span style="font-size12pt;"u sualın mənşəyi əzi Quan ayələinin zahii mənalaıdı. elə ki, onla zahii axımdan Allahdan aşqasını çağımağı qadağan edi /وَاَنَّ الْمَسَاجِدَ لِلَّهِ فَلَا تَدْعُوا مَعَ اللَّهِ اَحَدًا /“Məscidlə Allaha məxsusdu, elə isə Allahla igə i kəsi çağımayın.” (“Cin” suəsi, ayə18) /وَلاَ تَدْعُ مِنْ دُونِ اللّهِ مَا لاَ يَنْفَعُكَ وَلاَ يَضُرُّكَ /“Allahdan aşqa, sənə nə xeyi veən, nə də zəə veən heç kəsi çağıma.” (“Yunis” suəsi, ayə106) /əziləi u ayələi əsas tutaaq Allah övliyalaını və salehləi onlaın vəfatından sona çağımağı şik və onlaa iadət hesa edilə. /Cava u sualın cavaı aydın olsun deyə, yaxşı ola ki, “dua” və “iadət” kəlmələinin mənalaını i qədə izah edək. /“Dua” əə dilində “nida etmək”, “çağımaq”, “iadət” isə “pəəstiş etmək” mənasını ifadə edi və u iki kəlməni heç vaxt iii ilə eyni mənalı (sinonim) hesa etmək olmaz. Yəni heç vaxt demək olmaz ki, hə i nida iadətdi, çünki /1-Quanda dəvət kəlməsi elə yelədə işlədilmişdi ki, onun iadət olduğunu heç vaxt iddia etmək olmaz /قَالَ رَبِّ اِنِّي دَعَوْتُ قَوْمِي لَيْلًا وَنَهَارًا /“Nuh dedi Pəvədigaa, mən gecə-gündüz öz qövmümü Sənə təəf dəvət etdim.” (“Nuh” suəsi, ayə5) /Məgə Nuhun məqsədinin “gecə-gündüz öz qövmünə iadət etməsini” demək olamı?! /Deməli, heç vaxt iddia etmək olmaz ki, dəvət və iadət i-iilə sinonimdi və əgə i şəxs Peyğəməi Əkəm (s)-dən, yaxud saleh i insandan kömək istəyi onu çağıdısa ona iadət etmişdiæ çünki dəvət və nida pəəstişdən daha ümumi məna ifadə edi. /2-u ayələin məcmusunda dua dedikdə məqsəd ümumi şəkildə olan çağımaq deyil, əksinə xüsusi şəkildə dəvət etməkdi ki, u da pəəstişi gəəkli edə ilə. Çünki u ayələin məcmusu öz ütləini kiçik məudla hesa edən ütpəəstlə aəsində nazil olmuşdu. Şühəsiz, ütpəəstləin öz ütləi qaşısında xüzu etmələi, onlaı çağıı onladan kömək istəmələi u məqsədlə aş veidi ki, onlaı şəfaət, məğfiət və s. kimi Allaha məxsus olan haqlaın malikləi, dünya və axiət işləi ilə əlaqəda məsələlədə iaşa ol oynayan hesa edidilə. Aydındı ki, u kimi şəaitlədə hə növ dəvət və çağımaq u valıqlaa iadət və pəəstiş hesa olunu. u müddəanın ən aydın dəlili udu ki, onla u kimi valıqlaı, onlaın ilahiləşdiilməsinə etiqadla yanaşı çağııdıla /فَمَا اَغْنَتْ عَنْهُمْ آلِهَتُهُمُ الَّتِي يَدْعُونَ مِنْ دُونِ اللّهِ مِنْ شَيْءٍ /“Allahdan aşqa çağıdıqdaı (pəəstiş etdikləi) məudla onlaı ehtiyacsız etmədi.” (“Hud” suəsi, ayə11) /Deməli, sözü gedən ayələin izim əhsimizlə heç i əlaqəsi yoxdu. izim əhsimiz i əndənin digə i əndədən kömək istəməsidi, haluki nə onu ə və məud hesa edi, nə də dünya və axiət ilə əlaqəda olan işlədə özünün maliki və tam ixtiya sahii. Sadəcə olaaq onu Allahın əziz və hömətli əndəsi hesa ediæ Allah onu isalət və İmamət məqamına seçmiş və vədə vemişdi ki, onun əndələ aəsindəki duasını qəul edəcəkdi /وَلَوْ اَنَّهُمْ اِذْظَلَمُواْ اَنفُسَهُمْ جَآؤُوكَ فَاسْتَغْفَرُواْ اللّهَ وَاسْتَغْفَرَ لَهُمُ الرَّسُولُ لَوَجَدُواْ اللّهَ تَوَّابًا رَّحِيمًا /“(Ya Peyğəmə,) əgə onla özləinə zülm etdikləi zaman sənin yanına gəli Allahdan ağışlanmaq istəsələ və Peyğəmə də onla üçün ağışlanmaq istəsə, şühəsiz, Allahın tövələi qəul