Allah-taalanın maddİ və mütləq şəkİldə möhtac olmamasını necə saİit etmək olar?
Maddi və cismani valıq məkana malikdi, hiss olunu. una günəşi, ayı, ağacı, havanı, işığı... misal göstəmək ola. Allah maddi deyil; çünki maddi valıqla məhduddu, nə qədə öyük olsala da, sonsuz deyillə. Ən öyük kəhkəşanla sona çatı və onladan öyüyünü təsəvvü etmək ola. Lakin Allah qeyi-məhdud, sonsuz və mütləq kamaldı. Əks təqdidə O möhtac və naqis ola. /Maddə həm də müəkkədi; yəni, hissələ, ünsülə və atomladan təşkil olunmuşdu. u hissələ i-iləindən ayılı. Müəkkə olan hə şey hissələə və təkiləə ehtiyaclıdı. Allah-taala isə onlaa möhtac deyil. Çünki O mütləq əhatəli və alimdi. Hə yedə hazıdı. /Həmçinin, maddə i haldan aşqa hala keçi, onun təkiində dəyişikliklə aş vei; itkilə, heyvanla, hətta günəş, dəniz və dağla... da daim dəyişili, i haldan aşqa hala keçi. Heyvanla və itkilə öyüyü və zəifləyi. İstiliklə və öyük patlayışla nəticəsində günəşin çəkisi azalı. Dağla günəş həaəti, sel, zəlzələ, soyuq və digə amilləin təsiinə məuz qalı. Lakin Allah-taala dəyişmi, haldan hala keçmi; çünki Onda zəifliyə səə olacaq heç i nöqsan yoxdu. Təii ki, iaşa Allahın məxluqu sayılan, zat məqamından kəna amillə Ona təsi edə ilmi. Əks təqdidə, O, Özündən aşqasına tae olu, ondan təsilənə. u da öyük Allahın mütləq hakimiyyətinə uyğun deyil. / / /Allah mütləq şəkildə nəyəsə möhtac deyil; çünki O, zəui valıqdı və zəui valığın səəə ehtiyacı yoxdu. Əksinə O özü mümkün valıqlaın səəidi. Əslində mümkün valıqla Ona möhtacdı. Əgə Allah aşqa i valığa azacıq ehtiyac duysa, həmin valıq Onun səəi olasıdı. elə olan təqdidə atıq O zəui valıq sayıla ilməz. aşqa sözlə, Allahın süuti sifətləini – elmini, qüdətini, həyatını (diiliyini) və kəmalını isat etməklə, elə i həqiqətə çatacağıq ki, ütün valıqla u sifətlədə Allaha möhtacdı. Əgə Allah-taala u yöndə onlaa möhtac olsaydı, atıq mütləq qüdət və mütləq elm sahii olmazdı. i sözlə, elə i valıq Allah yox, məxluq oladı. Haluki kamal və mütləq sifətləə malik valıq yalnız Allahdı!