span style="font-size12pt;" Təvəssül – insanın yüksək ilahi məqama çatmaq üçün özü ilə Allah aasında vasitə qəa vediyi dəyəli i valıqdı. İni Mənzu “Lisanul-əə” adlı lüğət kitaında deyi /تَوَسَّلَ اِلَيْهِ بِكَذَا تَقَرَّبَ اِلَيْهِ بِحُرْمَةِ آصِرَةٍ تَعْطِفُهُ عَلَيْهِ /“Filan valıqla ona təvəssül etdi” – yəni onun nəzəini cəl edən məqam və ehtiam vasitəsilə ona yaxınlaşdı”. (“Lisanul-Əə”, 11-ci cild, səh.724) /Quani-Kəim uyuu /يَا اَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ اتَّقُواْ اللّهَوَابْتَغُواْ اِلَيْهِ الْوَسِيلَةَ وَجَاهِدُواْ فِي سَبِيلِهِ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ /“Ey iman gətiənlə, Allah qaşısında təqvalı (pəhizka) olun və Onun dəgahına doğu vasitə hazılayın. Allah yolunda cihad edin, əlkə nicat tapasınız.” (2) /öyük lüğət alimi olan Covhəi “Sihahul-lüğət” kitaında “vəsilə” sözünü təifini elə demişdi /اَلْوَسِيلَةُ ما يُتَقَرَّبُ بِهِ اِلَي الْغَيْرِ /“Vəsilə odu ki, onunla aşqa i kəsə yaxınlaşılsın.” /Deməli, onun vasitəsilə təvəssül etdiyimiz dəyəli valıq əzən dəyəli və saleh əməllə, Allaha xalis pəəstişdi (ki, güclü i vasitə kimi insanı Allah dəgahına yaxınlaşdıı), əzən də Allah yanında öyük məqam və ehtiama layiq göülən i insandan iaətdi. / /TƏVƏSSÜLÜN NÖVLƏİ /Təvəssülü üç qismə ölmək ola /1-Yaxşı əməlləə təvəssül etmək Cəlaləddin Süyuti “vətəğu iləyhil-vəsilətə” ayəsinin təfsiində elə i əvayət nəql edi /عَنْ قُتَادَةَ فِي قَوْلِهِ تَعَالَي ºوَابْتَغُوا اِلَيْهِ الْوَسِيلَةَ قَالَK تَقَرَّبُوا اِلَي اللّهِ بِطَاعَتِهِ وَ الْعَمَلِ بِمَا يُرْضِيهِ /“Qütadə “vətəğu iləyhil-vəsilətə” ayəsi aəsində deyi Yəni Allaha itaət etməklə, Onun azılığına səə olan əməllə vasitəsilə Allah dəgahına yaxınlaşın.” (3) /2-Layiqli əndələin dualaına təvəssül etmək. elə ki, Quani-Kəim Yusifin qadaşlaının dilindən elə hekayət edi /قَالُوا يَا اَبَانَا اسْتَغْفِرْ لَنَا ذُنُوبَنَا اِنَّا كُنَّا خَاطِئِينَ قَالَ سَاَسْتَغْفِرُ لَكُمْ رَبِّي اِنَّهُ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحِيمُ /“(Yəquun övladlaı öz atalaına) dedilə Ey ata, öyük Allahdan izim günahlaımızın ağışlanmasını istə, çünki iz səhvə yol vemişik. Yəqu dedi Tezliklə öz Pəvədigaımdan sizin üçün ağışlanmaq istəyəcəyəm. Həqiqətən O, çox mehian və ağışlayandı.” (4) /u ayədən məlum olu ki, Yəquun övladlaı atasının dua etməsinə və istiğfa istəməsinə təvəssül etdilə, onu öz günahlaının ağışlanması üçün i vasitə seçdilə. Həzət Yəqu da nəinki onlaın təvəssülünə etiaz etmədi, əksinə onlaa istiğfa vədəsi də vedi. /3-Allah yanında öyük məqama, xüsusi hömət və ehtiama layiq göülən mənəvi şəxsiyyətləə təvəssül edəək Allah dəgahına yaxınlaşmaq. /u növ təvəssül də islamın əvvəlləində Peyğəmə (s) səhaələi təəfindən qəul olunu. /İndi