\"Nisa” suəsinin 59-cu ayəsində uyuulu /يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ أَطِيعُواْ اللّهَ وَأَطِيعُواْ الرَّسُولَ وَأُوْلِي الأَمْرِ مِنكُمْ /\"Ey iman gətiənlə! Allaha, Peyğəməə və özünüzdən olan əm sahiləinə itaət edin.” /\"Ümumi İmamət və vilayət” əhsində u ayənin mənası və \"əm sahiləi”nin kimləə aid olması haqda geniş söz açdıq. Dediyimiz kimi, \"əm sahiləi”nə mütləq itaətin Allahın əsuluna (s) itaətlə i qeyd edilməsinin səəi udu ki, \"əm sahiləi” Allahın əsulu (s) ilə i səviyyədə olan kəslə, yəni o həzətin məsum canişinləidi. Çünki məsumladan aşqalaına mütləq itaət düzgün deyildi. /\"Əm sahiləi” ilə əlaqəda deyilən ütün ehtimallaı aaşdıdıqda, göüük ki, onun məsum İmamladan aşqası haqda düzgün məfhumu yoxdu. uada isə izim məqsədimiz xüsusi vilayət və İmam Əlinin (ə) xilafətilə ağlı u ayənin həzətə tətiqi və İslamın (xüsusilə, əhli-sünnənin) məşhu mənələində nəql olunan hədisləi aaşdımaqdı. Məşhu təfsiçi alim Hakim Həskani u ayənin təfsiində eş hədis nəql etmişdi ki, onlaın hamısında \"əm sahiləi” ünvanı İmam Əliyə (ə) (xaici i nümunə və fəd kimi) tətiq olunmuşdu. iinci hədis həzətin özündən nəql edili \"Peyğəmə (s) \"Mənim (ümmətə əhəlikdə) şəikləim o kəslədi ki, Allah-taala onlaı Özünə və mənə yaxın etmişdi” deyə uyuduğu zaman, \"Ey iman gətiənlə! Allaha, Peyğəməə və özünüzdən olan əm sahiləinə itaət edin” ayəsi nazil oldu. Mən həzətdən souşdum \"Ya Peyğəmə! Əm sahiləi kimlədi?” Həzət uyudu \"Sən onlaın iincisisən!” /İkinci hədis məşhu təfsiçi Mücahiddən nəql edili \"u ayə Əmiəl-möminin Əli (ə) haqqında nazil olmuşdu. u o zaman idi ki, Peyğəmə (s) (\"Təuk” mühaiəsinə gedəkən,) Mədinədə onu öz yeinə canişin seçmişdi. /Üçüncü hədisi İmam aqi (ə) və dödüncü hədisi Səd Vəqqasdan nəql edəək yazı \"Peyğəmə (s) \"Təuk” mühaiəsinə gedəkən (Mədinənin yaxınlığındakı) Cuuf adlı məntəqəyə çatdı. Əli (ə) həzətin axasınca gedidi və əlində silah yox idi. O, Peyğəməə (s) dedi \"Ey Allahın əsulu! Məni öz yeinə qoydun (məni özündən ayıdın), haluki mən heç i mühaiədə səndən ayılmamışam! Münafiqlə şayiə yayıla ki, məni Mədinədə ona göə saxlamısan ki, yanında olmağımı istəmisən!” /Səd deyi \"Öz qulağımla eşitdim ki, Allahın əsulu (s) uyudu /يا عَلِىّ اَلا تَرْضى اَنْ تَكُونَ مِنِّى بِمَنْزِلَةِ هارُونَ مِنْ مُوسى اِلاّ اَنَّهُ لا نَبِيَّ بَعْدِى فَارْجِع فَاخْلُفْنِى فِى اَهْلِى وَ اَهْلِكَ /\"Ya Əli! \"azı olmazsanmı ki, səninlə mənim nisətim Haunla Musanın nisəti kimi olsun? u fəqlə ki, məndən sona i peyğəmə yoxdu. (Yəni sən də Haun kimi peyğəməlikdən aşqa ütün məqamlaa sahisən!) una göə də gei qayıt, mənim və öz əhli-əyalın aasında canişinim ol (və Mədinəni münafiqləin şəindən qou)!” /una oxşa eşinci hədis yenə İmam Əlidən (ə) nəql edilmişdi (\"Şəvahidut-tənzil”, 1-ci cild, səh. 148-151.). /Əu Həyyan Əndəlusi Məğii \"Əl-əhul-muhit” təfsiində \"əm sahiləi” ilə ağlı (üç təfsi alimi) Müqatil, Məymun və Kəlidən nəql edi ki, ondan məqsəd \"səaya əmiləi”, yaxud Əhli-eyt İmamlaıdı. Sona isə ayənin İmam Əli (ə) haqqında nazil olduğuna qaşı çıxaaq iki iad iəli süü /1. Əli (ə) i nəfə olduğu halda, necə ola ilə ki, cəm fomasında uyuulan \"əm sahiləi” ona aid olsun? /2. Ayənin zahii camaatın əm sahiləinə itaətinin Peyğəməi-əkəmin (s) həyatına aid olduğunu göstəi. Haluki Əli (ə) o həzətin həyatında İmam deyildi? /u kimi iad, yaxud əhanələ eynilə \"vilayət” ayəsinə də tutulmuşdu. iz onlaın cavalaını açıqladıq. Dedik ki, taixdə göstəildiyi kimi, insanla həyatda öz yeləinə vəsi və canişin təyin edi. unu kəlamlaında deyi və yazıla ki, filankəs mənim vəsim və canişinimdi. O, u işləi göməkdə ixtiya sahiidi və s. u sözləin mənası odu ki, onun vəfatından sona vəsiyyətləi ica edilməlidi. /Ayədə işlənən cəm ifadələə gəldikdə isə, onun da cavaı veildi. elə ki, Quani-kəimdə, eləcə də əə ədəiyyatında cəm əvəzliyinin i nəfəə şamil olma hallaı çoxdu. u ayədə də \"əm sahiləi” hə dövdə i İmama aid olsa da, həqiqətdə cəm şəklində ütün məsumlaa şamil olunu. Hə i dövdə yalnız i məsum yaşasa da, hamısı ilikdə i qupu təşkil edilə. u iki iadın cavaını daha geniş şəkildə \"vilayət” ayəsinin təfsiində əyan etdik. /Diqqəti cəl edən məsələ udu ki, Hakim Həskani \"Şəvahidut-tənzil” kitaında, eləcə də digə alimlə u ayənin nazil olma səəini açıqlayan müxtəlif əvayətlə nəql edəkən demişlə ki, o, İmam Əlinin (ə) xilafətinə aiddi. O cümlədən, məşhu alim Əu ək in Mömin Şiazi \"Etiqad” isaləsində (Kaşinin \"Mənaqi” kitaına istinadən) İn Aasdan nəql edi ki, \"ulil-əm” ayəsi Əli (ə) haqqında nazil olmuşdu. Peyğəmə (s) \"Təuk” mühaiəsinə gedəkən, onu Mədinədə öz yeinə qoydu. Əli (ə) dedi \"Ey Allahın əsulu! Məni Mədinədə qadın və uşaqlala igə qoyu gedisən?” Peyğəmə (s) uyudu \"azı olmazsanmı ki, səninlə mənim nisətim Haunla Musanın nisəti kimi olsun? O zaman ki, Musa ona dedi \"Tayfamın aasında qal və onlaı islah et!” Sona Allah-taala uyudu \"Əm sahiləi də sizdən olacaqla!”( \"Ehqaqul-həqq”, 3-cü cild, səh. 425.) /\"Yənaiul-məvəddət” kitaının müəllifi Şeyx Süleyman Hənəfi Qunduzi özünün \"Mənaqi” kitaında Süleym in Qeysdən elə nəql edi \"i gün i kişi Əlinin (ə) hüzuuna gəli souşdu \"İnsanı möminləin, yaxud kafilə və azğınlaın sıasına qatan ən kiçik əməl hansıdı?” İmam (ə) uyudu \"İnsanı azğınlaın dəstəsinə qatan ən kiçik əməl vilayəti vaci olan ilahi höccəti tanımamaqdı.” O kişi dedi \"Ya Əmiəl-möminin! Onlaı (ilahi höccətləi) mənə tanıtdı!” Əli (ə) uyudu \"Allah-taala onlaı Özü və Peyğəmələ (s) igə qəa veəək uyumuşdu \"Ey iman gətiənlə! Allaha, Peyğəməə və özünüzdən olan əm sahiləinə itaət edin! (\"Yənaiul-məvəddət”, səh. 116. (İaqın \"Daul-kutu” çapı.))” /u hədis çox aydın suətdə əm sahiləinin camaatın seçdiyi şəxslə deyil, ilahi höccət və nümayəndə olduqlaını göstəi. /\"uhan” təfsiində də u ayə ilə ağlı Əhli-eytdən (ə) nəql olunan i çox əvayətlədə deyili ki, \"ulil-əm” ayəsi Əli (ə) və Əhli-eytdən olan digə İmamla haqqında nazil olmuşdu. Hətta u əvayətləin i qismində Əhli-eyt İmamlaının adlaı i-i qeyd edilmişdi (\"uhan” təfsii, 1-ci cild, səh. 381-387.).