/وَيَسْأَلُونَكَ عَن ذِي الْقَرْنَيْنِ قُلْ سَأَتْلُو عَلَيْكُم مِّنْهُ ذِكْرًا /“Səndən Zül-Qəneyn haqqında souşala. De ki, tezliklə sizə onun haqqında danışacağam.” / /Nöqtələ / /● “Qən” sözünün iki mənası va Uzun döv və heyvan uynuzu. Zül-Qəneynin u sayaq adlandıılmasının səəi ya onun uzun müddətli hakimiyyəti, ya da dəilqəsinin üzəində iki uynuz olması ola ilə. “Qəneyn” dedikdə şəq və qə nəzədə tutula ilə. (Əələ şəq və qəi günəşin iki uynuzu saymışla.) Ola ilsin ki, Zül-Qəneyn ütün şəq və qəə hakim olduğundan elə adlandıılmışdı. /İmam aqi (ə) uyuu “Zül-Qəneyn peyğəmə olmamışdı. Amma u saleh şəxsi Allah sevidi. O öz qövmünü təqvaya çağııdı. i dəfə aşından zəə alan Zül-Qəneyn müəyyən müddət gözə dəymi. Sonadan qayıdı yenidən xalqı təqvaya dəvət edi. u dəfə ikinci zəəni alı.” u məqamda İmam uyuu “Sizin aanızda da u xüsusiyyətləə malik şəxs va.\" (\"Təfsie-Nuus-Səqəleyn\", \"Kəmalud-dini-Səduq\") /Ola ilsin ki, u şəxs həmin iki zəəyə xati Zül-Qəneyn kimi tanınmışdı. /● “Təfsie-nümunə” əsəində əzi əsaslala Zül-Qəneynin əslində Kuoş olduğu ildiili. Əsə müəllifləi yunan taixçiləinin əzi məlumatlaına, tövatın müəyyən əyanatlaına və Kuoşun miladi XІX əsdə tapılmış iki uynuzlu mücəssəməsinə əsaslanıla. Amma məhum Şuəani “Əul-Futuh” təfsiinin haşiyəsində ildii ki, Zül-Qəneyn 13 yaşından Əəstunun şagidi olmuş Makedoniyalı İsgəndədi. Amma “Əl-mizan” təfsiində də Kuoş ehtimalına üstünlük veili. /Əslində Zül-Qəneyn neçə il hakimiyyətdə olması, onun həqiqi adı, neçə il ömü süməsi, insan və ya mələk olması, peyğəmə və ya saleh qul olması, İsgəndə və ya Kuoş olması, nə üçün Zül-Qəneyn adlandıılması, hakimiyyət hüdudlaı, tikdiyi səddin uzunluğu və hündülüyü, u səddin Çin səddi olu olmaması cüzi məsələlədi və i o qədə də faydalı deyil. İnsanın təkamülündə hadisələin xıdalıqlaı yox, məqsədləi ol oynayı. /ildiişlə /1. Xalq öz suallaı ilə peyğəmələə müaciət edi və cava alıdı. /2. əhə və din təliğatçısı taix və mühüm taixi hadisələlə tanış olmalıdı. Xalq əhəə müxtəlif suallala müaciət edi. Necə ki, ə’zi ayələdə peyğəmədən uh haqqında souşulu. /3. Xalqın yeli və məntiqi suallaını cavasız uaxmayaq. /4. Suallaa tələsik cava veməyək. /5. Taix və onun takalanması yalnız xatılatma və iət məqsədi ilə dəyəlidi. /6. Xalqın suallaı ə’zi ayələin nazil olması üçün zəmindi. / / /إِنَّا مَكَّنَّا لَهُ فِي الْأَرْضِ وَآتَيْنَاهُ مِن كُلِّ شَيْءٍ سَبَبًا /“Həqiqətən, iz ye üzündə ona (Zül-Qəneynə) qüdət vedik, ona hə şeydən vasitə ətaetdik.” (Ayə 84) / / /فَأَتْبَعَ سَبَبًا /“O, səə adınca getdi (öz səfəinə aşladı).” (85) / /Nöqtələ / /● Həzət Əlinin (ə) əlxli gəncə öyətdiyi duada (“Məşlul” duası) oxuyuuq “Ey Zül-Qəneyni sitəmka padşahlaa qali edən Allah!” Həzətdən nəql olunmuş i hədisdə onun dilindən ildiili ki, Zül-Qəneyndə padşahlıq və peyğəməlik nişanəsi vadı, haqqı atildən seçəcək həddə hə şeydən xəədadı, Allah