span style="font-size12pt;" əziləi elə təsəvvü edi ki, şəhidləin tüətinə, yaxud da adi topaqa səcdə etmək ona pəəstiş etmək mənasınadı və i növ şik sayılı. /u sualın cavaında qeyd etməliyik ki, “əs-sücudu lillah” və “əs-sücudu ələl-əz” ifadələi aasında aydın fəqlə vadı. Qeyd olunan sual göstəi ki, əziləi u iki ifadə aasında heç i fəq qoya ilməmişlə. Şühəsiz, “əs-sücudu lillah” cümləsinin mənası “səcdə Allah üçündü” deməkdi, haluki “əs-sücudu ələl-əz”in mənası udu ki, səcdə yeə edilməlidi. aşqa sözlə desək, iz topağa səcdə etməklə Allah qaşısında səcdə ediik və ümumiyyətlə ütün dünya müsəlmanlaı müəyyən i şeyin üzəinə səcdə edilə. Haluki onlaın səcdələi Allah üçündü. Allah evinin ütün ziyaətçiləi Məscidul-Həamın daşlaına səcdə edilə, onlaın əsas hədəfi də Allaha səcdə etməkdi. /Deməli topağa, itkiyə və s. kimi şeyləə səcdə etməyin mənası onlaa pəəstiş etmək deyil, əksinə Allah üçün səcdə etmək və Allahın hüzuunda əndəçilik izha etməkdi. Eləcə də aydın olu ki, “tüətə səcdə etmək”, “tüət üçün səcdə etmək”dən aşqadı. Digə təəfdən Allah-Taala uyuu /وَلِلّهِ يَسْجُدُ مَنْ فِي السَّمَاوَاتِ وَالاَرْض /“Göylədə və yedə olanlaın hamısı Allah üçün səcdə edi.” (“əd” suəsi, ayə15) /Peyğəməi Əkəm (s) uyuu /جُعِلَتْ لِيَ الآَرْضُ مَسْجَدًا وَ طَهُورًا /“Topaq (ye) mənim üçün səcdəgah və pakizəlik vasitəsi qəa veilmişdi.” (“Səhihi uxai”, Səlat kitaı, səh.91) /Deməli Allah üçün səcdənin tüətə və yeə səcdə ilə nəinki heç i ziddiyyəti yoxdu, əksinə tamamilə uyğun i işdi. Çünki topağa və itkiyə səcdə etmək Allah qaşısında əndəçiliyin son həddini göstəi. /Şiənin nəzəiyyəsinin daha aydın olması məqsədilə İmam Sadiq (ə)-ın dəyəli kəlamını qeyd ediik /عَنْ هُشَامِ بْنِ الْحَكَمِ قَالَKقُلْتُ لِاَبِي عَبْدِ اللّهِ عليه السلام اَخْبِرْنِي عَمَّايَجُوزُ السُّجُودُ عَلَيْهِ وَ عَمَّا لَا يَجُوزُ؟ قَالَK اَلسُّجُودُ لَا يَجُوزُ اِلاَّ عَلَي الآَرْضِ اَوْ مَا اَنْبَتَتِ الآَرْضُ اِلاَّ مَا اُكِلَ وَ لُبِسَ فَقُلْتُ لَهُ جُعِلْتُ فِدَاكَ مَا الْعِلَّةُ فِي ذلِكَ؟ قَالَ لِاَنَّ السُّجُودَ هُوَ الْخُضُوعُ لِلّهِ عَزَّوَ جَلَّ فَلَا يَنْبَغِي اَنْ يَكُونَ عَلَي مَا يُؤْكَلُ وَ يُلْبَسُ لِاَنَّ اَبْنَاءَ الدُّنْيَا عَبِيدُ مَا يَاْكُلُونَ وَ يَلْبِسُونَ وَ السَّاجِدُ فِي سُجُودِهِ فِي عِبَادَةِ اللّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فَلَا يَنْبَغِي اَنْ يَضَعَ جَبْهَتَهُ فِي سُجُودِهِ عَلَي مَعْبُودِ اَبْنَاءِ الدُّنْيَا الَّذِينَ اغْتَرُّوا بِغُرُورِهَاوَالسُّجُودُ عَلَي الآَرْضِ اَفْضَلُ لِاَنَّهُ اَبْلَغُ فِي التَّوَاضُعِ وَ الْخُضُوعِ لِلّهِ عَزَّوَجَلَّ /Hüşam ini Həkəm deyi İmam Sadiq (ə)-dan üzəinə səcdə edilməsi səhih olan şeylə aəsində souşduqda, uyudu “Səcdə yalnız yeə və ondan cücəənləə – yeməlilədən və geyməlilədən aşqa – edilməlidi.” Dedim “Sənə fəda olum, unun səəi nədi?” uyudu “Səcdə Allah üçün itaət və əndəçilik əlamətidi və yeməliləin və içməliləin üzəinə edilməsi layiq