Peyğəmə (s) səhaələinin, eləcə də islam aləminin öyük şəxsiyyətləinin əfta və hədisləi sayəsində u məsələnin dəlilləini xatıladııq /1-Əhməd ini Hənəl özünün “Müsnəd” kitaında Osman ini Hüneyfdən elə əvayət edi /اِنَّ رَجٌلاً ضَرِيرَ الْبَصَرِ اَتَي النَّبِيَّ صَلَّي اللّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ˝ وَ سَلَّمَ فَقَالَK اُدْعُ اللّهَ اَنْ يُعَافِيَنِي قَالَ اِنْ شِئْتَ دَعَوْتُ لَكَ وَ اِنْ شِئْتَ اَخَّرْتُ ذَاكَ فَهُوَ خَيْرٌ فَقَالَ اُدْعُهُ فَاَمَرَهُ اَنْ يَتَوَضَّاَ فَيُحْسِنَ وُضُوئَهُ فَيُصَلِّيَ رَكْعَتَيْنِ وَ يَدْعُوَ بِهذَا الدُّعَاءِK اَللَّهُمَّ اِنِّي اَسْاَلُكَ وَ اَتَوَجَّهُ اِلَيْكَ بِنَبِيِّكَ مُحَمَّدٍ نَبِيِّ الرَّحْمَةِ يَا مُحَمَّدُ اِنِّي تَوَجَّهْتُ بِكَ اِلَي رَبِّي فِي حَاجَتِي هذِهِ فَتَقْضِيَ لِيَ اللّهُمَّ شَفِّعْهُ فِيَّ /“Ko i kişi Peyğəmə (s)-in hüzuuna gəli dedi “Allahdan istə, mənim gözləimə şəfa vesin.” Peyğəmə (s) uyudu “İstəsən dua edəəm, istəsən də duanı təxiə salaam və u, daha yaxşıdı.” Ko kişi əz etdi “Dua edin.” Peyğəmə (s) ona göstəiş vedi ki, dəstəmaz alsın və dəstəmaz alakən diqqətli olsun, sona iki əkət namaz qılı elə dua etsin “Pəvədigaa, mən Səndən istəyi və sənin əhmət Peyğəməin olan Muhəmmədin vasitəsilə Sənə üz gətiiəm. Ey Muhəmməd, mən öz hacətim aəsində sənin vasitənlə Pəvədigaıma təvəssül ediəm ki, hacətimi yeinə yetiəsən. Pəvədigaa, onu mənim şəfaətçim qəa ve!” (5) /u hədisin düzgünlüyü ütün mühəddislə təəfindən qəul olunmuşdu, elə ki, Hakim Nişapui “Müstədək” kitaında hədisi nəql etdikdən sona onu “səhih” ünvanı ilə vəsf edi. İni Macə də onu Əu İshaqdan nəql edəək deyi “u, səhih əvayətdi.” Timizi “Əvaul-ədiyyə” kitaında u əvayətin səhih olduğunu təkid edi. Məhəmməd Nəsi əfai də “Ət-təvəssülü ila həqiqətit-təvəssül” kitaında deyi /لَا شَكَّ اَنَّ هذَا الْحَدِيثَ صَحِيحٌ وَ مَشْهُورٌ وَ قَدْ ثَبَتَ فِيهِ بِلَا شَكٍّ وَ لَا رَيْبٍ /اِرْتِدَادُ بَصَرِ الآَعْمَي بِدُعَاءِ رَسُولِ اللّهِ صَلَّي اللّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ˝ وَ سَلَّمَ لَهُ /“Şəkk yoxdu ki, u hədis səhih və məşhudu... u əvayətdə süut olunmuşdu ki, Peyğəmə (s)-in duası ilə o ko kişinin gözləi açılmışdı.” (6) /u əvayətdən aydın olu ki, ehtiyacın təmin olunması üçün Peyğəmə (s)-ə təvəssül etmək caizdi. Hətta əsuli Əkəm (s) o ko kişiyə əm edi ki, yuxaıda qeyd olan şəkildə dua etsin, Peyğəmə (s)-i özü ilə Allah aasında vasitə qəa veməklə Allahdan istəsin. Elə u da Allah dəgahında əziz olanlaa və ilahi övliyalaa təvəssül etməyin mənasıdı. /2-Əu Ədullah uxai özünün “Səhih” kitaında yazı /اِنَّ عُمَرَ ابْنَ الْخَطَّابِ رَضِيَ اللّهُ عَنْهُ كَانَ اِذَا قَحَطُوا اِسْتَسْقَي بِالْعَبَّاسِ ابْنِ عَبْدِ الْمُطَّلِبِ فَقَالَK اَللَّهُمَّ اِنَّا كُنَّا نَتَوَسَّلُ اِلَيْكَ بِنَبِيِّنَا فَتَسْقِيَنَا وَ اِنَّا نَتَوَسَّلُ اِلَيْكَ بِعَمِّ نَبِيِّنَا فَاسْقِنَا قَالَ فَيُسْقَوْنَ /“Hə vaxt qəhətlik aş vesəydi Ömə ini Xətta Aas ini Ədül-Müttəliin vasitəsilə, onu vasitə qəa veəək Allahdan yağış istəyi və deyidi “Pəvədigaa! Peyğəmə (s)-in sağlığında ona təvəssül edidik və Sən əhmət yağışını izə nazil edidin. İndi Peyğəmə (s)-in əmisi ilə Sənin dəgahına təvəssül ediik ki, izi sia edəsən.” Və u duadan sona (yağış yağı və) sia oludula.” (7) /3-Allah övliyalaına təvəssül etmək o qədə adi işlədəndi ki, islamın əvvəlləindəki müsəlmanla da öz şeləində Peyğəmə (s)-i özləi ilə Allah aasında i vasitə qəa veidilə. Səvad ini Qai Peyğəməi Əkəm (s) üçün i qəsidə oxudu. Onun əzi eytləi elədi /وَ اَشْهَدُ اَنْ لَا رَبَّ غَيْرُهُ وَ اَنَّكَ مَاْمُونٌ عَلَي كُلِّ غَالِبٍ وَ اَنَّكَ اَدْنَي الْمُرْسَلِينَ وَسِيلَةً اِلَي اللّهِ يَابْنَ الآَكْرَمِينَ الآَطَائِبِ /“Şəhadət veiəm ki, Allahdan aşqa heç i məud yoxdu, sən hə i məxfi və ötülü olan şeyə əmanətdasan. Və şəhadət veiəm ki, sən, ey paklaın və əzizləin övladı, aşqa peyğəmələin aasında Allah dəgahına ən yaxın olan i vasitəsən.” (8) /Peyğəmə (s) u şei Səvad ini Qaidən eşitdi, amma onun elə sözlə deməsinin qaşısını əsla almadı, onu şik və idətlə müttəhim etmədi. /İmam Şafeyi də özünün aşağıda qeyd olunan iki eytində u həqiqətə işaə edi /آلُ النَّبِيُّ ذَرِيعَتِي هُمْ اِلَيْهِ وَسِيلَتيِ /اَرْجُو بِهِمْ اَعْطَي غَدًا بِيَدِي الْيَمِينِ صَحِيفَتِي /“Peyğəməin xanədanı mənim Allah dəgahına olan vəsiləmdi. /Ümidvaam ki, onlaın xatiinə əməl dəftəim mənim sağ əlimə veilə.” (9) /İlahi övliyalaa təvəssül etməyin caizliyi ilə əlaqəda gəli çatan əvayətləin çoxluğu ilə elə, yuxaıda qeyd olunan əvayətlə sayəsində təvəssül məsələsi sünnə, səhaələin yolu və öyük islam alimləinin nəzəindən əyənilən i iş olması aydın olu. /ununla da Allah dəgahında əziz olan şəxsləə təvəssül etməyi şik və idət hesa edənləin sözünün əsassız olduğu süuta yeti. / /------------------------------- / /1. “Lisanul-Əə”, 11-ci cild, səh.724 /2. “Maidə” suəsi, ayə34 /3. “Duul-Mənsu”, 2-ci cild, səh.280, eyut çapı /4. “Yusif” suəsi, ayə7-8 /5. “Müsnədi Əhməd”, 4-cü cild, səh.138, Osman ini Hüneyfin əvayətinin i qismini “Müstədək” (Hakim) 1-ci cild, səh.313-də qeyd etmişdi “Sünəni ini Macə”, 1-ci cild, səh.441, “Əttac”, 1-ci cild, səh.286, “Əl-camius-səği” (Süyuti), səh.59, “Ət-təvəssülü vəl-vəsilətu” (ini Teymiyyə), səh.98 /6. “Ət-təvəssülü ila həqiqətit-təvəssül”, səh.158, eyut çapı /7. “Səhihi uxai”, 2-ci cüz, kitaul-cümə, aul-istisqa, səh.27, Misi çapı /8. “Əd-duəus-səniyyə” (Seyyid Əhməd ini Zeyni Dehlan), səh.29, Təəanidən nəqlən. /9. “Əs-səvaiqul-muhiqə” (ini Həcə Əsqəlani), səh.178, Qahiə çapı/span