şəhələi və qəlləi ona təslim etmişdi. (\"Təfsie-Nuus-səqəleyn\") /● Zül-Qəneyn və Süleyman ye üzünə hakim olmuş iki mömin şəxs idi. uxtun-Nəs və Nəmud isə əksinə, ye üzündəki kafi hakimlədən idilə. (\"Təfsie-Nuus-səqəleyn\") /● Allah Öz övliyalaına ilahi yolda istifadə üçün qüdət vei. Həzət Süleyman, Həzət Yusif və əzi möminlə u qəildəndi. Quan Allahın yaxşı əndələi haqqında uyuu “Onla imkan və qüdət vediyimiz zaman namazı əpa edən, zəkat ödəyən, yaxşılığa çağıı, pisliyə qadağan qoyan kəslədi.” (\"Həcc\", 41) Öz qüdətindən atil yolda istifadə edənlə isə məzəmmət olunu və onlaın haqqında uyuulu “Öz qüdət və hakimiyyətləindən sui-istifadə etdikləi üçün sizdən öncə çoxlaını məhv etdik.” (\"Ənam\", 6) / /ildiişlə / /1. Allah ütün valıq aləmi və təii amilləə hakimdi. O, istədiyinə imkan və qüdət vei. Amma insan xoşniyyət və xoş tədi sayəsində düzgün əhələnə ili. /2. ə’zən Allah müəyyən şəxsləə ütün imkanlaı vei. /3. Təiət nizamı səə və səəka nizamıdı. Hə i hadisənin səəi va və u səəi müəyyənləşdii soağınca getmək lazımdı. Allahın xalis əndələi də təii səə və imkanla vasitəsi ilə haqq məqsədləi izləməlidilə. /4. İmkan və qüdətdən də mühümü onladan düzgün istifadə etməkdi. /5. Zül-Qəneyn həm imkanlaa malik idi, həm də səələdən istifadə qaydalaını ilidi. / / /حَتَّى إِذَا بَلَغَ مَغْرِبَ الشَّمْسِ وَجَدَهَا تَغْرُبُ فِي عَيْنٍ حَمِئَةٍ وَوَجَدَ عِندَهَا قَوْمًا قُلْنَا يَا ذَا الْقَرْنَيْنِ إِمَّا أَن تُعَذِّبَ وَإِمَّا أَن تَتَّخِذَ فِيهِمْ حُسْنًا /“Elə ki, günəşin qüu yeinə çatdı, onun qaa və palçıqlı çeşmədə atdığını gödü. Onunyanında i qövm də tapdı. Dedik ki, «ey Zül-Qəneyn, ya onlaa əza ve, ya da onlaınaasında yaxşı yolu tut (hamısını ağışla).»” (86) / /Nöqtələ / /● Pis qoxulu qaa və isti palçıq “həmiə” adlanı. / /ildiişlə / /1. Peyğəmələ və Allahın övliyalaı polemləin həlli və xalqın qutuluşu üçün təkcə dua ilə kifayətlənməz, şəxsən qiyam qaldıadıla. /2. Agah və məqsədli səyahət əyənilmişdi. /3. Zül-Qəneyn peyğəmə idi. Çünki Allah ona müaciət edi. /4. əzən müdilə və əhələ üçün səlahiyyətlə müəyyənləşdimək lazım gəli. (Allah Öz övliyalaına müəyyən ixtiyala vei.) /5. Qədə küfün uzun keçmişi va. /6. Peyğəmələ xalqdan kənada dayanmamalıdıla. / / /قَالَ أَمَّا مَن ظَلَمَ فَسَوْفَ نُعَذِّبُهُ ثُمَّ يُرَدُّ إِلَى رَبِّهِ فَيُعَذِّبُهُ عَذَابًا نُّكْرًا /“(Zül-Qəneyn) dedi «Zülmkaa əza veəcəyik. Sona əinə doğu qaytaıla və əi onaağı əza veə.»” (87) / /وَأَمَّا مَنْ آمَنَ وَعَمِلَ صَالِحًا فَلَهُ جَزَاء الْحُسْنَى وَسَنَقُولُ لَهُ مِنْ أَمْرِنَا يُسْرًا /“İman gətii saleh iş göənin isə üstün mükafatı va və onun üçün Öz təəfimizdən iasanlıq müəyyənləşdiəcəyik.” (88) / /ildiişlə / /1. Küf və şik zülmdü. İman qaşısında küf əvəzinə zülm sözü işlədilmişdi. /2. İslam hökumətinin müşiklələ sət davanmaq haqqı va. /3. Zül-Qəneyn sitəmkalaın tövə edəcəyinə ümid əsləyidi. Ona göə də cəzaya əl atmağa