Kufə əhli nə üçün İmam Hüseyni (ə) köməyə çağıdı amma ona kömək etmədi? Əksinə ona qaşı düşmən qoşunu ilə əli oldu? / /u sualın cavaını düzgün şəkildə anlamaq üçün o zamanla Kufədə hakim olan a-havanı yetəincə aydınlaşdımaq lazımdı. Hə şeydən öncə unutmamalıyıq ki, Həzət Əlinin (ə) xilafəti zamanı ona dayaq olmuş Kufə əhli ilə İmam Hüseynin (ə) qiyamı dövündə yaşayan kufəlilə aasında əsaslı fəqlə mövcud idi. /İmam Əlinin(ə) xəlifəliyi zamanı da, şiələ çoxluq təşkil etmidilə. una Siffeyn döyüşündə ondan üz çeviən öyük i kütlə, xəvaic də süutdu. /Təkcə unu qeyd etmək kifayətdi ki, Həzət Əlinin (ə) xilafəti dövündə şiələ çoxluq təşkil etməsələ də, hədəmxəyal kufəliləi döyüşə səsləyən və xalq aasında cəsu döyüşçü kimi tanınan cəsaətli, qoxmaz şiə səkədələi va idi. aşqa apaıcı ol oynayan amil isə, az da olsa Kufə əhli içəisində zalıma aş əyməyən, döyüş əhval-uhiyyəli, dinini dünyaya satmayan əzi kufəliləin mövcud olması idi. Onla da, şiələ kimi İmam Əliyə (ə) xalqı döyüşmək üçün həvəsləndiməkdə kömək edidilə. Məhz elə qüvvələin nüsəti sayəsində qoxaq, tənəl və iyaka camaat olan kufəlilə öz daxili təşvişləinə qali gəlməyi acaaaq, uh düşgünlüyünü kənaa atı, Həzət Əliyə (ə) dayaq olmağa çalışıdıla. Yoxsa kufəlilə olduqca qoxaq, dünyapəəst və ikiüzlü i camaat idi. Necə ki, Həzət Əli (ə) uyuu «Yazıqla olsun sizə. Sizi danlamaqdan ezdim. Axiət əvəzində dünya yaşayışına azı oldunuzmu? Ucalıq əvəzinə alçaqlığa üstünlük vedinizmi? Sizi düşmənləinizlə vuuşa çağıdığım zaman qoxudan gözləiniz əəli, sanki ölüm gəli çatmış və sizi əlalaa uğatmışdı. Qəflətə dalmısınız, elə o qəflət də sizi səxoş etmişdi...Heç i şeyi dək etmisiniz. Nə qədə ki, u elə davam edi, mənim sizə güvəncim yoxdu. Axam, himayəçim deyilsiniz ki, sizə axalanım, qolum-qanadım olmusunuz ki, sizə sığınım.Siz saanı itmiş dəvələsiniz; i yandan süülü i yeə toplanı, o ii təəfdən dağılısınız («Nəhcül-əlağə», xütə 34). /Nə qədə eli ağı yüklə altında əzilmiş cavan dəvələi yola gətiən i adam kimi sizinlə əlləşi-vuuşum? Nə qədə i köhnə paltaı təzələməyə çalışım; hə yanı cıılı gedi. i təəfdən tikisən o, ii təəfdən sökülü. Sayı az da olsa Şam odusundan i ölük silahlı adam gələn kimi hə iiniz evə gii, qapını ağlayı, siçan kimi deşiyə soxulusunuz. And olsun Allaha ki, yadım etdiyiniz hə kəs alçalmışdı. Kim sizinlə ox atsa, kiişi qııq yayla ucluqsuz ox atmışdı. And olsun Allaha ki, siz evləinizin qaağında çoxsunuz, ayaqlaın altında isə azsınız. Doğudan da sizi nizam-intizama nə sala ilə? Əyiliyinizi nə düzəldə ilə(«Nəhcül-əlağə», xütə 69)? /Ey kufəlilə, sizdə olan üç şeylə, sizdə olmayan iki şeyə göə dədləə düşdüm, qəmləə atdım; qulaqlaınız va, amma sanki kasınız. Danışısınız, amma güya lalsınız. Gözləiniz va, elə il kosunuz. Döyüşdə