Quan ayələinə diqqət etsəkgöəik ki,İslamda “tohid” əhsindən sona “məad” əhsi də əhəmiyyətlidi.Quanın təqiən 1200 ayəsinin məad əhsi aəsində nazil olması da una dəlildi.Həqiqətən məadı inka etmək azğınlıqdı və Quanın u əhsə vediyi əhəmiyyəti nəzəə alaaq məadın haqq olmağı aədə dəlillələ sizi taniş ediik. /Məadın isatı üçün daha tutalı və məşhu 5 dəlil vadı / /1) “Fitət”dəlili / /“Fitət” dəlilindən məqsəd udu ki,insan öz vücudunun dəinlikləində u dünyadan sona aşqa i dünyanın olmağına inanı.una dəlil olaaq um suəsinin 30-cu ayəsini misal gətimək ola “Üzünü Allahın xalis dininə təəf çevi.u İlahi fitətdi ki,Allah insanlaı onun əsasında yaatmışdı...” /əlkə də çoxlaı güman edilə ki,u ayədəki “fitət” tənha hə insanda mövcud olan fitətə işaədi.Lakin ayəyə diqqət yetisək göəik ki,ayənin mövzusu ümumidi.Həqiqətdə Quan ütün dini fitət hesa edi.Yəni ütün əqidələ və hətta dini hökmləin xülasəsi insanın vücudunun daxilində mövcuddu.Ayədəki “fitət” kəlməsinin mənasını İmam Sadiq (ə)-dan souşan səhaənin cavaında İmam Sadiq (ə) uyumuşdu “u “fitət”-dən məqsəd İslamdı.” /Qiyamət suəsinin 1-dən 3-ə qədə olan ayələində uyuu “And içiəm qiyamət gününə və and içiəm özünü qınayan nəfsə (nəfsi ləvvamə),məgə insan güman edi ki,onun sümükləini i yeə yığa ilməik?” /Xoşa gəlməz i əməl töədən insanın vicdanı onu daxildə soğu-sual edi,onu naahat edi.Qiyamət günü,Allahın quacağı öyük məhkəmə,nəfsi ləvvamə isə hə insanın daxilində olan kiçik məhkəmədi.u ikisinə,qiyamət və nəfsi ləvvaməyə i yedə and içilməsinin mənası udu ki,necə ola ilə ki,daxilinizdə u İlahi məhkəməni göüsünüz amma qiyamət ki,öyük məhkəmədi qəul etmisiniz?! / /2) “Hikmət” dəlili / /Valıq aləminə nəzə salsaq göəik ki,hə şey hədəf və hikmət üzündən yaadılmışdı.elə olan halda insan həyatına nəzə salııq.O,u dünyada yeyi,içi,çoxalı və xülasə pis və ya yaxşı yaşayı və son olaaq ölü puç olu...Aya iz deyə iləikmi ki,insanın yaadılışından hədəf və hikmət puçluq idi? /Allah Təala Muminun suəsinin 115-ci ayəsində uyuu “Elə güman edidiniz ki,sizi oş yeə yaatmışıq və izim ynımıza qatıtmayacaqsınız?” /əli insan u dünyada “o dünya”-ya keçmək üçün gəək i müddət qalı yetişsin.Necə ki,köpə ana ətnində olakən u dünyaya gəlmək üçün cismi cəhətdən hazılanı.O,ana ətnində göək vasitəsi ilə qidalanı.i halda ki,ağız və diş də va.Amma u əzala ana ətnindən xaic olandan sona işə düşü.undan əlavə ana ətninidə ciyələi ola-ola tənəffüzü də aşqa yolladı.u dünyada da insan uhi axımdan digə i aləm üçün hazılanı. / /3) “Ədalət” dəlili / /Allah Təala ədalətlidi.Hətta undan da yuxaı Allah Fazildi.Adil və Fazil fəqli məfhumladı.Adil (ədalətli) əməlin lazım olan əvəzini vei.iə i,eşə eş...Fazil (fəzilətli) isə əməlin əvəzindən daha çox vei.iə eş,eşə yüz... /Təsəvvü edin ki,i ota məktə müəllimi sinif uşaqlaı ilə gəzintiyə çıxı.Uşaqlaın içində zəif və güclülə müəllimin gözü önündə i-ii ilə savaşı.Güclü zəifin gözünü çıxaı və ya qolunu sındıı və sai.Müəllim də onlaın heç iini soğu-sual etmi.Gəzintinin vaxtı qutaanda da hamısı məktəə qayıdıla...elə i gəzinti aşçısına ədalətli şəxs demək olamı?Ələttə demək olmaz. /əli ye üzündə Yezid,Müaviyyə,Hitle,Səddam və sailəi kimi əzaa layiq şəxslələ igə Həzət Əli (ə),Əuzə,Əllamə Hilli kimi əc və mükafata layiq kəsləə əməlləinin əvəzinin tamam kamal veilməsi üçün müəyyən zaman və müəyyən məkan lazımdı və u zaman qiyamət günü,məkan da məhşədi. / /4) “Həəkət və hədəf” dəlili / /İnsan fitətən kamal axasınca gedəndi və u yaanışdan hədəf də kamala çatmaqdı.Əgə insan öləndən sona puç olusa,hədəfə çatmamışdı.Necə ki,Molla Səda kimi öyük islam alimləi uyumşla ki,insanın kamalı axiətdə də davam edi. / /5) “əhmət”dəlili / /Allah əhman və əhimdi.una göə də daim əndələinə nemət və feyz əta edi.əndə öz gözəl əməlləi ilə Allahın azılığını qazandığı i halda ölüm onu haqlayı və ilahi nemət və feyz kəsili... Fəzl və ehsan sahii olan Allah heç vaxt əndələindən öz nemətini əsigəməz.(Ələttə əgə əndənin özü nemətləə küf etməsə...)Necə ki,Allah Təala ənam suəsi 12-ci ayəsində uyuu “O, əhmət (etməyi) özzünə vaci etmişdi...”