tələsmidi. /4. Dünya əzaı axiət əzaına mane olmu. /5. Dünya cəzası məlumdu, axiət əzaı isə müəyyənləşməyi. /6. Yaxşıla və pislələ eyni cü davanmaq olmaz. İstə fədi, istə dövləti axımdan u pinsip əsas götüülü. /7. Zül-Qəneyn ilahi əmləin icaçısı idi. Ötən ayədə ona yaxşı davanış əm olunu. /8. İlahi əhələ xalqa asan qanunlala hakimlik etməlidilə. /9. Sitəmkalala sət, möminlələ mülayim əfta ilahi əhələin üsluudu. /10. İlahi əhə və hakimin vəzifəsi ədalətin icası, zülmlə müaizə və ictimai məhdudiyyətləi müəyyənləşdiməkdi. /11. Təşviq və mükafatlandımada cüətli olun. Cəzalandımağa isə tələsməyin. “Sin” həfi süət, “sovfə” sözü isə təxi nişanəsidi. / /ثُمَّ أَتْبَعَ سَبَبًا /“Sona (Zül-Qəneyn növəti səfə üçün) aşqa səə soağınca getdi.” (89) / /حَتَّى إِذَا بَلَغَ مَطْلِعَ الشَّمْسِ وَجَدَهَا تَطْلُعُ عَلَى قَوْمٍ لَّمْ نَجْعَل لَّهُم مِّن دُونِهَا سِتْرًا /“Nəhayət günəşin doğduğu yeə çatdı. Onu günəşdən aşqa ötük qəa vemədiyimiz iqövmə tülu edən halda gödü.” (90) /كَذَلِكَ وَقَدْ أَحَطْنَا بِمَا لَدَيْهِ خُبْرًا /“iz u sayaq onun imkanlaından və işləindən xəəda idik. (izim nəzaətimiz altındaidi.)” (91) / /Nöqtələ / /● Zül-Qəneyn qəə səfəindən və sahil əhli aasında ədalət nizamını əqəa etdikdən sona şəqə üz tutdu. /● Günəşdən aşqa ötüyün olmaması dedikdə itidai, heç i imkana malik olmayan həyat təzi anlaşılı. İmam Sadiq (ə) uyuu “Onla nə ənnalıq, nə də dəzilik acaıdıla. Günəşlə onlaın aasında heç i maneə yox idi və suətləi qaalmışdı.” (“Təfsie-Nuus-səqəleyn”) / /ildiişlə / /1. Saleh və məsuliyyətli insanla çalışqan və əzmkadıla. /2. İlahi insanla ütün imkanlaı ilə məhumlaın nicatı və ədalətin əpası yolunda həəkət edilə. /3. İlahi insanlaın səfələi və u səfələin əəkətləi haqqında söhət dəyə və iətdi. /4. İstə şəq, istə qədə ən mühüm məsələ xalqın hidayəti və ona xidmətdi. /5. Allah fədlədən və onlaa əta etdiyi xüsusi nemətlədən tam agahdı. (Zül-Qəneynin səfələi, astlaşdığı hadisələ, xalqla söhətləinin əyanı Allahın elmi əhatəsini göstəi.) / / / /ثُمَّ أَتْبَعَ سَبَبًا حَتَّى إِذَا بَلَغَ بَيْنَ السَّدَّيْنِ وَجَدَ مِن دُونِهِمَا قَوْمًا لَّا يَكَادُونَ يَفْقَهُونَ قَوْلًا /“Sona (digə i səfə üçün ixtiyaında olan səələdən) aşqa i səə soağınca getdi. Nəhayət iki sədd aasına yetişdi. Həmin iki dağın axasında sanki heç i söz anlamayan iqövm tapdı.” (92-93) / /Nöqtələ / /● Ötən ayədən göündüyü kimi xalq Zül-Qəneynin kamalından, qüdətindən, canıyananlığından və ləyaqətindən xəəda idi və ən öyük çətinlikləi olan asayiş məsələsinin Zül-Qəneynin əli ilə həll olacağını düşünü onunla söhətləşdilə. Onlaın anlaqsızlığının qeydi mədəniyyətləinin aşağı olmasına işaədi. Necə ki, “Nisa” suəsinin 78-ci ayəsində oxuyuuq “Nə üçün unla heç i söz anlamıla?” Ələttə ki, ayədə həmin qövmün dil ilməməsi yox, düzgün yolda olmaması nəzədə tutulu. /● u suədə üç əhvalat nəql olunu. Hə i əhvalatda həəkət və hicət özünə ye