span style="font-size12pt;"Cava Nikah–ələ avad aasında olan i ağlılıqdı. u ağlılıq əzən daimi olu və əqddə onun həddi-hüdudu əyan olunmu. əzən də həmin mahiyyət məhdud suətdə, müvəqqəti olaaq müəyyən müddətlə həyata keçiili. Hə ikisi də şəi izdivac ünvanı ilə yeinə yetiili. Yeganə fəq onlaın daimi və ya müvəqqəti olmasındadı, amma sai xüsusiyyətlədə eynilə i-ii kimidi. Aşağıda qeyd olunan şətlə daimi izdivacda olduğu kimi mütə nikahında da şətdi /1-Qadın və kişi üçün izdivacda nəsə, səə və s. kimi şəi maneələ olmamalıdı, əks halda onlaın əqdi atildi. /2-Təəfləin azılaşdığı mehiyyə əqddə qeyd olunmalıdı. /3-İzdivacın müddəti müəyyən olunmalıdı. /4-Şəi əqd ica olunmalıdı. /5-Onladan dünyaya gələn övlad onlaın qanuni övladıdı. (Daimi nikahdan dünyaya gələn övladla əsmi qeydiyyata alındığı kimi, müvəqqəti nikahdan da dünyaya gələn övladla da əsmi qeydə alınmalıdı və u aədə daimi və müvəqqəti əqd aasında heç i fəq yoxdu.) /6-Övladlaın nəfəqəsi (xəcliyi) atanın öhdəsinədi və övlad ata-anadan is apaı. /7-İzdivacın müddəti sona çatan zaman qadın yaisəlik həddində olmazsa şəi iddə saxlamalıdı. Əgə iddə əsnasında hamilə olduğu məlum olasa uşağı dünyaya gətiən vaxta qədə hə növ izdivacdan çəkinməlidi. /Daimi izdivacın sai hökmləi də mütə izdivacında iayət olunmalıdı. Yeganə fəq undan iaətdi ki, mütə izdivacı müəyyən zəuətləin aadan qaldıılması üçün qanuni hala salındığından qadının xəcləi və nəfəqəsi əin öhdəsinə deyildi və əqd zamanı qadın mias apaacağını şət edəsə öz əindən is apaacaqdı. Aydındı ki, u iki təfavüt nikahın mahiyyətinə heç i təsi göstəmi. /Hamımız inanııq ki, islam dini əədi şəiət və dinləin sonuncusudu ki, əşəiyyətin qiyamətə qədə olan ütün ehtiyaclaına cava veməlidi. İndi elə i məsələ yaanı ki, misal üçün, öz təhsilini davam etdimək üçün qəi i ölkədə, yaxud qəi şəhədə uzun illə qalmalı olan və imkanlaı məhdud olduğuna göə daimi izdivac edə ilməyən i şəxs özünün qaşısında üç yoldan iini müşahidə edi və onladan iini seçməlidi /a) Elə suaylıq halətində qalsın /) Əxlaqsızlıq ataqlığına süqut etsin /v) Qeyd olunan çəçivələ və şəaitlə daxilində izdivac etməsi şəən caiz olan i qadınla müvəqqəti olaaq izdivac etsin. /iinci halda əksə hallada müvəffəqiyyətsizliyə uğayı. axmayaaq ki, müəyyən az saylı adamla cinsi əməlin hə növ qeydindən uzaq gəzəək sə və müqavimət göstəə ilə, lakin u üslu hamı üçün ica olunası deyildi. İkinci yolu seçənləin axı-aqiəti də içaəlikdən, puçluqdan iaətdi və u, islam nəzəindən haam və qadağan olan i iş sayılı. Zəuət əhanəsilə u işə icazə veilməsi təfəkküü də i növ ideoloji azğınlıq və əyi düşüncə sayılı. Deməli, yalnız üçüncü yol qalı ki, islam da onu təklif etmişdi. Peyğəməi Əkəm (s)-in dövündə də ona əməl olunudu, lakin sonala u aədə ixtilaf yaandı. /Qeyd olunmalıdı ki, müvəqqəti izdivacdan – mütədən qaçaaq onu qanunsuz i iş hesa edənlə ilməlidilə ki, ütün islam fəqihləi və