Kəəla qiyamında qadınlaın nə kimi olu olmuşdu? / /Məhəmməd peyğəməin (s) gəlişi ilə cəmiyyətdə tam insani hüquqlu şəxsiyyətə çevilən qadınla daim İslam dininin inkişafı və müdafiəsi yolunda özünəməxsus əhəmiyyətli ol oynayaaq, öyük nüfuz qüvvəsinə malik olmuşla. iz İslam taixini diqqətlə izlədikdə, u dinin yaandığı gündən etiaən Həzət Xədicə (ə) kimi namuslu, cəsu qadınlaın təəfindən maddi və mənəvi cəhətdən mühafizə olunaaq, dəstəkləndiyinin şahidi oluuq. O, ütün va-dövlətini İslam dininin qounması və inkişafı yolunda xəcləməklə yanaşı sevimli Peyğəməimizi (s) ən öhanlı vaxtlada elə tək etmədi. öyük mal-mülkə sahi, zəngin i xanım olan Xədicənin (ə) ütün səvətini İslam yolunda səf edəək, sonda isə müşikləin yaatdığı iqtisadi lokadanın nəticəsində aclıq ucatından dünyasını dəyişməsi də, möhtəşəm qadın fədakalığının möhtəşəm nümunəsidi(1). /Həmçinin Həzət Fatimə (s) kimi dəyəli xanımlaın atasının və yaxınlaının qüətinə, ayılığına dözməklə əaə, İslam yolunda öz vətənindən elə köçü, yad şəhələə hicət etməsi, onun simasında müsəlman qadınının əzmindən xəə vei(2). /Təsadüfi deyildi ki, Əmma Yasiin (ə) anası Süməyyə düşmənləin ən ağı işgəncələinə dözəək əqidəsindən, inamından dönməmiş elə una göə də, müşiklə təəfindən amansızlıqla qətlə yetiilmişdi. elə ki, O, İslam dünyasının ilk şəhidi sayılı(3). /Peyğəməin (s) dövündə mühaiələdə döyüşçüləə qulluq edən, onlaın qayğısına qalan müsəlman qadınla undan əlavə hətta ən çətin anlada da, döyüş meydanına atılaaq qəhəmancasına vuuşmuşla. Ümmü Ami ləqəli Nəsiənin Ühüd döyüşündə, Həmzənin acısı Səfiyyənin Xəndək mühaiəsində düşmənə qaşı vuuşaaq göstədiyi əşadətlə üçün Peyğəməimizin (s) onlaa ehişt vəd etməsi də, una misal ola ilə(4). /Müsəlman xanımla öz atalaını, ələini, qadaşlaını və övladlaını Peyğəməin (s) düşmənləilə müaizəyə həvəsləndiməklə igə, onlaın şəhid olduğunu eşitdikdə də, daim qüu hissi ilə yüksək səi və dözüm nümayiş etdimişlə. Ühüd döyüşündə qadaşının, dayısının və əinin şəhid olduğunu eşidən Hİmnə inti Cəhişin vüqala «hamımız Allah təəfindən yaanmışıq və hamımız Ona doğu gei dönəcəyik.» deyə, söyləməsi, müsəlman qadının hə şeyə qadi olduğuna i önək sayıla ilə(5). /Kəəla qiyamının inkişaf taixini və hadisələin məntiqi adıcıllıqla gedişini izlədikdə, onun hə ləhzəsində ləyaqətli müsəlman xanımının da öz olu olduğunu anlayaıq. elə ki, iz, İslam taixi oyunca sey etdiyimiz nümunəvi qadına xas olan xislətləi Kəəla qiyamında adı səslənən hə i qadında kamil şəkildə göüük. /Qiyamın əvvəlindən etiaən i çox müsəlman qadınla İmam Hüseynə (ə) kömək etmək üçün öz səyləini göstəmişlə. u səylə müxtəlif fomalada ifadə olunaaq, özünəməxsus təsi gücünə malik olmuşdu(6) /1- Elçiləə himayəkalıq etdilə /əzi qadınla ağı şəaitdə, düşmən nəzaətinin ən güclü və təhlükəli olduğu mühitdə İmam Hüseynə (ə), onun təəfdalaına