almışdı Kəhf səhaələinin hicəti, Xızla göüş üçün Musanın hicəti, Zül-Qəneynin hicəti. İlkin hicətdə məqsəd imanı qoumaq idi. İkinci hicətdə məqsəd ilik əldə etmək, üçüncü hicətdə məqsəd məhumlaın xilası idi. / /ildiişlə / /1. Təiətə hakim qanunlaı kəşf edi işə salmaq lazımdı. /2. Hə i həəkət, məqsəd və səfəin xüsusi i vasitəyə ehtiyacı va. /3. İlahi insanla üçün ahatlıq, fəağət, i yedə dayanmaq mənasızdı. /4. əhələ digə məntəqələə də aş vuu, ətafdakı cəəyanladan xəə tutmalıdıla. /5. Həəkət və çalışmaq yoxsa, ehtiyacla və geçəklik öyənilməmiş qala. /6. İstə mütəəqqi, istə gei qalmış məhum kütləyə xidmət dəyədi. / /قَالُوا يَا ذَا الْقَرْنَيْنِ إِنَّ يَأْجُوجَ وَمَأْجُوجَ مُفْسِدُونَ فِي الْأَرْضِ فَهَلْ نَجْعَلُ لَكَ خَرْجًا عَلَى أَن تَجْعَلَ بَيْنَنَا وَبَيْنَهُمْ سَدًّا /“(Həmin qövm) dedilə «Ey Zül-Qəneyn! Həqiqətən, Yə’cuc və Mə’cuc (qövmləi) uyelədə fəsad töədilə. izimlə onla aasında sədd yaatmağın üçün sənə i mələğveəkmi?»” (94) / /Nöqtələ / /● “Xəac” topaqdan xaic olan şeyə deyili. “Xəc” isə maldan xaic olan şeydi. /● Təfsiçilə və taixçilə mövcud əlamətləə istinad edəək ildiilə ki, Yəcuc və Məcuc həmin monqol-tata qəilələidi. /i əvayətdə nəql olunu ki, Əmiəlmöminin Əli (ə) uyumuşdu “Zül-Qəneyn i qövmlə astlaşdı və ona dedilə “Yəcuc və Məcuc qövmləi u dağın axasındadı. Onla məhsul və meyvə yığımı zamanı hücum edi hə şeyi qaət edilə. Sənin illik xəcini ödəsək, izim üçün sədd yaadasanmı?” (“Təfsie-Nuus-səqəleyn”) / /ildiişlə / /1. Xalq ehtiyac duyduğu sahəyə səmayə yatıı. Hazıkı suənin 77-ci ayəsində ildiildi ki, insanla iki peyğəməə i tikə çöək vemədilə. Amma u ayədə onla öyük səmayə qoymağa hazılıqlaını elan edilə. /2. Allahın övliyalaı əmin-amanlıq yaada iləcək ən üstün şəxslədi. Onla xalqı çətinlikdən qutamaq imkanındadıla. /3. Əmin-amanlığa olan ehtiyac məskən və liasa olan ehtiyacdan önəmlidi. (Günəş qaşısında kölgənəcəyi olmayanla Zül-Qəneyndən asayiş istədilə.) /4. əşə cəmiyyətində asayiş məsələsi çox mühüm məsələdi. u səədən də cəmiyyətdə asayişi pozanla üçün ən ciddi cəza nəzədə tutulu. /5. Fəsad töədənləin həsi caizdi. / /قَالَ مَا مَكَّنِّي فِيهِ رَبِّي خَيْرٌ فَأَعِينُونِي بِقُوَّةٍ أَجْعَلْ بَيْنَكُمْ وَبَيْنَهُمْ رَدْمًا /“(Zül-Qəneyn onlaa cava olaaq) dedi «əimin mənə vediyi (qüdət) daha yaxşıdı. Mənə öz gücünüzlə yadım göstəin, sizinlə onla aasında möhkəm sədd çəkim.»” (95) / /آتُونِي زُبَرَ الْحَدِيدِ حَتَّى إِذَا سَاوَى بَيْنَ الصَّدَفَيْنِ قَالَ انفُخُوا حَتَّى إِذَا جَعَلَهُ نَارًا قَالَ آتُونِي أُفْرِغْ عَلَيْهِ قِطْرًا /“Mənim üçün dəmi paçalaı gətiin. Elə ki, iki dağın aası (dəmi paçalaı ilə) doluəaələşdi, dedi «Onu alovlananadək üfüün.» Dedi «Əimiş mis gətiin, dəmiləinüzəinə töküm.»” (96) / /فَمَا اسْطَاعُوا أَن يَظْهَرُوهُ وَمَا اسْتَطَاعُوا لَهُ نَقْبًا /“(u dəmi diva hazılandıqdan sona Yə’cuc və Mə’cuc) onu nə adlaya, nə də dağıdaildilə.” (97) / /Nöqtələ / /● Çatın tutulması “ədm”, kəna və təəf “sədf”, əimiş mis “qit”, öyük dəmi paçası “zuə” adlanı. /● İmam Sadiq (ə) uyuu “Təqiyyə dedikdə sizinlə müxaliflə aasında onlaın aşa və dələ ilməyəcəyi sədd nəzədə tutulu.” (“Təfsie-Nuus-səqəleyn”) /ildiişlə /1. İlahi övliyalaın nəzəində ütün imkanla Allahdandı. /2. Peyğəmələ isalət və xalqın hidayəti üçün kimsədən pul və maddiyyat ummamışla.