deyildi. Çünki dünyapəəstlə yemək və geymək qullaıdı, haluki insan səcdə zamanı Allaha pəəstiş edi, deməli öz alnını dünyapəəstləin məudu olan, onlaın məftun olduqlaı şeyləin üzəinə qoyması yaxşı deyildi. Topağa səcdə edilməsi daha yüksək və daha yaxşıdı, çünki öyük Allahın müqailində əndəçilik və xüzu etməklə daha münasidi.” (“ihaul-ənva”, cild, 85 səh.147 “İləluş-şəaye”dən nəqlən) /u kəlam göstəi ki, səcdə yalnız ona göə topağa edilməlidi ki, u iş yeganə Allahın müqailində əndəçilik və xüzu ilə tam uyğundu. /uada aşqa i sual yaanı ki, şiələ nə üçün yalnız topağa və əzi itkiləə səcdə etməyi caiz ili, amma hə i şeyə səcdə etməyi caiz ilmilə? /Cavada deməliyik ki, i iadətin özü müqəddəs islam şəiətinin təəfindən gəldiyi kimi, onun şətləi, hissələi və yeinə yetiilmə qaydası da Peyğəməi Əkəm (s)-in təəfindən, onun sözü və ya əftaı ilə əyan edilməlidi. Çünki Quani-Kəimin hökmünə göə Peyğəmə (s) təqvalı insanlaın hamısına nümunədi. İndi Peyğəməi Əkəm (s)-in əməl və əftaını göstəən hədislədən əziləini qeyd ediik. elə ki, onlaın hamısı Peyğəməi Əkəm (s)-in həm topağa, həm də ondan cücəən şeyləə səcdə etməsini göstəi. u da eynilə şiələin inancından iaətdi /İslam mühəddisləindən i qupu “Səhih” və “Müsnəd” kitalaında Peyğəməi Əkəm (s)-in, topağı özü üçün səcdəgah təqdim etməsini göstəən sözünü əyan etmişlə /جُعِلَتْ لِيَ الآَرْضُ مَسْجَدًا وَ طَهُورًا /“Topaq mənim üçün səcdəgah və paklıq səəi qəa veilmişdi.” (“Sünəni eyhəqi”, 1-ci cild, səh.212, “Səhihi uxai”, 1-ci cild, kitaus-səlat, səh.91, “İqtizaus-siatul-mustəqim” (ini Teymiyyə), səh.332) /u hədisdəki şəiət qanunu mənasını ifadə edən “cuilə” (qəa veilmək, qanun halına salınmaq) kəlməsindən aydın olu ki, u, islam dini adıcıllaı üçün ilahi i hökmdü. Deməli səcdənin topağa, daşa və ye səthini təşkil edən sai hissələə səcdə edilməsinin qanuni i iş olması süuta yeti. /2-əvayətlədən i qupu göstəi ki, Peyğəməi Əkəm (s) müsəlmanlaa, səcdə zamanı alınlaını topağa qoymasını əm etmişdi. elə ki, Ümmü Sələmə (Peyğəmə (s)-in zövcəsi) o həzətin elə uyuduğunu nəql edi /تَرِّبْ وَجْهَكَ لِلّهِ /“Üzünü (səcdədə) Allah üçün topağa qoy.” (“Kənzul-ummal”, 7-ci cild, Hələ çapı, səh.465, 19809-cu hədis) /Peyğəmə (s)-in kəlamındakı (əm fomasında olan) “təi” ifadəsindən iki məsələ aydın olu /a) İnsan səcdə zamanı öz alnını tüətin üzəinə – topağa qoymalıdı. /) u əməl, ona əm edildiyi üçün ica olunması vaci olan i fəmandı, çünki təi kəlməsi “tua” kökündən alınmış və əm fomasında əyan edilmişdi. /3-u aədə Peyğəməi Əkəm (s)-in davanışı müsəlmanlaın yolunu açaq-aşka əyan edi. Vail ini Həcə deyi /رَاَيْتُ النَّبِيَّ صَلَّي اللّهُ عَلَيْهِ وَآلِهِ وَسَلَّمَ اِذَاسَجَدَوَضَعَ جَبْهَتَهُ وَاَنْفَهُ عَلَي الآَرْضِ /“Peyğəməi Əkəm (s) səcdə edəkən alnını və ununu topağa qoyudu.” (“Əhkamul-Quan” (Cəssas Hənəfi), 3-cü cild, səh.209, eyut çapı) /Ənəs ini Malik, ini