öz himayələini əsigəməmiş, öyük əşadətlə onlaı müdafiə etmişdi. Kəəla qiyamında, Tuə, kimi xanımın İmamın (ə) Kufəyə göndədiyi elçisi Müslim in Əqilə öz evində pənah vediyini, düşmənlədən gizləyəək, qouduğunun şahidi oluuq(7). i halda ki, Həzət Hüseyni (ə) on səkkiz min məktula Kufəyə dəvət edən kufəlilə Müslim in Əqili şəhə küçələində, İn Ziyadın qoşununun təqii altında yalnız uaxaaq, onu tənha və köməksiz qoymuşdu. Qoxaq Kufə əhli hətta evləinin qapısını da ağlamışdıla. Amma Tuə adlı i müsəlman xanım, Müslim in Əqili tanıyaaq, onu öz evində gizlətdi. Və imanın qoxuya üstün olduğunu süut etdi. /2- Dəyəli məsləhətlə vedilə /i çox qadınla Həzət Hüseynin (ə) dəvətini qəul etmək üçün təəddüd edən ələini İmama (ə) qoşulmağa meylləndii, u aədə onlaa dəyəli məsləhətlə veidilə. /Kəəlada qəhəmanlıqla şəhid olan Zühey in Tin məhz həyat yoldaşı Dilhəm inti Əmin məsləhəti sayəsində haqqın yolunu tapaaq, İmam Hüseynə (ə) qoşuldu(8). Zühey in Tin İmamın (ə) təəfdaı kimi tanınmıdı. O, hətta Həzət Hüseynin (ə) onu dəvət etmək üçün göndədiyi elçisinə də, ədd cavaı vedi. Amma, elə olduqda avadı Dilhəm, Züheyə «Sühənəllah! Sən peyğəmə övladının dəvətini qəul etmisən? Utanmısanmı? Heç olmazsa get, səninlə nə işi olduğunu öyən!»- dedi. Həyat yoldaşının məntiqli sözləi qaşısında xəcalət çəkən Zühey in Tin İmamın (ə) yanına gedi, onunla göüşdü. Sona isə Dilhəmin yanına qayıdaaq, Hüseynə (ə) qoşulduğunu, onunla igə düşmənə qaşı müaizə apaacağını söylədi. Lakin o, Dilhəmin azı olmayacağını zənn etdiyi üçün qoxudu. Dilhəm isə öz növəsində əinə dedi «Zühey get! Allah sənə kömək olsun. Əgə şəhid olsan, Allahın izni ilə qiyamət günü Peyğəməin (s) və Hüseynin (ə) kənaında mənə şəfaət tələ edəsən.» elə olduqda Zühey İmamın (ə) yanına qayıtdı. Və Aşua günü igidlik nümayiş etdidikdən sona, şəhid oldu. /Həi in Məzahi də, İmam Hüseynin (ə) çağıış məktuunu alakən, xanımı ona dedi «Həi, səni and veiəm Allaha ki, ağamız Hüseynə (ə) kömək etmək üçün səhlənkalıq etmə!(9)» /Həi in Məzahi isə onu sınamaq məqsədilə elə söylədi «Mən necə Kəəlaya gedim ki, qoxuam övladlaım yetim qala?» Amma Həiin həyat yoldaşı cavaında dedi «Sən Allahın əsulu Məhəmmədin (s) Hüseyn in Əli (ə) aəsində uyudu «Həsən (ə) və Hüseyn (ə) ehişt cavanlaının səvəidi.» Kəlamını eşitməmisənmi? İndi isə nə üçün Peyğəmə övladının köməyinə tələsmisən? Ey Həi, get və İmam Hüseyni (ə) gösən, mənim əvəzimdə də, onun əlləini, ayaqlaını öpəsən. Salamımı ona yetiəsən. » /3- Mənəvi dayaq oldula /Cəsu müsəlman qadınlaı Kəəlada öz ələini döyüşə atılmağa həvəsləndii, onlaa mənəvi dayaq oludula. /Müslim in Ovsəcənin(10) Ümm Xələf adlı(11) avadı əinin şəhid olduğunu öz gözləilə sey etdikdən sona, oğlu Xələfi döyüş meydanına göndədi. Amma İmam Hüseyn (ə) Xələfin anasının kimsəsiz qalmaması üçün dedi «Ey cavan! Atan igidliklə şəhid