ayıdımı? əli, həqiqəti etiaf etmək istəməyənlə müxtəlif yollaa əl atıla. / /3. “Şahid” sözünün Cəail kimi təfsii də düzgün deyil; çünki kimsə u şahidi gömü. u halda onun şahidliyi səməəsizdi. /Göəsən, onlaı elə əsassız yozumlaa nə vada edi?! / /4. Ən maaqlısı Alusinin “uhul-məani”də yazdıqlaıdı “Ayədə qeyd olunan “əyyinə” (dəlil) Quan, “şahid” isə Quanın ecazkalığıdı. Quanın “dəlil” olmasını yalnız onun ecazkalığı ilə aşa düşməliyik və ecazkalığı nəzəə almadan onu dəlil hesa etmək olmaz.” /uada “əyyinə” ilə “şahid” i mənada olacaq. u da ayənin təfsiinə uyğun gəlmi. / /5. “əyyinə” (dəlil) sözünün Peyğəməi-əkəmin (s) öz peyğəməliyinə olan atini və qəti elmi, “şahid” sözünün isə Quani-kəim kimi təfsii də qəiədi. “əyyinə” sözünün mənasını öncə Quandan öyənməliyik. Quani-kəimdə u söz 19 dəfə, onun cəm foması olan “əyyinat” sözü 52 dəfə işlədilmişdi. u söz adətən atini və qəti elm “möcüzə”, yaxud “səmavi kitala və Quani-kəim” mənalaında veili. Qətiyyətlə deyiik ki, uada “əyyinə” sözü İslam peyğəməinin (s) əədi möcüzəsi olan Quani-kəimə, “şahid” sözü isə Peyğəməi-əkəmin (s) haqq olduğuna şəhadət veən aşqa i şəxsə işaədi. /u düzgün təfsidən əndişələnənlə onu hansı mənaya yozulasa yozsunla, yenə də əsassız iadladan aşqa i nəticə almayacaqla. Haluki həqiqətin qəulu çox da çətin deyil!