Aas, eləcə də Peyğəmə (s)-in həyat yoldaşlaından Ayişə və Ümmü Sələmə, həmçinin mühəddislədən çoxu elə əvayət etmişlə /كَانَ رَسُولُ اللّهِ ¸ يُصَلِّي عَلَي الْخُمْرَةِ /“Peyğəmə (i növ həsi olan və xuma lifindən toxunan) xüməyə səcdə edidi.” (“Sünəni eyhəqi”, 2-ci cild, səh.421, Kitaus-səlat) /Peyğəmə (s) səhaələindən olan Əu Səid deyi /دَخَلْتُ عَلَي رَسُولِ اللّهِ صَلَّي اللّهُ عَلَيْهِ وَآلِهِ وَ سَلَّم وَ هُوَ يُصَلِّي عَلَي حَصِيرٍ /“Peyğəməi Əkəm (s)-in hüzuuna getdim, haluki o, həsiə namaz qılıdı.” (“Sünəni eyhəqi”, 2-ci cild, səh.421) /u söz şiənin səcdənin topaqdan cücəən, amma yeməli və içməli olmayan şeyləə caiz olması ilə əlaqəda nəzəiyyəsinə aşka i dəlildi. /4-Peyğəmə (s)-in səhaə və taeinləinin əməl və əftaı da o həzətin sünnəsinə dəlalət edi. Cai ini Ədüllah Ənsai deyi /كُنْتُ اُصَلِّي الظُّهْرَ مَعَ رَسُولِ اللّهِ صَلَّي اللّهُ عَلَيْهِ وَآلِهِ˝ وَ سَلَّم فَآخُذُ قَبْضَةً مِنَ الْحِصَاءلِتَبْرُدَ فِي كَفِّي اَضَعُها لِجَبْهَتِي اَسْجُدُ عَلَيْها لِشِدَّةِ الْحَرِّ /Zöh namazını Peyğəmə (s)-lə qılıdım. i ovuc çınqıl götüü əlimdə saxladım ki, soyusun və səcdə zamanı alnımı onlaın üzəinə qoyum. u da kəskin isti olduğuna göə idi.” /avi sona əlavə edi “Əgə ədənində olan liasa səcdə etmək caiz olsaydı u iş daş paçalaını götüü soyutmaqdan daha asan oladı.” (“Sünəni eyhəqi”, 1-ci cild, səh.439,) /İni Səd (209-cu ildə vəfat edi) özünün “Ət-təəqatul-kua” adlı kitaında elə yazı /كَانَ مَسْرُوقٌ اِذَا خَرَجَ يَخْرُجُ بِلبْنَةٍ يَسْجُدُ عَلَيْهَا فِي السَّفِينَةِ /“Məsuq ini Əcdə səfə zamanı özü ilə i kəpic apaıdı ki, gəmidə onun üzəinə səcdə etsin.” (“Ət-təəqatul-Kua”, 6-cı cild, səh.79, Məsuq ini Əcdəin həyatı.) /Qeyd olunmalıdı ki, Məsuq ini Əcdə Peyğəmə (s)-in taeinləindən və ini Məsudun səhaələindən idi. “Təəqatul-kua” kitaının müəllifi onu Kufə əhlinin Peyğəməi Əkəm (s)-dən sona iinci təəqəsində, eləcə də Əu ək, Ömə, Osman, Əli və Ədüllah ini Məsuddan əvayət edən şəxslə cəgəsində qeyd etmişdi. /u söz səcdə etmək üçün özü ilə ilikdə topaq, tüət və daş paçası apaanlaın işini şik və idət hesa edənləin sözləinin əsassız olduğunu isat edi və göstəi ki, islam taixinin önündə gedən şəxslə də u işi gömüşlə. /Nafe deyi /اِنَّ ابْنَ عُمَرَ كَانَ اِذَا سَجَدَ وَ عَلَيْهِ الْعِمَامَةُ يَرْفَعُهَا حَتَّي يَضَعَ جَبْهَتَهُ بِالآَرْضِ /“Ədüllah ini Ömə səcdə edəkən alnındakı paçanı kənaa çəkidi ki, öz alnını topağa qoysun.” (“Sünəni eyhəqi”, 2-ci cild, səh.105) /əzin deyi /كَتَبَ اِلَيَّ عَلِيُّ ابْنُ عَبْدِ اللّهِ ابْنِ عَبَّاسٍ رَضِيَ اللّهُ عَنْهُ اَنِ ابْعَثْ اِلَيَّ بِلَوْحٍ مِنْ اَحْجَارِ الْمَرْوَةِ اَسْجُدْ عَلَيْهِ /Əli ini Ədüllah ini Aas mənə yazdı “Məvə dağının daşlaından i paçasını mənim üçün göndə ki, ona səcdə edim.” (“Əxau Məkkə”, 3-cü cild, səh.151 /5-Digə təəfdən, islam mühəddisləinin nəql etdikləi əzi əvayətlə Peyğəməi Əkəm (s)-in səcdə zamanı öz