azad igidlə kimi dəyanətiniz yoxdu. əla gələndə siz güvənməli adam deyilsiniz («Nəhcül-əlağə», xütə 97). /Deməli Kufə camaatı çətin islah olunan, hə an ziddiyyətlə dolu yeni i qəaa gələn, eyni halda öz maddi mənfəətləini hə şeydən üstün sayan insanla idi. /Kufəliləin u xisləti yalnız İmam Əli (ə) və digə İmamlaımıza qaşı olmamışdı. Həqiqətdə Həzət Əlidən (ə) öncə yaşamış xəlifələ də eyni əftala üzləşmışlə. Necə ki onladan ii deyi «undan öyük müsiət haada va ki, yüz min nəfəlik cəmiyyətlə ilikdə olasan, amma nə aşçılaı onladan azı olsun nə də onla aşçılaından («ihaül-ənva», c 100, səh 79-80).» /əzən özləini hamıdan ağıllı, dinda hesa edən, heç kimi əyənməyən cahil kufəlilə döyüşün ən həlledici anlaında elə utanmadan Həzət Əliyə (ə) qaşı vəfasız çıxaaq, onu düşmən müqailində çətin vəziyyətdə qoymuşla. Və döyüşdə məğluiyyətə səə olmuşla. Hə dəfə i-iindən fəqli, təzad dolu fikiləə düşən, sait və davamlı iadəyə malik olmayan kufə əhlinin İmam Həsəni (ə) də, döyüş meydanında tənha uaxmalaını unutmaq olmaz. /Gödüyünüz kimi vəfasız Kufə əhli hətta şiələin apaıcı ol oynadığı və əzi ləyaqətli kufəliləin öndə getdiyi i zamanda da, Məhəmməd peyğəməin (s) ən əziz, hamıdan çox sevdiyi şəxslələ də, iki üzlü və iyakalıqla davanmışla. /Müaviyənin xilafəti zamanı isə onsuz da etiasızlıq və sədaqətsizlikdə “ad qazanmış” kufəlilə daha da, alçalaaq qoxaq, dünyapəəst və cahil insanlaa çevildilə. elə ki, Müaviyə sülh müqaviləsini tapdalayaaq onlaa şiddətlə zülm etməyə aşladı. Qəddalığı ilə tanınmış Ziyadı Kufəyə vali təyin etdi. Ziyad onlala amansızca davanı, müxtəlif işgəncələ vei, heç i qayda-qanuna aş əyməyəək insanda ikah hissi oyadan özaşınalıqla əfta edidi. Kufə əhli səhvləini anlasala da atıq gec idi («Taixi-İslam», c. 2, səh. 340). Sülh müqaviləsi ağlanmış, kufəlilə tək-silah edilmiş və Şam qoşunlaı şəhədə möhkəmləndiilmişdi. eləliklə də, onla zülmə oyun əyməyə məcu oldu. Kufə valisi Ziyad isə Müaviyyəyə təkcə qaşı çıxanlaı deyil, hətta ona məhəət əsləməyənləi də, ən ağı cəzalaa məhkum edidi («Taixi-İslam», c. 11, səh. 43-44). /Əhli-eytə eşqi olan hə kəs, əvvəlcə xilafətin hamıya təyin etdiyi maaşdan məhum edildi(1). Sona isə Həzət Əliyə (ə) hömət əslədiyi ehtimal veilən müsəlmanlaın evi xaaalığa çevili, özü və ailəsi inanılmaz işgəncələə məuz qalaaq, həs edilidi(2). Əhli-eytin (ə) fəziləti haqqında hədis söyləmək qadağan edilmiş, hə namazdan və məscidlədəki xütələdən sona Həzət Əliyə (ə) lənət oxumaq vaci olunmuşdu(3). Lənət oxumayanlaın əli-ayağı kəsili, dili oğazından çıxaılı, da ağacına asılıdı. Ümumiyyətlə haada şiə tapıdılasa min cü əza-əziyyətlə öldüüdülə(4). /Şiələ isə günahsız olaaq qətlə yetiili, malı, canı, namusu tapdalanıdı. Onlala xüsusi qəddalıq və vəhşicəsinə əfta