mühəqqiqləi məna axımından onun oxşaını daimi əqddə qəul etmişlə. elə ki, ə-avad daimi əqd ağlayı, lakin hə ikisinin niyyəti u olu ki, i ildən, yaxud daha az, ya da daha çox müddətdən sona təlaq vasitəsilə i-iindən ayılsınla. Aydındı ki, elə i ağlılıq zahidə daimi, həqiqətdə isə müvəqqətidi. elə daimi nikahla mütə aasında olan fəq undan iaətdi ki, mütə zahidə də, atində də məhdud və müvəqqətidi, lakin u növdən olan daimi izdivac zahidə daimi, atində isə məhduddu. ütün islam fəqihləi təəfindən qəul olunan u növ izdivacı qəul edənlə necə olu ki, mütə nikahına icazə veməkdən qoxu qaçıla? /Mütə izdivacının mahiyyəti ilə tanış olduqdan sona onun halal olması və məşu (şəiət qanunu) halına salınmasının dəlilləini aaşdıı və söhətimizi iki məhələdə davam etdiiik 1-İslamın əvvəlləində mütə nikahının qanuni i iş olması 2-Peyğəməi Əkəm (s)-in dövündə u şəiət hökmünün qüvvədən salınmaması. /Mütənin qanuni və şəi i iş olmasının dəlili aşağıdakı ayədi /فَمَا اسْتَمْتَعْتُمْ بِهِ مِنْهُنَّ فَآتُوهُنَّ اُجُورَهُنَّ فَرِيضَةً /“Həgah qadınladan əhələnsəniz (siğə etmək istəsəniz) onlaın muzdunu (müəyyən olunmuş mehiyyəni) vein”. (“Nisa” suəsi, ayə24) /u ayədəki kəlmələ aşka şəkildə əyan edi ki, o müvəqqəti izdivacla əlaqəda nazil olmuşdu, çünki /1-u ayədə “istəmtətum” kəlməsi işlənmişdi ki, zahidə müvəqqəti nikah aəsindədi. Əgə daimi nikah nəzədə tutulsaydı hökmən əlavə əlamət və şahid qeyd edilməli idi. /2-”Ucuəhunnə” kəlməsi “qadınlaın muzdu” mənasın-dadı ki, u da məqsədin mütə olmasına dai aşka i şahiddi. Çünki daimi nikahda “mehiyyə” və “sədaq” kimi kəlmələdən istifadə edili. /3-Şiə və sünnü müfəssiləinin nəzəinə əsasən qeyd olunan ayə müvəqqəti nikah aəsində nazil olmuşdu. /Cəlaləddin Süyuti “Əd-duul-mənsu” adlı təfsi kitaında ini Cəidən və Sədidən nəql edi ki, yuxaıdakı ayə mütə aəsində nazil olu. (“Duul-Mənsu”, 2-ci cild, səh.140) /Əu Cəfə Məhəmməd ini Cəi Təəi öz təfsiində Sədidən, Mücahiddən və ini Aasdan nəql edi ki, u ayə müvəqqəti nikah ilə əlaqəda nazil olmuşdu. (“Camiul-əyan fi təfsiil-Quan”, 5-ci cüz, səh.9) /4-”Sihah” və “Müsnəd” müəllifləi, eləcə də əvayət kitalaının müəllifləi də u həqiqəti qəul etmişlə. Misal olaaq, Müslim ini Həccac özünün “Səhih” kitaında (“Səhihi Müslim”də) Cai ini Ədüllahdan və Sülmət ini Əkvədən elə əvayət edi /خَرَجَ عَلَيْنَا مُنَادِي رَسُولِ اللّهِ¸ فَقَالَ اَنَّ رَسُولَ اللّهِ قَدْ اَذِنَ لَكُمْ اَنْ تَسْتَمْتِعُوا يَعْنِي مُتْعَةَ النِّسَاءِ /“Peyğəmə (s)-in caçısı izə təəf gəli dedi əsuli Əkəm sizin istimta etməyinizə (qadınladan ləzzət almağınıza, onlaı siğə etməyinizə) icazə vedi. Yəni qadınlaı mütə etməyi nəzədə tutudu.” (“Səhihi Müslim”, 4-cü cüz, səh.130, Misi çapı.) /u aədə “Səhih” və “Müsnəd”lədə mövcud olan əvayətlə həddindən atıq çoxdu və u kiçik kitaa sığa ilməz. Deməli islamın əvvəlləində, eləcə də Peyğəmə (s)-in həyatda olduğu müddətdə mütənin şəiət qanunu olması ütün