Allahı zik etmək öyük i iadət, insanın özünü qumasında, nəfsini təkmilləşdiməsində və onun Allah dəgahına doğu sey etməsində ən yaxşı yoldu. İndi ayə və əvayətlədə qeyd olunan «zik»in mənasının nə olduğunu aydınlaşdımalıyıq. Göəsən, məqsəd \"sühanallah”, \"əlhəmdu lillah” və \"la ilahə illəllah” kimi tələffüz olunan ziklədimi, yoxsa məqsəd aşqa şeydi? u kimi sözlə atini diqqət olmadan elə i mühüm təsiə malik ola iləmi? /Lüğətdə \"zik” tələffüzdə deyilən ziklə mənasında gəlmişdi. Həm də qələn diqqət yetiməyə və hüzui-qələ də aid edili. Hədislədə u iki mənanın hə ii işlədilmişdi. Hədisdə qeyd olunu ki, Həzət Musa (ə) münacat edəkən elə dedi \"Pəvədigaa, dili və qəli ilə Sənə ah-za edən şəxsin mükafatı nədi?” Cava gəldi \"Ey Musa! Onu qiyamətdə əşin sayəsində və Öz pənahımda qəa veəəm.” /Gödüyünüz kimi u hədisdə zik həm dildə olan zik, həm də qəl vasitəsilə olan zik mənasındadı. Çoxlu əvayətlədə də hə iki mənada gəlməsi qeyd olunu. Amma əksə hallada qələn diqqət yetimək və hüzui-qəl mənasına işləni. Həqiqi və kamil zik də undan iaətdi. Allahı zik etməkdə məqsəd udu ki, Allahı uhani i məqamda göəsən, dünyanın atininə diqqət yetisən, özünün hə i hal və əməlləinə yalnız Allahı hazı və nəzaətçi göəsən. Allahı elə yad edən şəxs Onun göstəişləinə əməl edə, vaciatı yeinə yetiə və haam işlədən çəkinə. una göə də Allahı zik etmək çox da asan deyildi. İmam Cəfə Sadiq (ə) uyuu \"Hə i kəsin əlindən gəlməyən ən çətin üç əməl va 1.İnsanlala özün-özünlə olduğun kimi insafla davanmaq. Yəni, özün üçün əyəndiyin şeyləi onla üçün də əyənəsən. 2.Va-dövlət yolunda möminlə əaə olasan. (Yəni olduğunu onlala paylaşasan). 3.ütün vəziyyət və hallada Allahı yad etməkdə məqsəd \"sühanallahi vəlhəmdu lillahi vəla ilahə illəllahu vəllahu əkə” demək deyil. u mənadadı ki, vaci i iş iəli gələsə onu yeinə yetiəsən, haam iş qaşıya çıxdıqda onu tək edəsən.” /Peyğəməi-Əkəm (s.ə.v.v) Əmiəl-möminin Əliyyini Əitaliə (ə) uyudu \"Üç şey mənim ümmətimin imkanı xəicindədi (yəni, onlaa çox çətindi) 1.Mal-dövləti mömin qadaşlala paylaşmaq (və onlala u sahədə əaə olmaq). 2.Özün üçün istədiyini camaat üçün də istəyi, özün üçün əyənmədiyini onla üçün də əyənməmək. 3.Hə vaxt və ütün hallada Allahı zik etmək. Zik dedikdə məqsəd təkcə \"sühanəllah”, \"vəlhəmdu lillah”, \"la ilahə illəllah”, \"əllahu əkə” kəlmələi deyil. Əksinə, həqiqi zik undan iaətdi ki, haam i iş qaşıya gəldikdə Allahı yad edəək Ondan qoxu həmin işi tək edəsən.” /Əmiəl-möminin Əliyyini Əitali (ə) uyuu \"Suhan Allaha səhv və qəflət üzündən zik demə və Onu unutma. Allaha kamil zik de. elə ki, qəlinlə dilin i-iilə uyğun olsun, atinin zahiinlə uyğun gəlsin. Allahı yalnız o halda həqiqi zik edəsən ki, zik halında özünü unudasan və işi yeinə yetiəkən özünü göməyəsən.” /İmam Cəfə Sadiq (ə) uyuu \"Hə kəs Allahı doğudan yad etsə Ona müti olacaqdı. Hə kəs Allahdan qafil olsa günaha mütəki ola. Allaha itaət etmək hidayət, günaha düşmək azğınlıq əlamətidi. Zik itaətin, qəflət