olunudu. Çoxsaylı şiələ məcui suətdə Kufədən uzaqlaa sügün edildi. Demək ola ki, Kufədə daha şiənin tanınmış şəxsiyyətləindən heç kim qalmamışdı(5)... /İllə eləcə keçidi... Kufə əhli də, Müaviyənin düşünülmüş siyasəti nəticəsində ikiüzlü, qoxaq, dünyapəəst və mənfəətpəəst insanlaa çevilmişdi. Əli (ə) -ın dövündə az da olsa tapılan cəsu kufəlilədən əsə-əlamət elə yox idi. Zülmə oyun əymiş u müsəlmanla Müaviyə öldükdən sona kiminsə onlaı qutaacağını gözlədilə. Onla can və mallaını təhlükəyə atmadan asan i qutuluş ümüdündə idilə. Sanki Tanı onlaa mələk qoşunu göndəəək, möcüzə xəlq edi, Yezidi məğlu etməli idi. /Amma Müaviyənin ölümündən sona süni şəkildə cüətlənən u insanla azadlıq yolunda vuuşa hazı olduqlaını iddia edi, özləinə layiqli əhə axtaıdıla. Elə o zaman, İmam Hüseynin (ə) Yezidə eyət etmədiyini eşidi, çoxsaylı məktula yazaaq onu Kufəyə dəvət etdilə. İş o yeə çatdı ki, ota hesala gündə altı yüz, ütünlükdə isə on səkkiz min dəvət məktuu İmam Hüseynin (ə) əlinə yetişdi(6). Kufəlilə İmamı dəvət edəək, son damla qanlaına qədə onunla igə vuuşacaqlaını, onu əsla tək etməyəcəkləini söylədilə. /Müaviyənin amansız zülmündən sona çox az sayda şiənin mövcud olduğu Kufədə, inad dolu məktulaı yazanla kim idi? /1-Onlaın əzisi Həzət Əliyə (ə) düşmən münasiət əsləyən, lakin Müaviyə nəslinə daha çox nifət edən xaicilə (xəvaic) idi. Və sadəcə olaaq əqiləindən iini aadan götümək niyyətində idilə. /2- əziləi tayfa və qəilə əhələi idi. Onla Kufəni Dəmeşq əvəzinə yenidən paytaxt edəək öz keçmiş nüfuzlaını gei qaytamaq istəyidilə. Elə unun üçün də inqilaın Kufədə olmasını azu edidilə. Tayfalaı da onlaa tae idi. /3-Məktu yazanlaın i hissəsi keçmiş vəzifə sahiləi idi. u adamla da, yenidən valanmaq ümidində idilə. /4-i qism müsəlmanla isə əni-Üməyyə təəfdalaı olsa da xilafətin onlaa məhəl qoymadığını ənamla əxş etmədiyni gödükdə, qisas almaq niyyətilə məktuu imzaladı. Onla da, hakimiyyətin deviləcəyi təqdidə mənsə sahii olacaqlaını düşünüdülə. /5-öyük i hissə isə sadəcə olaaq Əli övladlaını xilafətə layiq ili, əni-Üməyyədən üstün sayıdı. Çünki Həzət Əlinin (ə) ədalətli hökumətinin şiinliyini unutmamışdıla. unla əzilmiş xalq kütləsi idi. /6-əzi əni-Üməyyə nəslindən olan müsəlmanla da Yezidi dəstəkləyi, amma çox saylı kütlənin əleyhinə çıxmaqdan qoxaaq, məktuu imzalayıdı. ununla əaə gizli şəkildə Yezidə məktu yazaaq onu Kufədəki vəziyyətdən xəəda edidi(«Əl-Fütuh», c. 5, səh. 36). /u aada fəqət şiə adlanan çox kiçik i qup İmam Hüseynin (ə) İmamətinə etiqad əsləyəək, onun iaşa Allah təəfindən xilafətə layiq göüldüyünə inanı, u yolda sidq üəklə hə şeyini fəda etməyə hazı idilə. /Gödüyünüz kimi kufəlilə vahid hədəfə qulluq etmi, Həzət Hüseyni (ə) yalnız öz maddi mənafeləini təmin etmək üçün