alınlaındakı paçanı alınlaı ilə ye aasında qoyan şəxsləin işini qadağan etməsini göstəi. Saleh Səai deyi /اِنَّ رَسُولَ اللّهِ صَلَّي اللّهُ عَلَيْهِ وَآلِهِ˝ وَ سَلَّم رَاَي رَجُلاً يَسْجُدُ بِجَنْبِهِ وَ قَدِ اعْتَمَّ عَلَي جَبْهَتِهِ فَحَسَرَ رَسُولُ اللّهِ صَلَّي اللّهُ عَلَيْهِ وَآلِهِ˝ وَ سَلَّم عَنْ جَبْهَتِهِ /“Peyğəmə (s) i şəxsi öz yanında səcdə halında müşahidə etdi o, öz alnına əmmamə ağlamışdı. Peyğəmə (s) əmmaməni onun alnından kənaa çəkdi.” (“Sünəni eyhəqi”, 2-ci cild, səh.105) /Əyaz ini Ədüllah Quəşi deyi /رَاَي رَسُولُ اللّهِ ¸رَجُلاً يَسْجُدُ عَلَي كُورِ عِمَامَتِهِ فَاَوْمَاَ بِيَدِهِK اِرْفَعْ عِمَامَتَكَ وَ اَوْمَاَ اِلَي جَبْهَتِهِ /“əsuli Əkəm (s) i kişini səcdə halında gödü o, öz əmmaməsinin küncünə səcdə edidi. Ona işaə etdi ki, əmmaməni kənaa çəksin və u zaman onun alnına işaə etdi.” (“Sünəni eyhəqi”, 2-ci cild, səh.105) /u əvayətlədən aydın olu ki, yeə, topağa səcdə etmək Peyğəmə (s)-in dövündə də inkaolunmaz və gün kimi aydın olan məsələlədən ii idi. Hətta əgə müsəlmanladan ii əmmaməsinin i ucunu alnı ilə yein aasına qoyaaq alnını yeə yapışdımıdısa Peyğəmə (s) u işi qadağan edidi. /6-”Səqəleyn” hədisinə əsasən Quandan heç vaxt ayılmayan, digə təəfdən də Peyğəməi Əkəm (s)-in Əhli-eyti sayılan şiələin məsum əhələi də öz kəlamlaında u həqiqətə işaə etmişlə. İmam Sadiq (ə) uyuu /اَلسُّحُودُ عَلَي الآَرْضِ فَرِيضَةٌ وَ عَلَي الْخُمْرَةِ سُنَّةٌ /“Yeə səcdə etmək Allahın hökmü, həsiə səcdə etmək Peyğəmə (s)-in sünnəsidi.” (“Vəsailuş-şiə”, 3-ci cild, səh.593 Kitaus-səlat ma yəscudu ələyhim aı 7-ci hədis) /aşqa i hədisdə uyuu /اَلسُّحُودُ لَايَجُوزُ اِلاَّ عَلَي الآَرْضِ اَوْ عَلَي مَا اَنْبَتَتِ الآَرْضُ اِلاَّ مَا اُكِلَ وَ لُبِسَ /“Səcdə yalnız yedən göyəən, amma yeməli və geyilməli olmayan şeyləə caizdi.” (“Vəsailuş-şiə”, 3-cü cild, səh.593, ma yuscədu ələyh, aı 7-ci hədis) / /NƏTİCƏ /Qeyd olunan dəlillədən aydın olu ki, təkcə Əhli-eytin əvayətləi deyil, eləcə də Peyğəməi Əkəm (s)-in sünnəsi, o həzətin səhaələi və taeinləinin əfta və əməlləi səcdənin ye və ondan cücəən şeyləin (yeyilməli və geyilməlilədən aşqa) üzəinə səcdə etməyin zəuətinə şəhadət vei. /undan əlavə, qeyd olunan şeyləin üzəinə səcdə etmək caizdi, haluki sai şeyləə səcdə etməyin caiz olması şühəli və ixtilaflıdı, deməli nicat və qutuluş yolu olan ehtiyatın tələinə göə yaxşı ola ki, səcdə zamanı həmin qeyd olunan şeylələ kifayətlənsin. /unu da qeyd etmək lazımdı ki, u, fiqhi i məsələdi və u kimi fəi məsələlədə islam fəqihləi aasındakı fiki ayılığı çox gözə dəyi, lakin elə i fiqhi ixtilaf nigaanlığa səə olmamalıdı. Çünki u kimi ixtilafla död sünnü məzhələi aasında da mövcuddu. elə ki, malikiləin nəzəinə göə uunu səcdəgaha qoymaq müstəhədi, haluki hənəlilə onu vaci ili, onun tək olunmasının da səcdənin atil olunmasına səə hesa edilə. (“Əl-fiqhu ələl-məzahiil-əəə”, 1-ci cild, səh.161,)/span