edən və mehian olduğunu göələ.” (“Nisa” suəsi, ayə64) /3-Qeyd olunan ayələ aşka şəkildə göstəi ki, “dəvət” dedikdə məqsəd hə hansı i iş və hacət aəsində mütləq və qeydsiz istək deyil, əksinə pəəstiş yönə malik olan dəvətdi. u cəhətdən də aşağıdakı ayədə dəvət sözündən sona dəhal həmin mənaya olan iadət kəlməsi gətiili /وَقَالَ رَبُّكُمُ ادْعُونِي اَسْتَجِبْ لَكُمْ اِنَّ الَّذِينَ يَسْتَكْبِرُونَ عَنْ عِبَادَتِي سَيَدْخُلُونَ جَهَنَّمَ دَاخِرِينَ /“Və sizin Pəvədigaınız uyuu Məni çağıın (dəvət edin) ki, sizin istəkləinizi yeinə yetiim. Həqiqətən Mənə iadətdən üz döndəi inadkalıq edənlə tezliklə zillət və xalıqla cəhənnəmə vaid olala.” (“Ğafi” suəsi, ayə60) /Göündüyü kimi ayənin əvvəlində “uduni” kəlməsi, axıında isə “iadəti” kəlməsi işlədilmişdi. u da göstəi ki, uada dəvət kəlməsindən məqsəd ilahi sifətlələ tanınan valıqla müqailində xüsusi kömək istəməkdi. /NƏTİCƏ /Qeyd olunan üç məqəddimədən elə nəticə alını ki, u ayələdə Quanın əsas hədəfi ütpəəst quplaın dəvətini qadağan etməkdi, çünki onla ütləi Allaha şəik qəa vei, onlaı şəfaətin malikləi və tədiçiləi hesa edidilə. Onlaın qaşısında məhz una göə xüzu edi, zəlillik göstəi, nalə edi kömək, şəfaət və hacət istəyidilə ki, onlaı kiçik məudla hesa edi, ilahi işləi yeinə yetiməyi öhdələinə aldıqlaına etiqad sləyidilə. ütpəəstlə inanıdıla ki, Mütəal-Allah dünya və axiətlə əlaqəda olan işləin i qismini onlaa həvalə etmişdi. elə isə, u ayələin dəvət edənin (çağıanın) nəzəindən əndəlik həddini zəə qədə aşmayan, əksinə Allahın sevimli əndəsi olan pak i uhdan kömək istəməklə nə kimi əlaqəsi ola ilə?! Quanın uyuduğu /وَاَنَّ الْمَسَاجِدَ لِلَّهِ فَلَا تَدْعُوا مَعَ اللَّهِ اَحَدًا /“Həqiqətən məscidlə Allaha məxsusdu, elə isə Allahla yanaşı heç kəsi çağımayın.” (“Cinn” suəsi, 18) ayəsində məqsəd cahiliyyət dövündəki əələin pəəstiş etdikləi ütlə, yaxud göy cisimləi, mələk və cinlədi. u və u kimi sai ayələ məud hesa edilən şəxs və ya şeyləi çağımağı qadağan edi. Şühəsiz, u kimi valıqlaı çağımaq u etiqadla yanaşı olasa onlaa pəəstiş etmək sayılı. Lakin göəsən, u ayələin i şəxsdən dua etməsini istəməklə nə kimi əlaqəsi ola ilə, haluki kömək istəyən şəxs onun üçün heç i ilahi-üui məqam olmasına inanmı, əksinə onu Allahın əyənilən və sevimli əndəsi hesa edi?! /uada deyilə ilə ki, Allahın layiqli əndələini çağımaq yalnız onlaın sağlığında caizdi, vəfatlaından sona isə u iş şik sayılı. Cavada deməliyik /1-iz Quanın aşka uyuduğuna göə həmişə dii olan və şəhidlədən daha yüksək i məqamda əzəx həyatını davam etdiən İmam və peyğəmələ kimi saleh şəxsiyyətləin uhundan kömək istəyiik, onlaın topaq altında yatan ədənləindən yox. izim onlaın qəiləi kənaında dayanaaq i şey istəməyimizin səəi udu ki, u halət izimlə onlaın müqəddəs uhlaı aasında daha möhkəm əlaqə yaadı. undan əlavə i çox ayə və əvayətləə əsasən u kimi yelə dualaın qəul olunma yeidi. /2-Onlaın dii və ya ölü olması tovhidin meyaı ola ilməz, haluki izim sözümüz u dualaın faydalı olu-olmamasında deyil, şik və tövhidin meyaındadı. Ələttə u məsələ aəsində də (onladan kömək istəməyin faydalı olu-olmaması) öz yeində əyan olunmuşdu. //span