“XEYUL-ƏİYYƏ” (YAADILMIŞLAIN ƏN YAXŞISI) AYƏSİ / /“əyyinə” suəsinin 7-8-ci ayələində uyuulu /إِنَّ الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ أُوْلَئِكَ هُمْ خَيْرُ الْبَرِيَّةِ جَزَاؤُهُمْ عِندَ رَبِّهِمْ جَنَّاتُ عَدْنٍ تَجْرِي مِن تَحْتِهَا الْأَنْهَارُ خَالِدِينَ فِيهَا أَبَدًا رَّضِيَ اللَّهُ عَنْهُمْ وَرَضُوا عَنْهُ ذَلِكَ لِمَنْ خَشِيَ رَبَّهُ /“Həqiqətən, iman gətii saleh əməllə edənlə yaadılmışlaın ən yaxşılaıdı. Onlaın öz əi yanındakı mükafatı (ağaclaı) altından çayla axan ehişt ağlaıdı. Onla oada əədi qalacaqla. Allah onladan azıdı, onla da Allahdan. u (yüksək məqam) əindən qoxanla üçündü!” /Allah-taala u iki və undan öncəki ayələdə ən pis və ən yaxşı məxluqlaın kimlə olduğunu açıqlayı. Haqq nuunu söndümək istəyən, müxtəlif hiylələə əl atan, həm özləini, həm də aşqalaını azğınlığa süükləyən kafiləi və kita əhlindən olan müşikləi “şəul-əiyyə” (yaadılmışlaın ən pisi), unun müqailində isə iman nuu sayəsində haqq yol seçən, yaxşı əməllə edən, həm özləini, həm də aşqalaını doğu yola çağıanlaı “xeyul-əiyyə” (yaadılmışlaın ən yaxşısı) adlandıı. /Göündüyü kimi, ayənin məfhumu müəyyən i fəd və ya qupa aid olmasa da, şiə və əhli-sünnənin hədis mənələində nəql olunan i çox əvayətləə göə, Allahın əndələi sıasında ən üstün və öncül şəxs yalnız i nəfədi. u hədisləin mənasına diqqət yetidikdə, indiyə qədə əziləinə qaanlıq qalan i çox həqiqətlə aydınlaşı və xəəsizləin ittihamlaına tutalı cavala vemək olu. uada oxuculaın diqqətini u hədisləin i qisminə yönəldiik /1. Məşhu təfsi alimi Süyuti “Əd-duul-mənsu” kitaında u ayənin təfsiində İn Əsakidən, o da Cai in Adullahdan elə nəql edi “iz Peyğəməi-əkəmlə (s) i yedə idik. u vaxt Əli (ə) izə təəf gəlidi. Peyğəmə (s) onu göcək elə uyudu “Canım əlində olan Allaha and olsun ki, u kişi və onun şiələi qiyamət günü nicat tapanladandı!” undan sona “İman gətii saleh iş göənlə yaadılmışlaın ən yaxşılaıdı” ayəsi nazil oldu. eləliklə, Əli (ə) gələkən Peyğəməin (s) səhaələi ona “Yaadılmışlaın ən yaxşısı gəli” dedilə (“Əd-duul-mənsu”, 6-cı cild, səh. 379).” /u əvayəti eynilə Hakim Həskani “Şəvahidut-tənzil” kitaında nəql etmişdi (“Şəvahidut-tənzil”, 2-ci cild, səh. 357). /2. İn Aasdan nəql olunan aşqa i əvayətdə elə uyuulu “İman gətii saleh iş göənlə yaadılmışlaın ən yaxşılaıdı” ayəsi nazil olandan sona Peyğəməi-əkəm (s) Əliyə (ə) uyudu /هُوَ اَنْتَ وَشِيعَتُكَ تَأتِى اَنْتَ وَشِيعَتُكَ يَوْمَ الْقِيامَةِ راضِينَ مَرْضِيينَ وَتَأتِى عَدُوُّكَ غَصْباناً مُقْمِحِينَ /“Sən və şiələin qiyamət günü yaadılmışlaın ən yaxşılaısınız. Həm Allah sizdən azıdı, həm də siz Allahdan. Sənin düşmənin isə (qiyamətdə) əza içəisində ola və oynuna zənci ağlana! (Yenə oada, hədis 1126; “Əs-səvaiq”, İn Həcə, səh. 96 və “Nuul-əsa”, Şələnci, səh. 70 və 101)” /3. Əu əzədən də elə nəql olunu “Peyğəməi-əkəm (s) u ayəni tilavət edəkən, üzünü Əliyə (ə) tutu uyudu “Ya Əli! Yaadılmışlaın ən yaxşısı sən və şiələindi. Mənim və sənin vədən “Kövsə” hovuzunun kənaındadı (“Şəvahidut-tənzil”, 2-ci cild, səh. 359, hədis 1130).” /4. “Əd-duul-mənsu” təfsiində yazılı “İn Mədəveyh, Əlidən (ə) nəql edi ki, Peyğəməi-əkəm (s) mənə elə uyudu “Məgə Allahın “İman gətii saleh iş göənlə yaadılmışlaın ən yaxşılaıdı” kəlamını eşitməmisən? unla