Quani-kəimin əzi ayələində “İslam” və ondan düzələn digə sözlədən istifadə olunmuşdu.[ “Ali-İman” suəsi, ayə 19 və 85; “əqəə” suəsi, ayə 28; “Hücuat” suəsi, ayə 14; “Zuxuf” suəsi, ayə 69 və s.] /İslam dedikdə əzən insanı Allah-taalaya tam təslim etmək istəyən ilahi dinləin, əzən Allahın yeganəliyi və Onun əsulu həzət Məhəmmədin (s) haqq olmasına dildə şəhadət vemək, əzən də iman nəzədə tutulu.[ “Yunis” suəsi, ayə 84.] /Ümumi şəkildə elə i nəticə çıxamaq ola ki, İslam təslim olmaq deməkdi. Qələn İslamı qəul etmək iman adlanan etiaf və yəqindən, dildə İslamı qəul etmək, onu iqa edi şəhadət veməkdən, ədəni və xaici göünüşülə İslamı qəul etmək Allah-taalanın əmləini yeinə yetiməkdən, İslamı mütləq qəul etmək isə insanın ütün yönləinə aid “təslim”çilikdən iaətdi. Təii ki, elə i İslam həmişə imanla igədi. eləcə, hə i müsəlmanı mömin də adlandımaq ola. Lakin İslam əzən yalnız dildə, yaxud əməldə göünü. Quani-kəim elə insanlaı daxilən kafi olmalaı aşkalanana qədə müsəlman hesa edi. / / /Quani-kəimin müxtəlif ayələinə əsasən, elə i həqiqəti etiaf etmək ola ki, iman və İslam i-iilə qaışmışdı, onlaın hə i dəəcəsi aşqa i dəəcəni təkmilləşdii. Əllamə Təatəai u aədə deyi “İslamın müxtəlif dəəcələi vadı. unun dəlili u şəif ayədi “əi İahimə “(Əmimə) Təslim ol!” –dedikdə, o “Aləmləin əinə təslim oldum” – deyə cava vemişdi.”[ “əqəə” suəsi, ayə 131.] Həzət İahim (ə) Allahın əminə təslim olaaq müsəlman oldu. Lakin u ayədən İslamın daha yüksək dəəcələə malik olması aşa düşülü. Nədə Həzət İahimin (ə) İslamın ən yüksək dəəcəsinə nail olması əm edili. / /İSLAMIN DƏƏCƏLƏİ/span /iinci dəəcə Dildə Allahın yeganəliyinə və həzət Məhəmmədin (s) peyğəməliyinə şəhadət vemək; istə qələn qəul etsin, istəsə də etməsin.[ “Hücuat” suəsi, ayə 14.] /İkinci dəəcə İnsan öz qəlində Allah-taalaya və dini məsələləə ümumi şəkildə iman gətii, aş əyi. u dəəcədə insanın saleh əməllə yeinə yetiməsi tələ olunu. Onun əzən ilahi əmlədən oyun qaçıması da ehtimal edili. “Zuxuf” suəsinin 69-cu, “əqəə” suəsinin 208-ci ayələində İslamın u dəəcəsinə işaə olunmuşdu. /Üçüncü dəəcə İnsan qəlində Allah-taalanın əm və qadağalaını incəlikləinə qədə qəul edi və Ona təslim olu. u dəəcədə insan canla-aşla Allaha təslim olu və elə itaət edi ki, sanki Onu göü; əgə özü Onu gömüsədə, elə hiss edi ki, Allah onu göü.[ “Nisa” suəsi, ayə 65.] İnsani keyfiyyətləə və səciyyəvi xüsusiyyətləə malik olmaq, aş əymək, azı qalmaq, zahid və təqvalı olmaq... u dəəcənin tələ etdiyi sifətlədəndi. /Dödüncü dəəcə İnsan öz vücudunu tam mənada Allahın ixtiyaına vei.[ “əqəə” suəsi, ayə 128.] u dəəcəyə yalnız ilahi övliyala malik ola ilə. əzi alimlə İslamın u dəəcəsini “öyük İslam” adlandımışla. /İslam və imanla ağlı aşağıdakı iki əvayətə diqqət yetimək çox faydalıdı /1. Məsumladan (ə) “İnsanın mömin adı qazanmasının minimum şətləi hansıladı?” – deyə souşulduqda, uyudula “Haqq Allahdan aşqa heç i məud olmamasına şəhadət vemək, i olan Allahdan aşqa heç i şeyə pəəstiş etməmək, Onun əsulunu (s) və imamlaı qəul etmək.” /2. İmam Sadiq (ə) uyumuşdu “əzi vaxtla Allahın əndələi möminlikdən öncə müsəlman olula, lakin müsəlmanlıqdan öncə mömin ola ilmilə. una əsasən, İslam imandan qaaqkı i məhələ və dəəcədədi. Onun (İslamın) imanla müştəək nöqtələi va. (Allah-taalanın qadağan etdiyi) Kiçik və öyük günahlaa yol veənləə iman (mömin) yox, yalnız İslam (müsəlman) adı vemək ola. Əgə onla tövə etsələ, iman məhələsinə qayıda ilələ. Onlaı yalnız inka və “istihlal” halı küfə sövq edə. «İstihlalın» mənası udu ki, Allahın halalını haam, haamını isə halal ili, una qələn etiqad əsləsinlə. elə i şəiatdə onla İslamdan çıxı, küf vadisinə daxil olala.” /eləliklə, yalnız icmali yəqin və elm həddində Allaha məifəti olanla möminlə züməsindən sayıla ilə. Qeyi-möminlədə isə elə i məifət yoxdu. Onla ya şəkk-şühə, ya nadanlıq, ya güman, ya da hə üçünə qəq olmuşla. Eləcə də, küf, ikiüzlülük və şikin yaanmasına yalnız məifət və Allahı tanımaq maneələi yox, əzən əxlaqi və psixi amillə də öz təsiini göstəi.