Cava u suala cava vemək üçün əvvəlcə nüüvvət, isalət və İmamət kəlmələinin Quanda gəldiyi kimi hə iinin ayılıqda dəqiq mənasını izah ediik ki, İmamət məqamının u iki məqamdan nə üçün üstün olması aydın olsun. / / /“Nəi” kəlməsi “mühüm və öyük xəə” mənasını ifadə edən “nə-ə-ə” kökündən alınmışdı. una göə də “nəi” kəlməsinin mənası “öyük xəə daşıyan şəxs”, “öyük xəə veən şəxs” deməkdi. Peyğəmə mənasını ifadə edən nəi kəlməsi Quan teminində elə i insana deyili ki, Allahdan müxtəlif yollala ilahi vəhyi alı, heç i insanın vasitə olmadığı halda Allah təəfindən xəə vei. Alimlə u kəlmənin təifini elə vemişlə /اِنَّهُ مُؤَدٍّ مِنَ اللّهِ بِلَا وَاسِطَةٍ مِنَ الْبَشَر /“Nəi o kəsdi ki, aşqa i insanın vasitəçiliyi olmadan Allahın vəhyini insanlaa çatdısın.” (“əsailul-əş” (Şeyx Tusi), səh.111) /Deməli, nəinin vəzifəsi ilahi vəhyin əyan olunma çəçivəsindədi və ona ilham olunanlaı camaata əyan etməklə məhdudlanı. Quan u aədə uyuu /فَبَعَثَ اللّهُ النَّبِيِّينَ مُبَشِّرِينَ وَ مُنْذِرِينَ /“Allah, peyğəmələi müjdə veənlə və qoxudanla olaaq seçdi (göndədi).” (“əqəə” suəsi, ayə213) / / /Vəhy teminində “əsul” kəlməsi o peyğəmələə deyili ki, vəhyi almaq və Allah təəfindən xəə veməkdən əlavə, ilahi isaləti təliğ etmək məsuliyyətini də (Allah təəfindən) öz öhdəsinə alsın, u isaləti insanlaa çatdısın. Quani-Məcid u aədə uyuu /فَاِنْ تَوَلَّيْتُمْ فَاعْلَمُواْ اَنَّمَا عَلَي رَسُولِنَا الْبَلاَغُ الْمُبِينُ /“Əgə (haqdan) üz döndəsəniz ilin ki, izim əsulumuzun (Peyğəməin) isaləti aydın şəkildə əyan etməkdən əlavə heç i məmuiyyəti yoxdu.” (“Maidə” suəsi, ayə92) /Deməli, isalət məqamı nəiyə əta olunan digə məqamdı. aşqa sözlə desək, nüüvvət və isalət məfhumlaının hə ii Allah təəfindən vəhy əldə edən peyğəmələin xüsusiyyətləinin iinə işaə edi. elə ki, peyğəmələ vəhyi alı, vəhy daşıyıcılaı olduğuna göə nəi adlanı, həmçinin peyğəməliyi (isaləti) təliğ etmək vəzifəsini öhdələinə aldıqlaına göə isə əsul adlandıılı. /Qeyd olunanladan elə nəticə alını ki, peyğəmələ nüüvvət və isalət çəçivəsində qəalaşana qədə yalnız insanlaa halal-haamı elan edi, onlaı düz yola hidayət edən xoşəxtlik və səadət yollaını göstəilə. Onlaın Allah təəfindən xəə vemək, yaxud onlaın öhdəsinə qoyulan vəzifəni yeinə yetiməkdən aşqa heç i məmuiyyət və məsuliyyətləi yoxdu. / /Quan nəzəindən ilahi İmamət məqamı yuxaıda qeyd olunan iki məqamdan tamamilə fəqləni, o, əşə cəmiyyətləinə əhəlik və onlaın işləini tədi etmək kimi daha geniş ixtiyalaa malikdi. İndi nuani Quan ayələinə istinad edəək u məsələ ilə əlaqəda aşka dəlilləimizi nəzəinizə çatdıııq /1-Quani-Kəim öyük ilahi peyğəmə olan İahim Xəlilə İmamət məqamının veilməsini elə