Ölmüş insan əzax aləmində yaşayan zaman dünya aləmində qoyu-gəldiyi ailəsindən, yaxınlaından xəəsiz olmaz. Onlaın taleyi ilə maaqlana və una iqanə olmaz. əzəxdə olan insan aa i dünya aləmi ilə aitə qua və yaxınlaı ilə göüşə. Necə ki, İmam Sadiqdən (ə) u aədə nəql edili “Mömin ölümündən sona ailəsini ziyaət edi. u göüş zamanı onu sevindiən və onun sevdiyi şeyləi göə. Xoşu gəlməyən şeylə isə ondan gizli saxlanıla. Kafi də həmçinin ailəsini ziyaət edə. Lakin o, xoşuna gəlməyən şeyləi göə və sevdiyi şeylə isə ondan gizli saxlanıla”.Daha sona İmam (ə) əlave etdi “Onladan elələi va ki, hə cümə ailəsini ziyaət edə. Elələi də vadı ki, əməlləi miqdaında ziyaət edələ.” /“Elə mömin və elə kafi kafi yoxduki, günota vaxtı ailəsini ziyaətə gəlməsin. Mömin ailəsini saleh əməllələ məşğul halda göən zaman Allaha una göə həmd edə. Kafi də ailəsini yaxşı işlələ məşğul olan halda göən zaman həsət (və peşmanlıq) çəkə”. /Səhaələdən ii İmam Əu Həsəndən (ə) souşu “Dünyadan gedən insan ailəsi ilə göüşü?” /İmam Əli (ə) cava vei “əli”. / /i daha souşu “Neçə vaxtdan i?”. uyuu “Allah yanında olan məqamına göə, ya hə cümə günü həftədə i dəfə, ayda i dəfə, ya da ildə i dəfə”. Səhaə i daha sual edi “Nə fomada gəli?”. İmam Əli (ə) uyuu “O, lətif i quş fomasında gələək divalaına qona və u zaman onlaı tamamilə əhatə edə. Onlaın vəziyyətləini yaxşı göəndə fəəhlənə, çətinlik və hacət içində göən zaman isə qəmlənə”. /Hədislədən əzi mətlələ əldə edili iinci əzəx aləmi ilə, dünya aləmi aasında aitə əqəadı. əzəx aləmində olan insanlaın hamısı dünya ilə əlaqə saxlayala.İkinci Möminlə Allah yanında malik olduğu məqamlaa göə ailələini ziyaət edələ. Üçüncü əzəx aləmində olan uhla ailələinin yaxşı işləi ilə sevinələ. Dünyada olan çikinlik və fəsadlaı Allah-Taala mömin əndəsinə göstəməz ki, naahat olmasın. Dödüncü Kafi insan digələinin saleh əməllələ məşğul olduğunu göən zaman özünün unladan məhum olduğunu göə ək naahat olacaq, həsətlə onlaa nəzə salacaqdı. Kafiin ailəsini ziyaət etməyi onun üçün mənəvi əza olacaqdı. eşinci uhun lətif quş fomasında gəlməsi uhun təcəssüm etməsinə i misaldı. Lətiflik maddilikdən fəqli i şeydi. əzəx aləmindən qəa tapan insan dünya aləminə əhatə tapa və unun nəticəsində ailəsində aş veən ütün posesləi izləyə ilə. /Nəql olunan hədislə u ayənin məzmununu əyan edilə. “Allah yolunda öldüünləi (şəhis olanlaı) heç də ölü zənn etmə! Əsl həqiqətdə onla diidilə.Onlaa əi yanında uzi (cənnət uzisi) əta olunu”. /“Onla Allahın Öz məhəmətində onlaa əxş etdiyi nemətə (şəhidlik ütəsinə) sevini, axalaınca gəli hələ özləinə çatmamış ( şəhidlik səadətinə hələ nail olmamış kəsləin (axiətdə) heç i qoxusu olmayacağına və onlaın qəm-qüssə göməyəcəkləinə göə şadlıq edilə”. /“Onla Allahdan gələn nemət və məhəmətə göə, həm də Allahın möminləin mükafatını puça çıxamayacağına göə sevincək olula” (Ali-İman süəsi, ayə 169-170-171). / /Mömin insanın üzəindən hə i naahatçılıq götüülə. Ona hə təəfdən yalnız xoş xəələ veilə. Hə i təəfini sevinç əhatə edə. Ayəyə göə mömin insa özündən sona gələn iman əhlini gözləyə və onlaa göə də fəəhlənə. əzəx aləmində olan iman əhli özləindən sona gələcək insanlaın vəziyyətləindən xəədadı. uda əvvəldən nəql olunan hədislədə gələn mətləə işaədi. Hədislədə deyildiyi kimi, mömin insan dünya həyatına gələ, yaxınlaının işləini göə və una göə fəəhlənə. /əzəx aləmində olan insanın dünyada aş veənləi göməsi aəsində aşqa i ayədə vadı “De” (Ey insanla! İstədiyinizi) edin. Allah, Onun peyğəməi və möminlə əməlləinizi göəcəklə. Siz qeyi və aşkaı ilən Allahın hüzüuna qaytaılacaqsınız, O da sizə nə etdikləini xəə veəcəkdi!”(Tövə süəsi-ayə 105). / /Möminləin göməkləinin Allahın göməsi ilə eyni tutulması onlaın adi insanın göə ilməsindən fəqli i axışla göə iləcəkləinə i işaədi. Deməli, əzəxdə olan möminlə də malik olduqlaı qailiyyət səəilə dünya aləmində olan insanlaın əməlləini müşahidə edəcəklə. /ütün u deyilənlə əzəx aləmi olan misal aləmi ilə dünya aləmi aasında aitənin qaldığını və tam qıılmadığını göstəi. Misal aləmi olan əzəx aləmi maddi olan dünya aləmini əhatə etmişdi. O aləm izim dünya aləmimizdən qat-qat öyük və geniş əhatəyə malikdi. u iki aləm aasında get-gəl vadı. i çox hədislədə İmamlaın və əzi Allah dostlaının müxtəlif məkanlada uhlaı gödükləi gəlmişdi. Hətta əzi hədislədə yedə olan əzi məntəqələin əzəxdə olan cənnət və əzi məntəqələində cəhənnəm ilə aitədə olduğu əyan olunmuşdu. / /(İnsan Dünyadan Sona kitaından)