sən və şiələindi. Mənim sizinlə vədə yeimiz (göüşəcək yeimiz) “Kövsə” hovuzunun kənaıdı! Mən ümmətlədən hesa çəkməyə gəldiyim zaman siz seçiləək alnıaçıq halda çağıılacaqsınız! (“Əd-duul-mənsu”, 6-cı cild, səh. 379)” /5. Yenə “Şəvahidut-tənzil” kitaında Ətiyyə Ovfinin elə dediyi nəql olunu “i dəfə iz Cai in Adullah Ənsainin yanına getmişdik. Atıq o vaxt qocalığından qaşlaı gözünün üstünə tökülüdü. Ona dedik “izə Əlidən danış!” /O, əli ilə qaşlaını qaldıı dedi “O, yaadılmışlaın ən yaxşısıdı! (“Şəvahidut-tənzil”, 2-ci cild, səh. 364, hədis 1142)” /6. Gənci Şafei “Kifayətut-tali” kitaında Ətadan elə nəql edi “Ayişədən Əli (ə) haqda souşdum. Mənə dedi “O, əşəin ən yaxşısıdı və una yalnız kafilə şəkk edələ! (“Kifayətut-tali”, səh. 118, “Ehqaqul-həqq” kitaından nəqlən, 3-cü cild, səh. 288.)” /Yenə həmin kitada Hüzeyfin elə dediyi nəql olunu “Peyğəməi-əkəmin (s) elə uyuduğunu eşitdim “Əli insanlaın ən yaxşısıdı, hə kəs unu qəul etməsə, kafidi (Yenə oada)!” /Məlum olduğu üzə, ütün u ifadələ İslam peyğəməindən (s) sona İmam Əliyə (ə) aid olu, yəni o, Peyğəmədən (s) sona insanlaın ən yaxşısıdı. /Diqqəti cəl edən məsələ udu ki, Əlinin (ə) fəzilətləinə şühə ilə yanaşan əhli-sünnənin məşhu təfsi alimi Alusi u ayənin təfsii ilə ağlı Peyğəməi-əkəmin (s) uyuduqlaının i çoxunu nəql etdikdən sona yazı “əvayətləin məfhum və mənası u deyil ki, ayə məhz Əli (ə), onun şiələi və adıcıllaına aiddi. Həçənd, onla u ayəyə daxildi və yaadılmışlaın ən yaxşılaının önündə duula.” Sona yazı “İmamiyyə şiələi Əlini (ə) peyğəmələ və mələklədən üstün ilsələ də, Peyğəməi (s) ondan üstün hesa edilə!” /i sözlə, alimləin öyük i qupu İslamın məşhu mənələində “xeyul-əiyyə” ayəsi ilə ağlı hədislə nəql etmişlə. u hədislə Peyğəməi-əkəmdən (s) sona İmam Əlinin (ə) ütün müsəlmanladan və səhaələdən üstün, fəzilətli olmasına aydın i dəlildi. Lakin əməviləin zülmka hakimiyyətindən əi həmişə düşmənlə o həzətin fəzilətləini gizlətməyə çalışmış, dostlaı elə canlaının qoxusundan heç i söz deməmişlə. ununla elə, u öyük fəzilətlə ütün o qaanlıq, iticaçı dövləi axada qoyaaq izim əlimizə gəli çatmışdı. unu isə ilahi və qeyi yadımdan aşqa i şey adlandımaq olmaz! undan əlavə, u ayə və hədislədən iki mühüm məsələ aşa düşülü /1. Dəəcəsi aşağı olan i kəsi fəzilətli i insandan üstün ilmək əyənilməz i iş sayıldığından, İmam Əlini (ə) fəzilət və üstünlüyünə göə, Peyğəməi-əkəmin (s) xəlifəsi və canişini sayııq; xəlifənin istə (izim etiqadımıza göə) Allah, istəsə də (sünniləin etiqadına göə) xalq təəfindən seçilməsini qəul edək. /2. Əksə hədislədə qeyd olunduğu kimi, İmam Əlinin (ə) adıcıllaının “şiə” adlandıılması Peyğəməi-əkəmin (s) dilindən götüülmüşdü. u ada elə düşmən olanla, ona nifət əsləyənlə və onun “ş” həfini “şə” sözü kimi təcümə edənlə həqiqətdə İslam peyğəməi (s) ilə müxalifdilə və o həzətin kəlamlaına nifət əsləyilə. Əgə doğudan da onla elə ittihamlaı agahlıq üzündən və ilə-ilə dilləinə gətiisə, onlaın işləi çətin olacaqdı! Onlaın u hədislədən xəəsiz olduğunu düşünsək, daha yaxşıdı. /əli, “şiə” adı nifət doğumu, əksinə mötəə əvayətdə qeyd olunduğu kimi, İslam peyğəməinin (s) Əlinin (ə) adıcıllaına qoyduğu iftixalı addı. Allahdan azumuz udu ki, hamımız u iftixaa layiq olaq!