əyan edi /وَاِذِ ابْتَلَي اِبْرَاهِيمَ رَبُّهُ بِكَلِمَاتٍ فَاَتَمَّهُنَّ قَالَ اِنِّي جَاعِلُكَ لِلنَّاسِ اِمَامًاقَالَ وَمِنْ ذُرِّيَّتِي /“Yada sal o zamanı ki, öyük Allah Öz peyğəməi İahimi i neçə imtahanla sınaqdan keçitdi, o da ilahi imtahanladan üzüağ çıxdı, u zaman Allah uyudu “Mən səni insanlaa İmam və əhə qəa veiəm.” İahim dedi u əhəliyi mənim övladlaıma da əta edəsənmi?...” (“əqəə” suəsi, ayə124) /u kəlamdan iki həqiqət aşka olu /a) Qeyd olunan ayə İmamətin nüüvvət və isalət məfhumundan fəqləndiyini göstəi. Çünki İahim (ə) u ilahi imtahanladan öncə (onladan ii də övladını quan etmək aədə qəaa gəlməsi idi) uzun illə nüüvvət məqamında idi. u da aşağıdakı dəlillə isat olunu /İahim qocaman yaşlaında olanda öyük Allah ona övlad (İsmaili və İshaqı) əta etdi. Quan onun dilindən nəql edəək elə uyuu /اَلْحَمْدُ لِلّهِ الَّذِي وَهَبَ لِي عَلَي الْكِبَرِ اِسْمَاعِيلَ وَ اِسْحَقَ /“Həmd olsun o Allaha ki, qocalıq dövündə mənə İsmaili və İshaqı əta etdi.” (“İahim” suəsi, ayə39) /Deməli, ilahi imtahanladan ii olan İsmailin Allah yolunda quanlıq edilməsi adınca öyük İmamət məqamı İahimə veildi. O, u imtahanı ömünün son çağlaında vemiş və insanlaa İmam seçilmişdi, haluki ondan əvvəl uzun müddət nüüvvət məqamında idi. (Çünki o, övlad sahii olmazdan əvvəl nüüvvət nişanəsi olan ilahi vəhy ona nazil olmuşdu.) (“Saffat” suəsinin 99-102, “Hic” suəsinin 53-54, “Hud” suəsinin 70-71-ci ayələi) /) Həmçinin “və izitəla İahimə əuhu i kəlimatin” ayəsindən məlum olu ki, ilahi İmamət və cəmiyyətə əhəlik məqamı nüüvvət və isalətdən çox-çox yüksək i mətəədi. Çünki Quanın əyan etdiyi kimi, həzəti İahim (ə) nüüvvət və isalət məqamına çatdıqdan, ağı imtahanladan çıxı üzü ağ olduqdan sona İmamət məqamı ona veili. Səəi də aydındı çünki ilahi İmamət məqamı vəhyin əxz olunu isalətin insanlaa təqdim olunması vəzifəsindən əlavə, ümmətə əhəlik və cəmiyyətin işləinin düzgün şəkildə idaə olunmasını, onlaın kamal və səadətə çatdıılmasını da öhdəsinə alı. Təiidi ki, elə i məqam xüsusi əzəmətə malikdi ki, ona nail olmaq adıcıl və ağı imtahanladan çıxmadan mümkün deyildi. /2-Yuxaıdakı ayədən məlum olu ki, İahim (ə)-in qaşısına çıxan ağı imtahanladan aşı uca çıxdıqdan sona Mütəal-Allah cəmiyyətə əhəlik və İmamət məqamını ona vemişdi. u zaman İahim (ə) Allahdan o məqamın öz övladlaında da olmasını istəmişdi. /Quanın digə i ayəsinə əsasən məlum olu ki, Mütəal-Allah İahim (ə)-ın istəyini qəul etmiş, nüüvvət məqamından sona cəmiyyətin əhəliyini və ümmətə hakimiyyəti də onun saleh övladlaına əta etmişdi. Quan u aədə uyuu /فَقَدْ آتَيْنَآ آلَ اِبْرَاهِيمَ الْكِتَابَ وَالْحِكْمَةَ وَآتَيْنَاهُمْ مُلْكًا عَظِيمًا /“iz