islam alim və müfəssiləinin qəul etdiyi i məsələdi. /(Nümunə olaaq u mənələdən əziləini qeyd ediik 1-”Səhihi uxai”, təməttö aı, 2-”Müsnədi Əhməd”, 4-cü cild, səh.436 və 3-cü cild, səh.356 3-”Əl-Müvəttəə” (Malik), 2-ci cild, səh.30, 4-”Sünəni eyhəqi”, 7-ci cild, səh.306, 5-”Təfsii Təəi”, 5-ci cild, səh.9, 6-”Nəhayə” (ini Əsi) 2-ci cild, səh.249, 7-”Təfsii azi”, 3-cü cild, səh.201, 8-”Taixi ini Xulləkan”, 1-ci cild, səh.359, 9-”Əhkamul-Quan” (Cəssas), 2-ci cild, səh.178, 10-”Muhaziatu aği”, 2-ci cild, səh.94, 11-”Əl-Camiul-Kəi” (Süyuti), 8-ci cild, səh.293, 12-”Fəthul-ai” (ini Həcə), 9-cu cild, səh.141) / /İndi elə i sual yaanı göəsən mütə ayəsinin hökmü nəsx olunmuş və qüvvədən salınmışdımı? Çox az adam tapmaq ola ki, mütənin Peyğəmə (s)-in dövündə şəiət qanunu olmasında şəkk etmiş olsun. Əsas münaqişəli məsələ u hökmün öz qüvvəsində qalması və qüvvədən salınmaması ilə əlaqədadı. İslam əvayətləi və taixi göstəi ki, u ilahi hökmə əməl olunması Öməin xilafəti dövünə qədə müsəlmanla aasında adi i iş idi, amma xəlifə müəyyən məqsədlələ onu qadağan etdi. /Müslim öz “Səhih” kitaında nəql edi ki, ini Aas və ini Züey qadınlaı mütə etmək və təməttö həcci aəsində ixtilafa düşdülə, Cai ini Ədüllah dedi /فَعَلْنَاهُمَا مَعَ رَسُولِ اللّهِ ¸ ثُمَّ نَهَانَا عَنْهُمَا عُمَرُ فَلَمْ نَعُدْ لَهُمَا /“iz Peyğəmə (s)-lə ilikdə olanda hə ikisini yeinə yetiidik. Sona Ömə izi u işdən çəkindidi. undan sona u işi gömədik.” (“Sünəni eyhəqi”, 7-ci cild, səh.206, “Səhihi Müslim”, 1-ci cild, səh.395) /Cəlaləddin Süyuti öz təfsiində Ədü-əzzaqdan, Əu Davuddan, ini Cəidən, onla da Həkəmdən əvayət edilə ki, ondan mütə ayəsinin nəsx olunu-olunmaması aəsində souşulduqda dedi Xey, nəsx olunmayı. Əli (ə) da uyudu /لَوْ لَا اَنَّ عُمَرَ نَهَي عَنِ الْمُتْعَةِ مَا زَنَي اِلاّشَقِيٌّ /“Əgə Ömə mütəni qadağan edi onun qaşısını almasaydı ədəxt insanladan aşqa heç kəs zinaya mütəki olmazdı.” (“Duul-Mənsu”, 2-ci cild, səh.140) /Əli ini Məhəmməd Quşçi yazı Ömə ini Xətta minədə olakən dedi /اَيُّهَا النَّاسُ ثَلَاثٌ كُنَّ عَلَي عَهْدِ رَسُولِ اللّهِ اَنَا اًَنْهَي عَنْهُنَّ وَ اُحَرِّمُهُنَّ وَ اُعَاقِبُ عَلَيْهِنَّ وَ هِيَ مُتْعَةُ النِّسَاءِ وَ مُتْعَةُ الْحَجِّ وَ حَيَّ عَلَي خَيْرِ الْعَمَلِ /“Ey insanla! Üç şey Peyğəməin dövündə va idi ki, mən onlaı qadağan edi və onu göənləi cəzalandıacağam. Onla qadın mütəsi, təməttö həcci və namazda “həyyə əla xeyil-əməl” deməkdi.” (“Şəhu təcid” (Quşçi), İmamət əhsi, səh.484) /Qeyd olunmalıdı ki, u aədə mövcud olan əvayətlə həddindən atıq çoxdu. /(Daha atıq məlumat əldə etmək üçün aşağıdakı mənələə müaciət edə iləsiniz. /1-”Müsnədi Əhməd”, 3-cü cild, səh.356 və 363, 2-”Əl-əyan vəttəyin” (Cahiz), 2-ci cild, səh.223, 3-”Əhkamul-Quan” (Cəssas) 1-ci cild, səh.342, 4-”Təfsii-Qutəi”, səh.370, 5-”Əl-Məsut” (Səəxsi Hənəfi) kitaul-həcc, aul-Quan, 6-”Zadul-Məad” (ini Qəyyim), 1-ci cild, səh.444, 7-”Kənzul-ummal”, 8-ci