azulayıdıla. unu yetəincə anlayan Yezid qəddalıqda atasından heç də gei qalmayan Adullah in Ziyadı Kufəyə vali təyin etdi. u kufəliləi qoxutmaq üçün iinci zəə idi. /İn Ziyad isə 500 atlı götüü, əsə şəhəinin ən nüfuzlu adamlaı ilə igə özünü İmam Hüseynə (ə) oxşadaaq, Kufəyə daxil oldu. On minlələ insan onu İmam zənn edəək qaşılamağa çıxdı. Onun Həzət Hüseyn (ə) olmadığını göən Kufə əhli şok halına düşdü. u isə onlaı İmamın (ə) gələcəyindən naümid etmək və hakimiyyətin qüdətini anlatmaq üçün ikinci zəə oldu. İn Ziyad ilk olaaq xalqı qoxutmağı qaşısına məqsəd qoydu və una i-neçə yolla nail oldu. O, əni-Üməyyənin keçmiş qüdətinin yıxılmadığını inandımaq üçün və guya dövlətin üsyançıladan əsla qoxmadığını ildimək məqsədilə əmlə vedi. O, hə kəsdən çox qəilə aşçılaının dünyapəəst olduğunu ilidi. Elə una göə də ilk əmi «Hə qəilə aşçısı ki, xilafətin müxalifinə öz tayfasında pənah veə və hətta dövlətə tanıtdıaaq, təslim etməyə öz evinin önündə da ağacına asılaaq edam olunacaq(7)». Sona İn Ziyad camaatı qoxutmaq üçün Şəs in əi kimi muzduladan da yetəincə əhələndi(8). Ümumiyyətlə Kufədə iyimi minə yaxın silahlı adamla va idi ki, «Həma» adlanıdı. u silahlı insanla pul və mal müqailində muzdlu şəkildə hə i cinayətə əl atıdıla. İn Ziyad öz çikin niyyəti yolunda onladan da, kifayət qədə istifadə etdi(9). /İmam Hüseynin (ə) elçisi Müslim in Əqilin ətafına toplaşmış əzi qoxaq müsəlmanla, “İmam gəlməyəcək” deyə təşvişə düşəək, ondan ayıldı. /Yezidin gizli təəfdalaı da öz növəsində aşkacasına İn Ziyadın cəhəsinə keçəək, onun dayağını möhkəmləndidi. /İn Ziyad xalqı cümə məscidinə toplayaaq onlaa xütə oxudu. Kufəliləin əzisini qoxaq, əziləinin isə tamahka olduğunu ilən İn Ziyad əvvəlcə özünü onlaa \"mehian ata\" kimi tanıdaaq, Yezidə kömək edənləin maaşlaının atıılacağını və qiymətli ənamla veiləcəyini dedi. Vəzifəpəəst və dünyapəəst qəilə aşçılaına, həmçinin xilafətdən “küsmüş” əni-Üməyyə təəfdalaına çoxlu əxşişlə vəd etdi(10). /elə ki, Kufədən qaçaaq İmam Hüseynə qoşulan İn Ayzi şəhəin vəziyyəti haqqında elə məlumat veidi «Qəilə aşçılaına və nüfuzlu adamlaa öyük mələğdə üşvət veildi. İnan ki, onlaın analaı əla uğda ilə dolduulmuş kisələlə aşı-daşı. Onlaın hamısı İn Ziyadla dost olaaq sənin əleyhinə döyüşməyə hə an hazıdıla(11).» / Unutmaq olmaz ki, Kufəliləin dolanışığı o zaman yalnız dövlət təəfindən təyin olunmuş «əta» adlanan maaşda idi. u maaşı “üəfa” adlı mənsəə təyin olunmuş şəxslə veidi. Onlada əhalinin siyahısı va idi. Siyahiyə uyğun olaaq əta paylanıdı. Və elə unun vasitəsi ilə də dövlət kimin üsyan etdiyinə nəzaət edə ilidi. ununla da üsyançılaı maaşdan məhum etmək asan i iş idi. (Həzət Əlinin (ə) dövündə u maaş hamıya eyni miqdada ədalətlə ölünsə də, digə hakimiyyət də olanlaın