oldu. Əgə sən də şəhid olsan, anan Ümm Xələf köməksiz qala və u azğın səhada kimə pənah apaa?» İmamın (ə) söylədikləini diqqətlə dinləyən Xələf in Müslim azca təəddüd edəək, geiyə anasının yanına qayıtdı. Lakin əşadətli, cəsu qadın olan Ümm Xələf oğluna elə əm etdi «Oğlum, döyüşə getməsən, Peyğəməin övladı Hüseynə (ə) kömək edəək, düşmənləinə qaşı vuuşmasan həyatım oyu səndən azı olmayacağam!» /Xələf anasının əmilə uhlanaaq döyüşə atıldı və şəhid oldu. /Əm in Cünadənin anası əhiyyə xanım(12) da, əi Cünadə in Kəə Ənsainin düşmən təəfindən qətlə yetiildiyini gödükdən sona on i yaşlı oğlunu vuuşmaq üçün göndədi. İmam Hüseynin (ə) gözləi Əm in Cünadəyə sataşdıqda, ona uyudu «u cavanın atası indicə şəhid oldu. Onun da, vuuşu şəhid olması anası üçün ağı i dəd ola.» Amma Əm in Cünadə İmama elə dedi «Ey Peyğəməin övladı anam özü mənə döyüşməyə əm etdi.» elə olduqda Həzət Hüseyn (ə) Əmə döyüşmək üçün icazə vedi və o, qəhəmanlıqla şəhid oldu. /4- Səi və dözüm dəsi vedilə /Kəəlada müsəlman qadınlaı yüksək əzm və dözüm nümayiş etdiəək ütün azadələə iət dəsi oldula. /Vəhə in Adullah Xəa Kəlinin anası(13) əinin adınca oğlunun da şəhid olduğunu izlədiyi zaman, daşüəkli düşmən qoşunu oğlunun kəsilmiş aşını anasına doğu tulladı. Cəsaətli qadın isə oğlunun aşını götüü, vüqala düşmənə doğu iəlilədi və onu zülmka dəstəyə saı atı dedi «iz Allah yolunda vediyimiz quanlaı gei almııq!» /5- Əhli-eyti himayə etdilə /Vəfalı mömin qadınla, ən ağı, acınacaqlı hallada elə İmam Hüseynin (ə) ailəsini tənha qoymayaaq, onlaı tək etmədilə. Özləinin sığınmağa pənahgahı olduqlaı halda da, Əhli-eytlə (ə) ilikdə əsiliyə qatlanaaq, çoxlu əza-əziyyətə dözdülə. /Şəhidləin ağası Həzət Hüseyn (ə) döyüş gecəsi öz təəfdalaını i yeə toplayaaq, şəhid olacaqlaını, avad-uşaqlaının əsi düşəcəyini xəə vedi. Elə una göə də, əshaına öz ailələini yaxınlıqda məskunlaşan əni-Əsəd qəiləsinə apaaaq, onlaa tapşımalaını təklif etdi. Əli in Məzahi(14) unu eşitdikdə ayağa qalxı xeyməsinə, öz ailəsinin yanına getdi və İmamın təklifini ona söylədi. Amma unu eşidən həyat yoldaşı elə həyəcanlandı ki, aşını xeymənin diəyinə vuaaq dedi «Sən necə əva ilisən ki, Peyğəməin (s) övladlaını göz yaşlaı içəisində, əsi tutaaq əza veə-veə apasınla, amma sənin ailən əni-Əsəd qəiləsinin pənahında ahat yaşasın? Sən necə qıyısan ki, Peyğəməin (s) ailəsini qaət etsinlə amma mən onlaı tənha qoyaaq əni-Əsəd qəiləsinin xeyməsində vicdanımın mühakiməsindən qaçaaq, asudə ömü süüm? Necə ola ilə ki, sən İmam Hüseynə (ə) kömək edi, qiyamət günü Peyğəməin (s) hüzuunda üzü ağ olasan, lakin mən yalnız özümü düşünəək, onun ailəsini u dəhşətli günlədə tənha qoyu, Həzət Fatimənin (ə) yanında üzüqaa olum? Allaha and olsun ki, mən Əhli-eyt (ə) xanımlaını köməksiz qoymayacağam! Mən heç i yeə getməyəcəyəm.» /6- Cihad etdilə /Aşua günü qadınla özləi