Allah-taala ən yüksək ixtiyaa, yenilməz qüdətə malik olduğu və heç i qüvvənin təsii altında olmadığı halda, mümkün olan hə işi yeinə yetimi. O, qadi olduğu hə işi yox, istədiyi işi yeinə yetii. /Məlum olduğu kimi, Onun istək və iadəsi səəsiz, ölçüsüz deyil. O kamal sifətləinin tələ etdiyi işi göü. Əgə onun kamal sifətləi i işin aş veməsini tələ etmisə, həmin iş yeinə yetiilmi. Allah-taala mütləq kamal sahii olduğundan Onun istəyi məxluqlaın kamal və xeyidi. Əgə i məxluqun valığı dünyada şə işləin yaanmasına səə olusa, onun şə olmasının səəi ikinci dəəcəli məqsəddi. Yəni xeyi işlə i-iindən çox ayıldığı üçün onun adınca əksəiyyət təşkil edən xeyi ilahi iadədə geçəkləşəcək. /eləliklə, Allahın kamal sifətləinin tələinə göə dünya ən çox kamala və xeyə malik halda yaanmışdı. ununla da, Allah-taalanın hikmət və müdiklik sifətinə malik olması isat olunu. /Allahın iadəsi – Onun valığı xeyi işləin mənəyi olduğundan – insanın yaanışını laüd edi. İnsanın əsas üstünlükləindən ii onun ixtiya sahii və iadə azadlığına malik olmasıdı. Şühəsiz, ixtiya və (yaxşını pisdən) ayıd etmə qüvvəsinə malik olmaq valığın kamallaındandı. Ona sahi valıq ona sahi olmayandan üstün və kamil hesa olunu. Lakin insanın ixtiya sahii olduğundan həm yaxşı və saleh əməllə yeinə yetii, əədi və son kamala çata ilə, həm də çikin və əyənilməyən işlə göü, əədi ədəxtliyə və uçuuma yuvalana ilə. Ələttə, Allahın istəyi insanın təkamülə çatmasıdı. Lakin təkamülə çatmaq insanın ixtiyaına veildiyi üçün onun nəfsani və şeytani istəkləə uyaaq, azğınlığa və inhiafa yuvalanması da mümkündü. İnsanın öz istək və ixtiyaı ilə elə i azğınlığa düşməsi də ikinci dəəcəli olaaq ilahi iadə daiəsində qəa tutacaqdı. /Haqqa yönəlmək üçün, xeyi və şə yollaı düzgün tanımaq lazımdı. Allah-taala insanı xeyə və məsləhətli işləə çağımış, günaha və azğınlığa səə olacaq işlədən çəkindimişdi. elə ki, onun təkamülə doğu həəkəti üçün zəmin yaansın. Çünki ilahi təkliflə və göstəişlə insanın öz əməlləinin nəticəsinə çatması üçün qəa veilmişdi. unun Allah-taalaya heç i faydası yoxdu. Məhz u səədən də, Allahın hikməti u təklifləin və göstəişləin insanın qüdətinə münasi olmasını tələ edi. Çünki itaəti mümkün olmayan təkliflə və göstəişlə yesizdi. /eləliklə, ədalətin ilk məhələsinin (təklif məqamındakı ədalətin) dəlili udu ki, əgə Allah-taala öz əndələinə onlaın qüdəti çatmayan i vəzifə təyin etsə, onlaın yeinə yetiilməsi mümkünsüz olacaq və həmin vəzifə yesiz sayılacaq. /İnsanla aasında hökm edəkən ədaləti gözlədikdə (u incəliyə diqqət yetidikdə) u işin insanlaın müxtəlif sava və ya cəzalaa layiq olmasını müəyyən etmək məqsədilə yeinə yetiilməsi isat olunu. elə ki, ədalətin əksinə olasa, məqsədin də əksinə ola. /Nəhayət, mükafat və cəza veəkən yaadılışın son məqsədinə diqqət yetiməklə ədalət təmin olunu. elə ki, Allah-taala insanlaı yaxşı və pis əməlləin nəticələinə çatmaq üçün yaatmışdı. Əgə tələləin əksinə mükafat və cəza veilsə, məqsəd həyata keçməz. eləcə ilahi ədalətin dəlili udu ki, Onun zati sifətləi hikmət və ədalətlə əfta etməsinə səə olu. O, zülmə, haqsızlığa, puç və yesiz işləə səə olacaq heç i sifətə malik deyil.