zamanında xilafət, hökumət təəfdalaına çox, müxalifləə isə yox həddində veilidi.) Aclıq və maddi çətinlik içəisində yaşayan öyük i müsəlman kütləsi maaşlaının kəsiləcəyini və ya atııla iləcəyini duyduqda dinini dünyaya satma ehtimalı öyük idi. Elə una göə də, İn Ziyad (12) Yezidə qaşı çıxanlaın maaşlaını kəsməklə, ütün mal-dövlətləinin əlləindən alınacağını söyləməklə hədələdi. O, kəskin şəkildə İmam Hüseynə (ə) kömək edənlə əhm etməyəcəyini dedi. Onsuzda qəlləinə qoxu düşmüş kufəlilə, Şam qoşunlaının yolda olduğunu, yaxın günlədə şəhəə gəli çatacaqlaını eşitdikdə, vəhşətə gələək, məscidi tək etdi. /Hələ Müaviyə dövündə yüksək təchizatlı Şam qoşunlaının onlaa vediyi işgəncələi yada salan kufəlilə qoxaaq, üsyan niyyətləinin olmadığını ildidi. /eləliklə də kufəlilə qoxu və tamah səəinə İn Ziyada məğlu oldula. Yaltaq insanla ona yaxınlaşmaq üçün sanki yaışa giişmişdilə. Dünyaya qul olan şəxslədən aşqa nəticə gözləmək də olmazdı. u qoxaq adamlaın əzisi hətta Kəəlada İn Ziyadın qoşununda ye aldığı zaman döyüşü kənadan izləyəək; «Allah Hüseynə (ə) kömək ol!» deyə ağlayıdı(13). əziləiisə Yeziddən daha çox əxşiş və hədiyyə almaq üçün Hüseyni (ə) öldümək uğunda i-iiləini iəliləmək üçün canfəşanlıq edidilə. i sözlə, onla İmam Hüseyni (ə) öz dünya mənafeləini təmin etmək üçün Kufəyə çağıdı və elə dünya azulaına yetmək üçün də, onu tənha qoyaaq, düşməninə dəstək oldula. /Kufəlilə Hüseynin (ə) haqq yolda olduğunu çox gözəl anlayıdıla. Amma qoxu və dünya malı onlaa Hüseynə (ə) kömək etməyə icazə vemədi. İni Adullah Aizinin söylədiyi kimi «Kufəliləin qəli Hüseynlə (ə), amma qılınclaı isə ona qaşı idi.» /Necə ki, İmam Hüseyn (ə) Kəəlada onlaa müaciətlə uyudu «Siz məni dəvət etmədinizmi? İndi hamınız mənə qaşı çıxmışsınız. Mənim nəsihətləimə qulaq asmaq istəmisiniz. unun səəi haam maldan sizə əxşiş vəd edilməsi və qanınızı haamla doldumanızdı. Ona göə də qəlləiniz möhülənmişdi(14). » /Kufə şiələindən İmam Hüseynə (ə) kömək edənlə oldumu? /Keçən əhsləimizdə ildiniz ki, Müaviyənin hakimiyyəti zamanı şiələin çox hissəsi misli göünməyən amansızlıqla soyqııma məuz qaldıla. Onlaın qalan hissəsi Kufədən uzaqlaa sügün edildi. Demək ola ki, Kufədə çox az saylı şiə qaldı. Elə u neçə nəfə də İmam Hüseynə (ə) kömək etməyə hazı olduqlaını ildidilə(15). /Qoxaq Kufəliləin heç i həəkət etməyəcəyini gözəl anlayan Adullah in Ziyad, az saylı şiələin əhəsiz qaldığını ilsə də, onladan çəkinidi. Şiələin Kufədən qaçı İmam Hüseynə (ə) qoşulacağından ehtiyat edən İn Ziyad şəhə qapılaını qoumaq üçün İn Qeysin aşçılığı altında eş yüz nəfəlik keşikçi əsgələi təyin etmişdi(16). Lakin ununla elə Yezid in Sait və iki oğlu, oeyd in Xəzi, Səd Ənsai, Əul-Hətuf Ənsai, Ömə in Xalid, Səd Muvəlla, Əl-Aizi, onun oğlu, Cünadə