isə günahın mənşəyidi. elə isə öz qəlini qilə qəa ve. Dilini yalnız qəlinin göstəişləi, əqlinin müvafiqliyi və imanın azılığı ilə həəkət etdi. Çünki Allah sənin zahi və atininə agahdı. O kəs kimi ol ki, uhu qəz olunma halındadı, yaxud əməlləin hesaını vemək üçün Allahın hüzuunda dayanmışdı. Öz nəfsini özün üçün mühüm olan ilahi təkliflə, yəni əm və nəhyləin yeinə yetiilməsi, və”d və qoxutmaladan aşqa şeylə məşğul etmə. Hüzn suyu ilə qəlini yuyu pakla. Allah səni yad etdiyi üçün, sən də Onu yad et, çünki O səndən ehtiyacsız olduğu halda səni yad edi. Deməli, Allahın səni yad etməsi sənin Onu yad etməyindən daha dəyəli, ləzzətli, kamil və sait olacaqdı. Sənin Allah ziki ilə tanış olmağın Onun müqailində xüzulu, həyalı olmağına və əndəlik etməyinə, nəticədə Onun saiq fəzl və məhəmətini müşahidə etməyinə səə olacaqdı. u zaman sənin itaətləin çox olsa da elə, Allahın əta etdiyi nemətlə müqailində kiçik və əhəmiyyətsiz olacaqdı. elə isə əməlləini yalnız Allah üçün yeinə yeti. Əgə öz zikini (öyük) hesa etsən iyakalığa, xudinliyə, cəhalətə, camaatla koud xasiyyətli olmağa, iadətləi öyük hesa etməyə, Allahın kəəm və məhəmətindən qafil olmağa səə ola. elə zikin Allahdan uzaq olmaqdan aşqa i faydası olmaz, dövanın keçməsilə qəm-qüssədən və vəhşətdən aşqa i təsii olmaz. Allahı zik etmək iki cüdü ii xalis zikdi və qəl onunla uyğundu. Digəi isə Allahdan aşqasının yadını inka edən zikdi. elə ki, əsuli Əkəm (s.ə.v.v) uyuu (Pəvədigaa,) Mən Səni layiqincə məhd edə ilmiəm, Sən elə Özünü təiflədiyin kimisən.” Deməli, hətta Allahın əsulu da öz ziki üçün heç i dəyə gömü. Çünki u mətləə diqqət yetimişdi ki, Allahın Öz əndəsini zik etməsi əndənin Onu zik etməsindən iəlidi. əsuli-Əkəmdən (s.ə.v.v.) aşağı mətəədə olanla isə öz zikləini əhəmiyyətsiz hesa etməyə daha layiqlidilə. Allahı zik etmək istəyən i şəxs ilməlidi ki, Allah Öz əndəsini yad etməyincə, ona müvəffəqiyyət və tövfiq veməyincə əndə Onu zik etməyə qadi olmaz.” /Gödüyünüz kimi, u hədislədə qələn diqqət yetimək və atini hüzu zikin nümunəsi kimi təqdim olunmuşdu. Özü də, onla qəldən keçən xəyalla və təsisiz zehni təsəvvülə kimi deyil, əksinə elə atini və təsili hüzudu ki, Allahın əm və nəhyləinə əməl etmək onun nişanələi kimi tanınmışdı. Lakin u sözdən \"la ilahə illəllah”, \"suhanəllah”, \"vəlhəmdu lillah” kimi tələffüz olunan zikləin zikin həqiqi nümunələi olmaması təsəvvü olunmamalıdı. Əksinə, u kəlmələin özü də Allahı zik (yad) etməyin müəyyən mətəələidi. undan əlavə, tələffüzdə olan u zikləin mənşəyi qəldi. Dildə u zikləi deyən şəxs qələn də (az olsa elə) u sözləi dediyinə diqqət yetii ki, İslam nəzəindən u kəlmələin, zikləin dildə deyilməsi, oxunması elə, əyəniləndi, onlaın savaı vadı, amma u şətlə ki, Allaha yaxınlaşmaq qəsdi ilə deyilmiş olsun. elə ki, namazın zahii də həmin həəkət və kəlmələdən iaətdi ki, iz eynilə unlaı yeinə yetiməyə vəzifəliyik. Amma una axmayaaq, yenə də, hüzui-qəl namazın məğzi, uhudu. /ütün hüquqla qounu.