cild, səh.293, 8-”Müsnədi Əu Davud”, səh.247, 9-”Taixi-Təəi”, 5-ci cild, səh.32, 10-”Əl-Müstəin” (Təəi), 11-”Təfsii-azi”, 3-cü cild, səh.200-202, 12-”Təfsii Əu Həyyan”, 3-cü cild, səh.218) / /unu da nəzəə alaq ki, mütə nikahın və izdivacın qismləindəndi. Nikah daimi və müvəqqəti olaaq iki yeə ölünü. Müvəqqəti nikah əqdi ağlanan qadın insanın həyat yoldaşı (zövcəsi) sayılı kişi də o qadının əi (zövcü) hesa olunu. Təiidi ki, elə izdivac da, izdivacla əlaqəda ayələə daxildi. Quan uyuu /وَالَّذِينَ هُمْ لِفُرُوجِهِمْ حَافِظُونَ اِلَّا عَلَي اَزْوَاجِهِمْ اوْ مَا مَلَكَتْ اَيْمَانُهُمْ /“O kəslə ki, özləini zövcləindən, yaxud onlaın mülkiyyətində olan kənizləindən aşqasından pak saxlayala.” (“Muminun” suəsi, ayə5-6) /Müvəqqəti əqd ilə və qeyd olunan şətlə çəçivəsində əqd olunan i qadın “illa əla əzvacihim” (yəni öz ələindən aşqasından) kəlməsinin nümunələidi və onun çəçivəsindən xaic də deyildi. Yəni i qadın mütə nikahı ilə əqd olunaaq i kişinin əqdinə keçiilsə, onun həyat yoldaşı və zövcəsi sayılacaq, “əzvacihim” kəlməsi də ona aid olunacaqdı. /“Muminin” suəsinin qeyd olunan ayəsi qadınladan iki qupu üçün cinsi əlaqəni icazə vei ii həyat yoldaşı, digəi isə kənizlə. Müvəqqəti nikah ilə izdivac olunan qadın iinci qismə (həyat yoldaşlaına) daxildi. “Muminun” suəsində qeyd olunan ayənin “Nisa” suəsindəki mütə ayəsini nəsx edi qüvvədən saldığını iddia edənləin sözü doğudan da qəiədi! Hamımızın ildiyimiz kimi, nəsx edən ayə nəsx olunan ayədən sona nazil olmalıdı, lakin u ayələdə hadisə tamamilə əksinədi “nəsx edən” ünvanı ilə təsəvvü olunan “Muminun” suəsinin 5-6-cı ayələi məkkidi, (yəni Məkkeyi-Mükəəmədə, Peyğəmə (s)-in Mədinəyə hicət etməsindən qaaq nazil olmuşdu), amma mütə ayəsinin yeləşdiyi “Nisa” suəsi isə mədənidi (yəni Mədinə şəhəində Peyğəmə (s)-in hicətindən sona nazil olmuşdu.) İndi souşuuq ki, məkki suəsində yeləşən i ayə mədəni suəsinin ayəsini necə qüvvədən sala ilə?! /Mütə ayəsinin Peyğəmə (s)-in zamanında qüvvədən düşməməsini göstəən aşka dəlillədən ii də onun həmin dövdə nəsx olunmasını inka edən çoxlu əvayətlədi. elə ki, Cəlaləddin Süyuti “Əd-duul-mənsu” adlı təfsi kitaında onlaı nəql edi, onun ətaflı şəhi də yuxaıda qeyd olundu. (“Duul-Mənsu”, 2-ci cild, səh.140-141.) /Mövzunun sonunda u məsələni qeyd etməliyik ki, “Səqəleyn” hədisinin tələinə göə islam ümmətinin hidayətinə səə olan, Quandan heç vaxt ayılmayan Əhli-eyt İmamlaı da mütənin qanuni və şəi i iş olmasını, heç vaxt qüvvədən düşməməsini aşka şəkildə əyan etmişlə. (“Vəsailuş-şiə”, 14-cü cild, nikah kitaı 1-ci a, səh.436) / İslam dininin əşə cəmiyyətinin çətinlikləini hə i zamanda həll etməyə qadi olması müddəası da elə i nikahın qanuni olmasına – qeyd olunan şətləə iayət etməklə – təkid edi. Çünki müasi dövdə cavanlaın fəsad və əxlaqsızlıqdan nicat veilməsi yollaından ii də xüsusi şəaitlə daxilində müvəqqəti izdivacat icazə veilməsidi./span