Səlmani, Nafe Cəməli, Həi in Məzahi, Həccac in Məsuq, Səd in Adullah, Müslim in Ovsəcə, Müslim in Kəsi, İn Səmamə, Qasid in Zühey, onun iki qadaşı, Əu Səmamə Ömə Saidi, Ömə in Qəzəe Ənsai, Adullah in oə, Ədü-əhman in Uvə, Adullah in Əmi və digə cəsaətli şiələ Kufədən qaçaaq İmam Hüseynə (ə) qoşuldula. Və Aşua günü İmamla igə şəhid oldula. Kufədən qaça ilməyən əzi şiələ isə Yezidin qoşununa qoşulaaq Kəəlaya gəli oada Həzət Hüseynin (ə) dəstəsilə iləşəək şəhid oldula. Noman in Ömə, Hüllac in Ömə, Məsud in Həccac, Ədüəhman in Məsud da elələindən idi. /əzi Kufə şiələi də, İmam Hüseynin (ə) məktulaını yetiən elçilə idi. Onla axı nəfəsləinədək İmama (ə) sədaqətli olmuş, ən ağı işgəncələə dözəək, öz şiə dostlaının məktulaını düşmən əlinə keçməsinə imkan veməmişdilə. Və öyük əşadət nümayiş etdiəək şəhid olmuşla. Adullah Həmii, Qeye Seydai və aşqalaı una misal ola ilə. /İn Ziyadın qoşununa qoşulan kufəlilə aasında tam qətiyyətlə i nəfə də şiənin olmadığını iddia etmək ola. Taixdə qeyd olunmuş Muxta Səqəfinin qisas aldığı kufəliləin adlaı sıasında da, şiələdən əsə-əlamət elə yoxdu(17). Həmçinin İmam Hüseyn (ə) Kəəlada düşmən qoşunlaına; «Ey Ali-Süfyan şiələi! Əgə dininiz yoxdu və qiyamət günündən qoxmayısınız, heç olmasa azad insanla olun!» deyə müaciət etmişdi. Onlaa «şiələim» deyə müaciət etməmiş və «düşmən şiələi» (təəfdalaı) adlandımışdı(18). /ununla da, Kufə şiələinin İlahi imtahanından üzü ağ çıxdığını söyləyə iləik. / / / /------------------------------ /(1) İn Əil Hədid, «Nəhcül-əlağənin şəhi», c. 3, səh. 15. /(2) «Əl-Mühə», səh. 479; «Müxtəsəi-taixi-Dəmeşq», c. 9, səh. 88; «Əl-əqdül-fəid», c. 5, səh. 11; «Əl-Əğani», c. 15, səh. 44; /(3) «Taixi-Təəi», c. 5, səh. 254; «Kamil», c. 2, səh. 488; «əiül-əa», c. 2, səh. 186; «Müstədəki-Hakim», c. 3, səh. 509; /(4) «Əl-Fütuh», c. 4, səh. 203; İn Əil Hədid, «Nəhcül-əlağənin şəhi», c. 11, səh. 44; «Müxtəsəi-taixi-Dəmeşq», c. 9, səh. 90; /(5)İn Əil Hədid, «Nəhcül-əlağənin şəhi», c. 11, səh. 46. /(6) «ihaül-ənva», c. 44, səh. 344. /(7) «İslam xilafəti», c 26, səh 462; «Əl-Həyatül-ictimaiyyə» səh. 250; /(8) «Tənzimatül-ceyşül-əəi», səh 92-93. /(9) «Taixi-Təəi», c. 4, səh. 323. /(10) «Vəqətut-Təf», səh. 125; «Taixi-Təəi», c. 4, səh. 227; «Əl-Həyatül-İmamiyyə», c. 5, səh. 254; /(11) «Vəqətut-Təf», səh. 174. /(12) «Həyatül-İmamil-Hüseyn (ə)», c 2, səh 453; «Taixi-Təəi», c4, səh 306; «Musuətü-kəlimatil-İmamil-Hüseyn», səh 432. /(13) Ədüəzzaq Müqəəm, «Məqtəlül-Hüseyn», səh. 189. /(14) «ihaül-ənva», c. 45, səh. 8. /(15) Xaəzmi, «Məqtəl»,c. 2, səh. 192; Şeyx Müfid, «İşad», c. 2, səh. 240; «Məəl-Hüseyn fi nehzətihi», səh. 77. /(16) «Məəl-Hüseyn fi nehzətihi», səh. 176. /(17) «Əl-Fütuh», c. 5, səh. 143. /(18) «Əl-Fütuh», c. 5, səh. 85.