də, öyük cəsaətlə əlinə silah alı döyüşə qatıldıla. Ümm Vəhə(15) (Vəhə in Adullah Xəa Kəlinin anası) xeymənin diəyini yeindən çıxadaaq, düşmən qoşununa hücum etdi. İki nəfəi öldüdükdən sona, İmam Hüseynin (ə) əmilə geiyə döndü. Əza (Adı çəkilən Vəhəin həyat yoldaşı), əhiyyə inti Məsud Xəzəci (Əm in Cünadənin anası) və Adullah in Umeyin anası da(16), xeymələin diəkləini əlləinə alı vuuşa aşladı. Ancaq İmam Hüseynin (ə) yenidən xeymələə qayıtma əmi veməsilə gei döndülə. /7- Şəhid oldula /Kəəlada qeyətli müsəlman xanımla haqq yolunda savaşan ələinə, qadaşlaına və övladlaına döyüşün ən öhanlı, dəhşətli anlaında elə yaxından dəstək oludula. Hətta onlaın əzisi u yolda şəhadət mətəəsinə də, yüksəldilə. /Ümm Vəhə (Adullah in Umey Kəlinin həyat yoldaşı) əinin yaalı ədəninin cansız şəkildə savaş meydanına düşdüyünü gödükdə, yanına gedəək, onu ağuşuna aldı. O, göz yaşlaı içində deyidi «ehişt sənə halal olsun! Mən Allahdan sənin məqamını ən ali dəəcədə ucaltmasını və məni də, sənə qovuşdumasını diləyiəm.» Elə u zaman Şümün əmilə şəəfsiz i şəxs qılıncını çəkəək onu qətlə yetidi. O Kəəlada şəhid olan ilk qadındı(17). /Həmçinin Haniyə və Müslim in Əqilin qızı Atikə də düşmən təəfindən Aşua günü amansızcasına öldüüldü(18). /8- Cinayətkalaa etiaz etdilə /Kəəla cinayətkalaından əziləinin avadlaı öz ələinin insaniyyətdən uzaq mənfu əməlləinə qaşı etiaz edəək, onlaı kəskin çıxışlaı ilə tənqid etdilə. u i halda aş veidi ki, Hüseynin (ə) qatilləi dınaqaası qələəsini təntənə ilə qeyd edidi. Hə an onlaın qəzələnəək, etiaz edən şəxsləi öldümək qoxusu va idi. Yezid in Müaviyənin avadı Hind inti Adullah in Ami onun cinayətləinə etiaz edəək dedi «Ey Yezid, Allah sənə lənət etsin. Sən atıq mənim əim deyilsən. Vay olsun sənə! Qiyamət günü nə üzlə Allahın və Peyğəməin (s) qaşısında dayanacaqsan?(19)» /Xuli in Yəzid Əsəhinin (İmamın (ə) kəsilmiş aşını İn Ziyada apaan şəxsin) avadlaı Əyyuf və Niva da ona etiaz edəək, axa çevidilə. Və i daha heç vaxt onunla danışmadıla(20). /Aşua günü ək in Vail qəiləsindən olan i qadın, Ömə in Sədin qoşununun naməd əməlləini gödükdə qeyəti cuşa gəldi. O, qılıncını çəkəək Şümün qoşununda ye alan qəilə kişiləinə dedi «Ey ək in Vail qəiləsi! Nə üçün sakitcə duu, Peyğəməin (s) ailəsinin xeymələinin qaət edili, yandıılmasına tamaşa edisiniz? Kişiliyiniz və qeyətiniz yoxdumu?” Amma onun qəiləsinin üzvləi qəzələni qadını zola süüyəək özləi ilə apadıla(21). /9- Kəəla şəhidləini dəfn etdilə /Aşua vaqiəsindən sona əni-Əsəd qəiləsinin qadınlaı Əhli-eyt xanımlaına mənəvi dayaq olmaq üçün Kəəlaya gəldilə. Onla şəhid olmuş şəxsləin ədənləinin dəfn olunmadığını göü, qəzəli halda ələinin yanına qayıdaaq elə söylədilə «Siz Hüseynə (ə) kömək etmədiyinizə göə Allah-taalanın hüzuunda nə əhanə gətiəcəksiniz?! Ey ədəxtlə, heç olmasa qalxın, şəhidləin doğanmış ədənləini