Zəka, ən çox tanınan mənada insanın düşünmə, həqiqətləi hiss etmə, mühakimə etmə və nəticə çıxama acaıqlaının cəmidi. İlk dəfə qaşılaşılan və ani şəkildə əmələ gələn hadisələə uyğunlaşma, anlama, öyənmə, təhlil etmə acaığı, eş hissin, diqqətin və düşüncənin cəmlənməsi, incəlikləə diqqət veilməsi zəka vasitəsilə həyata keçiili. Zəkanın fəqli təifləinin olmasına axmayaaq, zəkaya aid nəzəiyyələin hamısında zəkanın hamısında zəkanın insanın anadangəlmə malik olduğu, adətən isi yolla nəsildən-nəsilə keçən və məkəzi sini sisteminin funksiyalaından iaət öyənmə və ətaf təsilələ fomalaşan məfhum olduğu ildiili. / /Zəkanın yei eyin / /Zəkanın eyində yeləşdiyi qəul edilmişdi. i insan eynində 10 milyaddan çox sini hüceyəsi va. Hə i hüceyə təxminən 10000 hüceyə ilə əlaqəli şəkildə işləyi. Neyon adlandıılan u sini hüceyələində siqnalla çox müəkkə elekto-kimyəvi hadisələ zənciilə meydana gələn və sayı saniyədə 1000-ə yaxın titəmələ halında ötüülü. / /“i insan yeni i mühitdə müəkkə polemləi həll edəkən eyninin hansı hissələindən istifadə edi?” sualı zəkanın iki əsas ünsüü olduğunu otaya çıxamışdı. unla “yeni i infomasiya ötümə süəti” və “yaddaşın süəti”di. Zəkalı insanla qısa müddətli yaddaşlaında daha çox məlumat saxlaya ili və u məlumatla üzəində müxtəlif fəaliyyətlə həyata keçiilə. / /Aaşdımala daha zəkalı insanlaın eyin fəaliyyətləini daha kiçik hissələə sığışdıaaq müəkkə fəaliyyətləi həyata keçiə ildikləini göstəi.u şəxsləin eyinləindəki fəal hissələ həmin iş üçün lazımlı hissələdi. Daha az acaıqlı insanla isə eyni fəaliyyət üçün eyinləində daha geniş hissəni fəallaşdımalı və daha çox eneji səf etməlidilə. Qısacası, elmi tapıntıla daha zəkalı eyinləin daha faydalı çalışdıqlaını otaya qoyu. əs unun səəi nədi? / /eynin quuluşunu sini hüceyələi, yəni neyonla təşkil edi. Neyon adlandıılan sini hüceyələi digə hüceyələdən fəqli olaaq dendit və akson adlı hissələə ölünü. Dendit çoxlu qıza çıxıntıladan əmələ gəli və hüceyənin kökləi kimidi. Aksonla isə hüceyənin gövdəsindən çıxan uzun, i hissədən iaət, siqnallaın göndəildiyi incə liflədi və eynə xəələin daşınmasına xidmət edilə. eynimizdəki sini hüceyələinin yüz tilyon əlaqə nöqtəsi va. u əlaqə nöqtələində öyük i molekulya ötüülmə daima davam edi. Hə sini hüceyəsində məlumatı almaq üçün hazı olan dendit və hüceyənin uzun hissəsini əmələ gətiən və məlumatın göndəilməsini təmin edən aksonlaın ətafı onlaı qoumağa xidmət edən mielin adlı i maddə ilə ötülüdü. Hüceyələaası məlumat ötüülməsini də sinapsla həyata keçii. Sinapsla qonşu sini hüceyələinin i-iləinə çox yaxınlaşdıqlaı, ancaq toxunmadıqlaı kiçik hissələdi. / /İnsanla aasındakı zəka fəqləi sini hüceyəsinə əsaslandıqda dendit, neyon, sinaps sayı və sinapsladakı məlumat ötüülməsinin keyfiyyəti və ya mielinin keyfiyyəti kimi i çox səələdən qaynaqlana ilə. Ancaq sözügedən səələin heç iini ölçmək və dəyələndimək mümkün deyil. una göə də zəkanın ioloji əsaslaını dək etməyimizə kömək edəcək iki fəqli model va. / /1. Mielin hipotezi / /i elektik kaeli daha yaxşı izolyasiya edildikdə elektiki necə daha yaxşı süətli ötüü, daha yaalı işləyi və qısa qapanma ehtimalı azalısa, daha sağlam şəkildə mielinlə ötülmüş aksonla da daha tez və daha az itki ilə işləyilə. u göüş insanın inkişafı ilə də əsaslandıılı. İnsanın öyənmə süəti həyatının 15-ci ilinə qədə süətlidi və 65-ci ildən sona zəifləməyə aşlayı. u cü zamanlama mielinin əmələ gəlməsi və yenidən məhv olması ilə də paaleldi. / /2. Neyal seçmə hipotezi / /İnsanın eynindəki sinaps sayı hə zaman olduğu kimi qalmı. İnsan öyüdükcə eyində yeni əlaqələ əmələ gəli. Ancaq u əlaqələ zaman əzində zəifləməyə aşlayı. u posesə “neyal təmizləmə (seçmə)” adı da veili. Həyatın ilk 5 ilində əmələ gələn əlaqələ həyatın 15-ci ilinə qədə seçili təmizlənməyə aşlayı. eynin özünün də sini hüceyələindən əmələ gəldiyi nəzəə alınsa, öz-özünü aaşdıan, tədqiq edən, təhlil edənin u hüceyə əlaqələinin fövqündə i şüu olduğu açıq həqiqətdi. Ələttə, u şüu eyni əmələ gətiən sinilə, yağ təəqəsi və sini hüceyələinə aid deyil. una göə u suala hə şeyin maddədən iaət olduğunu iddia edən mateialistlə və davinistlə cava veə ilmilə. Çünki u şüu Allahın yaatdığı uhdu. Allah ütün u hissləi hə insanın uhu üçün ayı-ayı yaadı. u hissləi yaadan Allah tək mütləq valıqdı. / /Zəka və ağıl fəqi / /Zəka və ağıl çox vaxt eyni mənada işlədilsə də, tamamilə fəqli iki qavayışdı. Zəka səə ilə nəticə aasındakı əlaqələi tapmaq, ənzəlik və fəqləi dək etməkdi. Ağıllı i insan zəkanın vediyi ütün üstünlükləi istifadə etməsilə əaə zəkalı i insanın sahi olmadığı i qavama və acaığa malikdi. / /Ağıl insana zəkadan çox üstün i anlayış qazandıan, dəin düşünmək, doğunu anlamaq və hə məsələnin həlli yolunu tapmaq acaığıdı. Haelə ağıl həyatın hə sahəsinə hakim olan və i çox məsələdə uğula gətiən acaıqdı. İnsanın doğunu yanlışdan ayımasını və eləliklə, həyatın hə məhələsində ən doğu şəkildə düşünməsini, ən düzgün dəyələndimələ etməsini və ən yaalı qəala veməsini təmin edi. / /İnsana u acaığı qazandıan yeganə xüsusiyyət isə imandı. Allah iman gətii Ondan qoxu çəkinən insanlaa Qatından xüsusi i anlayış vei. Quanda Allah qoxusunun insana qazandıdığı u anlayış elə ifadə edilmişdi / /Ey iman gətiənlə! Əgə Allahdan qoxsanız, O sizə haqla-nahaqqı ayıd edən i nu veə, günahlaınızın üstünü ötü sizi ağışlaya. Allah öyük lütf sahiidi! (Ənfal suəsi, 29)