İahim övladlaına (asimani) kita, hikmət və öyük i hakimiyyət əta etdik. (“Nisa” suəsi, ayə55) /u ayədən məlum olu ki, İmamət və cəmiyyətə əhəlik nüüvvətdən tamamilə fəqli olan i məqamdı ki, Mütəal-Allah onu Öz peyğəməi İahimə, ağı imtahanlaı vedikdən sona əta etmişdi. İahim (ə) Allahdan u mənsəi – cəmiyyətə hökuməti və əhəliyi öz övladlaında da qəa veməsini istədikdə Allah u yüksək məqamın onun övladlaından ədalətli olanlada qalmasını qəul etdi və onlaa asimani kita, isalət və nüüvvət əmzi olan hikmət və öyük mülk (əhəlik və hakimiyyət) əta etdi. eləliklə, İahim (ə)-ın istəyi və duası qəul olundu. una göə də onun züiyyəsindən əziləi, o cümlədən Yusif, Davud, Sü-leyman və s. nüüvvət məqamından əlavə, cəmiyyətə əhəlik və hökumət məqamına da çatmışdıla. Deməli, İmamət məqamı nüüvvət və isalətdən aşqa i məqa-mdı, onun ixtiya və məsuliyyətləinin geniş olmasına göə çox yüksək dəyəə və üstün mövqeyə malikdi. / / /Yuxaıda deyilənlədən aydın olu ki, nəi və əsulun əhatə daiəsi nüüvvət və isalətin daşıyıcılaı olması axımından yalnız təzəkkü vemək və yolu işıqlandımaqdı. Həgah nəi, yaxud əsul İmamət məqamına çatsala daha öyük və ağı məsuliyyətləi öhdələinə almış olula, unun adınca da nümunəvi və səadətli cəmiyyət yaatmaq üçün müqəddəs şəiət qanunlaını ica etməyə və ilahi poqamlaı həyata keçiməyə vəzifəli olula ki, öz ümmətləini hə iki dünyanın xoşəxtliyi olan i yolda qəa vesinlə. /Aydındı ki, elə öyük və ağı məsuliyyətləi qəul etmək öyük mənəvi əzəmət, qüdət və xüsusi ləyaqət tələ edi. Daim təmayüllələ müaizəni tələ edən, üzü-cü çətinliklələ yanaşı olan u vəzifə Allah yolunda daha atıq üəyiyananlığı, yüksək dəəcədə səililiyi gəəkli edi və u da Allah eşqi olmadan, Onun azılığını cəl etmədən mümkün deyildi. una göə də Öz layiqli ən-dələinin ən fəzilətlisini, yəni islam Peyğəməini ümmə-tə əhəlik və İmamət məqamına seçəək onu iftixalı etdi, cəmiyyətə əhəliyi və hökuməti onlaa əta etdi. / /u sualın cavaının adınca digə i sual iəli çıxı O da undan iaətdi ki, nüüvvət məqamına çatan hə i peyğəmə hökmən İmam da olmalıdı və yaxud İmamət məqamına malik olan i şəxs mütləq peyğəmə də olmalıdımı? /u sualın cavaı mənfidi. İndi u məsələni vəhy əsasında izah ediik. Quandakı Talut və onun zalım Calutla müaizəsi ilə əlaqəda olan ayələdən aydın olu ki, həzəti Musanın vəfatından sona Mütəal-Allah nüüvvət məqamını İşmuil adlı i şəxsə əta etdi, haluki İmamət, əhəlik və hökuməti Talutun öhdəsinə qoymuşdu. Hadisə elə olmuşdu /Musanın vəfatından sona əni-İsaildən i qupu öz əsinin peyğəməinə dedilə izim üçün i əhə təyin et ki, onun səkədəliyi altında cihad edək. Peyğəmələi onlaa dedi /اِنَّ اللّهَ قَدْ بَعَثَ لَكُمْ طَالُوتَ مَلِكًا قَالُوَاْ اَنَّي يَكُونُ لَهُ الْمُلْكُ عَلَيْنَا وَ نَحْنُ اَحَقُّ بِالْمُلْكِ مِنْهُ وَ لَمْ يُؤْتَ سَعَةً مِّنَ الْمَالِ قَالَ اِنَّ اللّهَ اصْطَفَاهُ عَلَيْكُمْ وَ زَادَهُ بَسْطَةً فِي الْعِلْمِ وَالْجِسْمِ وَ اللّهُ يُؤْتِي مُلْكَهُ مَنْ يَشَاءُ وَ اللّهُ وَاسِعٌ عَلِيمٌ /“Həqiqətən Allah Talutu sizin üçün əhə təyin etdi. əni-İsail qövmü dedi Necə o izə səkədə ola ilə, haluki u işə iz daha atıq layiqik və onun çoxlu mal-dövləti, səvəti yoxdu?! Peyğəmələi dedi öyük Allah onu sizə seçmiş, ona daha atıq elm və fiziki qüvvə əta etmişdi. Allah Öz mülkünü, istədiyi hə kəsə əta edə. Allah geniş ehsan və elm sahiidi.” (“əqəə” suəsi, ayə247) /u ayədən aşağıdakı məsələlə aydın olu /1-Müəyyən məsləhətlə nüüvvətin İmamətdən və əhəlikdən ayı olmasını tələ edə ilə, eyni i zamanda nüüvvət i kəsin, ümmətə əhəlik isə aşqa i şəxsin ola ilə və hə ii ona veilən mənsə ilə əlaqəda ləyaqətə malik ola ilə. u iki məqamın i-iindən ayılması mümkün olduğuna göə əni-İsail heç vaxt “ey Peyğəmə, sən ondan daha layiqlisən” - deyə etiaz etmədilə, əksinə etiaz məqamında sadəcə olaaq “iz ondan daha atıq layiqik” - dedilə. /2-Talutun u məqamını Allah ona ağışlamışdı. Çünki ayədə “Allah Talutu sizə əhə seçdi”, eləcə də “Allah onu sizə seçmişdi” – deyə uyuulu. /3-Talutun ilahi məqam və mənsəi oduya səkədəlikdə xülasələnmidi əksinə o, əni-İsail qövmünün əhəi və səkədəsi idi (çünki məlik–hakimiyyəti öhdəsinə alan şəxsə deyili). O gündə u əhəlikdən məqsədin əni-İsailə Allah yolundakı cihadda əhəliyi olmasına axmayaaq, onun u ilahi məqamı ona sai işləi də göməyə icazə veidi ki, hamısı da hökumət işləindən idi. Çünki həmin ayənin sonunda uyuulu /اِنَّ اللّهَ قَدْ بَعَثَ لَكُمْ طَالُوتَ مَلِكًا /“Allah Öz mülkünü istədiyi hə kəsə ağışlayı.” /4-Cəmiyyətə, ümmətə İmamət və əhəliyin ən mühüm şəti çoxlu elmə, fiziki və mənəvi cəhətdən kifayət qədə qüdətə malik olmaqdı, xüsusilə o dövün əhələi odu ilə ilikdə həəkətdə və fəaliyyətdə olmalı idi. /Deməli, nüüvvətlə İmamət i-iini gəəkli etmi əzən i insan nüüvvət məqamına çata ilə, lakin ümmətin əhəliyini öhdəsinə almaq vəzifəsinə malik olmaya ilə yaxud i şəxs Allah təəfindən ümmətə əhə təyin oluna ilə, amma peyğəmə olmaya ilə. əzən Mütəal-Allah hə iki məqamı ləyaqəti olan i şəxsə əta edi. Quanda uyuulu /فَهَزَمُوهُمْ بِاِذْنِ اللّهِ وَقَتَلَ دَاوُدُ جَالُوتَ وَ آتَاهُ اللّهُ الْمُلْكَ وَالْحِكْمَةَ وَعَلَّمَهُ مِمَّا يَشَاءُ /“Talutun odusu Calutun odusunu damadağın etdi və u zaman Davud peyğəmə Calutu öldüdü. Allah ona (peyğəməlikdən əlavə) cəmiyyətin əhəliyini və hikməti əta etdi, istədiyi şeyləi ona öyətdi.” (“əqəə” suəsi, ayə251)/span