(ax “Şuəa”) /3. İnsanlaın imkanlaı onlaın faydası yolunda istifadə olunmalıdı. /4. Məqsədə çatmaq üçün poqam, istək və üdcədən əlavə xalqın çalışqanlığı və iştiakı da lazımdı. /5. əzən maddi yadımladan yox, insani qüvvədən kömək istənilməlidi. /6. Dəmi və mis qatqısı peyğəmələin kəşfidi. (u gün də elmi axımdan uyğun təki əhəmiyyətlidi.) /7. İşin möhkəm və nöqsansız yeinə yetiilməsi peyğəmələə xas xüsusiyyətlədi. Zül-Qəneynin tikdiyi sədd o qədə möhkəm idi ki, kimsə onu aşa və dələ ilmidi. /8. İctimai polemləin həllində həmdəd insanlaın əl-ələ veməsi lazımdı. Çəkilən zəhmətləə qiymət vedikdə iş dəyəli olu. /9. Ləyaqətli əhələ elm və sənət, qaşılıqlı yadım sayəsində ən sadə fəd və vasitələlə ən üstün işlə göülə. Əgə müdi ləyaqətli olsa, sadə işçilə mühüm layihələi həyata keçiə ilələ. / /قَالَ هَذَا رَحْمَةٌ مِّن رَّبِّي فَإِذَا جَاء وَعْدُ رَبِّي جَعَلَهُ دَكَّاء وَكَانَ وَعْدُ رَبِّي حَقًّا /“(Zül-Qəneyn) dedi «u, əim təəfindən öyük məhəmətdi. əimin və’di yetişənvaxt onu dağıdı hamalaya. əimin və’di haqdı.»” (98) / /Nöqtələ / /● Zül-Qəneynin tikdiyi sədd əziləinin iddia etdiyi kimi Çin səddi deyil. Çünki həmin sədd dəmi və mislə düzəlmişdi. Qafqaz əazisində yaxınlığında çay axan dəmi i sədd tapılmışdı. u səddin həmin sədd olduğu daha inandııcı göünü. (\"Təfsie-nümunə\") /ildiişlə /1. İlahi insanla heç vaxt qüələnmi və Allahın əhmətindən yadım aldıqlaını ililə. /2. ütün səylə, dəyişikliklə əşəiyyətin təiyəsi və inkişafı üçündü. u məqsəd ayədə 3 dəfə təkalanı. /3. Allahın əhmət və üuiyyəti i-iinə ağlıdı. /4. Asayiş ilahi əhmətdi. Adı çəkilən sədd xalqın əmniyyəti üçün tikilmişdi. /5. İş və səyin ilahiliyi, ciddilik, xalqın həmkalığı, müdiiyyət və sənət, uca məqsədlə - ütünlüklə ilahi lütflə məcmuəsidi. /6. Xalqın asayişini tə’min etməklə daha yaxşı təliğ və də’vət etmək ola, eləcə də, digə işlə üçün zəmin yaana. Zül-Qəneyn səddi aşa çatdıdıqdan sona xalqı yaanış və məadla tanış etdi. /7. Qiyamət astanasında hə şey xaa ola. /8. Allahın iadə və qüdəti qaşısında insanlaın ən möhkəm qalalaı davamsızdı. /9. İlahi insanla Allahın lütfünə istinad edəək gələcəkdən xəə veilə. /10. İşin möhkəm göülməsini Allahın övliyalaından öyənmək lazımdı. Onla qiyamət astanasınadək yeində dayanası sədd düzəldilə. /11. Həm dünya işləini nöqsansız və möhkəm yeinə yetimək, həm də ilahi qüdəti danı fədi gücün puçluğunu unutmamaq lazımdı. /12. İlahi əhələ insanlaın həm dünyasını aad edi, həm də onlaın diqqətini axiətə yönəldilə.