dəfn edin.» /unu eşidən əni-Əsəd qəiləsinin kişiləi xəcalət çəkəək, utandıla. Və Kəəla şəhidləini dəfn etmək üçün oaya yola düşdülə(22). /əli, əziz oxucu, müsəlman qadınla ütün u həəkətləilə qadın əzəmətinin və iqtidaının müqəddəsliyini süut etməklə yanaşı, haqla atilin savaşı sayılan Kəəla qiyamına hə kəsin məsuliyyətlə yanaşmalı olduğunun vaciliyini anlatdıla. / /----------------------------- /(1)«Siəti-İn Hişam», c. 1, səh. 274; «Kənzul-ümmal», c. 13, səh. 275. /(2) «Məsumlaın həyatı», səh. 41. /(3) «Kənzul-ümmal», c. 13, səh. 630. /(4) «Siəti-İn Hişam», c. 3, səh. 45 və 179; İn Əil Hədid, «Nəhcül-əlağənin şəhi», c. 3, səh. 377 və 388 «Kənzul-ümmal», c. 13, səh. 632. /(5) «Taixi-Təəi», c. 2, səh. 74; İn Əil Hədid, «Nəhcül-əlağənin şəhi», c. 3, səh. 388 və 395. /(6) Elə una göədə hazıki əhsimizdə qadınlaın Kəəla qiyamındakı fəaliyyətləini təhlil edəkən Əhli-eyt (ə) xanımlaının həll edici olunu müstəqil şəkildə, ayı i sual ətafında aaşdıacayıq. /(7) Zəihullah Məhəllati, «əyahinüş-şəiə», c. 4, səh. 374; «ihaül-ənva», c. 44, səh. 350-358; Şeyx Müfid, «İşad», səh. 401-404; Əi Muxnəf, «Məlhuf əla qətlil-tafuf», səh. 112-119. /(8) «Əyanüş-şiə», c. 6, səh. 427; «Taixi-Təəi», c. 3, səh. 302; «ihaül-ənva», c. 44, səh. 372-373; «əyahinüş-şəiə», c. 3, səh. 307. /(9) Mütəza Kemani, «Qəhəman qadınla», səh. 74; K. Fiişle, «İmam Hüseyn (ə) və İan», səh. 3-5. /(10) Məhəmməd Füzuli, «Hədiqətüs-süəda” adlı əsəində Müslim in Ovsəcəni milliyyətcə azəi tükü olduğunu iddia edi. /(11)Cavad Mühəddisi, «Aşua şüalaı», səh. 247; Dokto Əli Qaimi, «Aşua taixində qadınlaın olu», səh. 62-63. /(12) Seyid Ətaullah Muhaciani, «Aşua elçiləi», səh. 44; Mütəza Mütəhhəi, «Hüseyn (ə) inqilaı», c. 2, səh. 174; «Dokto Əli Qaimi, «Aşua taixində qadınlaın olu», səh. 72-73. /(13) «Taixi-Təəi», c. 3, səh. 322; Xaəzmi, «Məqtəl», c. 2, səh. 12-13. /(14) «Musuətu kəlimatil-İmamil- Hüseyn (ə)», səh. 411-412; Zəha Fəx uhani, «Qadınlaın Hüseyn (ə) qiyamında olu», səh.19. /(15) Mustafa Əsa, «Aşua qiyamçılaı», səh. 143; «Taixi-Təəi», c. 3, səh. 322; Xaəzmi, «Məqtəl», c. 2, səh. 12-14. /(16) Səmhi, «Əsaül-eyn», səh. 206; Müqəəm, «Məqtəlül- Hüseyn (ə) » səh. 316, «Aşua qiyamçılaı», səh. 134; Nuhuddin Ziya, «Vəhə xanidanı», səh. 23; Mütəza Fəhim Kemani, «Taixdə qadın olu», səh. 181-186. /(17) Səmhi, «Əsaül-eyn», səh. 180 və 209; «Musuətu kəlimatil-İmamil- Hüseyn (ə) » səh. 433. /(18) Məhəmməd İştihadi, «Ali-Məhəmməd (s) müsiətindən», səh. 212. /(19) Məhəmməd İştihadi, «Ali-Məhəmməd (s) müsiətindən», səh. 484; Əu Məxnəf, «Məqtəlül- Hüseyn (ə) », səh. 187-189. /(20) Müqəəm, «Məqtəlül-Hüseyn (ə) », səh. 375; «Məalis-siteyn», c. 2, səh. 93. /(21) Şeyx Aas Qumi, «Müntəhəl-əmal», c. 2, səh. 289; Şeyx Aas Qumi, «Nəfsül-məhmum», səh. 174. /(22) Məhəmməd İştihadi, «Ali-Məhəmməd (s) müsiətində», səh. 405.