Kəlam elmi dini əqidələ, onlaın süutu və müdafiəsi ilə məşğul olan İslam elmidi / /İslam alimləi İslam təlimləini üç hissəyə ölülə əqidələ, əxlaq, hökmlə. Kəlam elminin mövzusu əqidələ, əxlaq elminin mövzusu əxlaq, fiqh elminin mövzusu isə əməli hökmlədi. Kəlam elmi “usuli-din”, “tövhid və sifətlə” də adlandıılı. /Kəlam elmi öz aşlanğıcını Quani-kəim, peyğəmə (s) uyuuqlaı və həzət Əlinin (ə) xütələindən götüü. /Kəlam taixində ilk müahisə doğuan məsələ cə və ixtiya məsələsi olu. Yetkinlik yaşına çatmış hə i şəxs üçün maaqlıdı ki, insan azaddı (ixtiya), yoxsa məcu (cə). İlk əvvələ insanın azad olduğunu iddia edənlə “qədi”, insanın yazılmış taleh yaşamağa məcu olduğunu iddia edənlə “cəi” adı ilə tanınadıla. Cə və ixtiya “qəza və qədə” adı ilə məşhudu. /Cə və ixtiya məsələsinin adınca zülm və ədalət məsələsi otaya çıxdı. eləcə, kəlam elmində müahisə mövzusu olan məsələlə çoxaldı. /aşqa i axımdan kəlam elmi əqli və nəqli olmaqla iki hissəyə ölünü. Əqli kəlama sıf əqli dəlilləə əsaslanan tövhid, nüüvvət və əzi məad məsələləi aiddi. u məsələlədə kita və sünnət kimi nəqli dəlillə kifayət deyil. Nəqli kəlama isə İmamət və əksə məad məsələləi aiddi. / /KƏLAM ELMİNİN TƏİFİ VƏ MÖVZUSU /Kəlam elmi dini əqidələ, yəni üsuli-din haqqında elmdi. əs nə üçün u elm kəlam adlandıılmışdı? Alimlə u suala müxtəlif cü cava veilə. əziləinin fikincə, u elmin mövzulaı Allah kəlamı ətafında olduğundan elm də kəlam elmi adlandıılmışdı. /Kəlam elminə münasiətdə müxtəlif məzhələ mövcuddu. Məsələn, şiə, mötəzilə, əşəi, muciə. Şiə məzhəinə tae olanla dii müctehidə əməli məsələlədə təqlid, müctehidlə isə mövcud iliklələ kifayətlənməyi, axtaışda olmalıdıla. /Mötəzilə əqidəsinin eş əsası vadı 1. Tövhid; 2. Ədl; 3. Vəd və vəid (mükafat və cəza); 4. Günahka nə mömindi, nə də kafi; 5. Yaxşıya dəvət və pisdən çəkindimə şəiətə aid deyil, əql yolu ilə müəyyənləşdiilə ilə və ütün müsəlmanlaa vacidi. /Mötəzilə təəfdalaı əni-üməyyə və əni-əasilələ yaxşı münasiətdə olmamışla. Amma xəlifə Məmun özü elm, ədə, fəlsəfə ilə maaqlandığından onlaı himayə etmiş, hətta özünü mötəzim adlandımışdı. Amma xəlifə Mütəvəkkil mötəzililəi qılıncdan keçimişdi. /Əşəiləə göə insan azad deyil, xeyi də, şə də Allahdandı. Allah qiyamət günü göünə, günahka mömin ola ilə, insan tövəsiz ağışlana ilə və sa. /İslam fəlsəfəsini şiələ qouyu desək yanılmaıq. Etiqadda əqli dəlili haam hesa edən sünnət əhli aşçılaından fəqli olaaq, həzət Əlinin (ə) “Nəhcül-əlağə” kitaı ciddi əqli dəlilləə əsaslanı. / /Şiə kəlamının əsasını aşağıdakı üsulla təşkil edi /1.Tövhid /Tövhid mötəzilə və əşəi kəlamında da əsasladan iidi. Mötəzilə kəlamındakı tövhid “sifati tövhid”-di. Əşəilə isə ”əfali tövhidi” qəul edilə. Şiə kəlamında isə “zatı tövhid” və “iadətdə tövhidə” əlavə olaaq həm “sifati”, həm də “əfali” tövhid əsas hesa olunu. /“Zati tovhidə” göə Allahın zatı idi və Onun oxşaı yoxdu. “Sifati tövhidə” göə Allahın elm, qüdət kimi sifətləi Onun zatının eynidi, yəni zatından ayı deyil. “Əfali tövhidə” göə ütün fellə, işlə Allahın iadəsinə taedi. “İadətdə tövhid” odu ki, Allahın zatından savayı iadətə layiq mövcud yoxdu. /2.Ədl, yəni Allahın əhmət və neməti ütün yaanmışla aasında ilahi i nizamla paylanmışdı və O adildi. /3.İxtiya və azadlıq. /Şiə məzhəinin insan üçün qəul etdiyi azadlıq əşəinin cəi ilə mötəzilənin təfvizi aasındadı. Yəni insan nə tam azaddı, nə də tam məcu. /4.Hüsn və qüh (gözəllik və çikinlik). əzi işlə əva, əziləi isə naəva hesa olunu. /5.Allahın lütfü valıq aləminə hakimdi. /6.Əql atini peyğəmədi, yəni əsasdı. /7.Allah kainatı məqsədli yaadı. /8.İnsan Allaha qəllə şahid ola ilə, gözlə yox. /9.Peyğəmə və İmamla məsumdu, şəfaət va / /quanevi.az / /Məhəmməd Azəi