Xalq dilində əzi deyimlə va “Filankəs mələk kimi təmizdi”, “filankəs elə il insan deyil, mələkdi”, “mələk kimi adamdı” və s. Düşüncəmizdə, dilimizdə mələk ülviliyin, paklığın, məsumluğun əmzi sayılı. / /mələklə əlçatmaz i ucalığa sahidilə izim üçün. əlkə də onlaı göə ilmədiyimizdən u qədə əlçatmaz, yüksək sayııq. Nə yeməyə ehtiyaclaı va, nə geyimə, nə pula, nə də qadına (ya kişiyə). Qüvvələini təsviə, zehnləinu ölçüyə sığışdımaq olmaz. / /Amma... u fikiləimizdə xeyli yanlışlıq va. Dəqiq desək, mələklə haqqında təsəvvüümüzdə yox, özümüzlə onlaın müqayisəsində yanılııq. / /Lap əvvələ qayıdaq. Taixin əvvəlinə, əşəiyyətin yaandığı günə. O gün mələklə Adəmin (ə) simasında izim qaşımızda səcdə etdilə, izim üstünlüyümüzü təsdiqlədilə. Onlaın ilmədikləini Adəm (ə) ildi, onlaın etmədikləini Adəm övladı etdi. Mələklə heç zaman seçim qaşısında qalmadıla. İman gətiim ya küf edim, günaha ulaşım ya sava qazanım, Allaha xidmət edim ya İlisə, qan tökü fitnə-fəsad yayım yoxsa ye üzünü islah edim? u suallaın heç ii onlaın qəlini təlatümə gətimədi. Onla nudan yaandıla, nu içində yaşayıla. Günah etməzlə, çünki nəfsləi unu tələ etməz. Cəhənnəm əzaı onlaa aid olmayacaq. Cənnət ləzzətini də dadmayacaqla. Çünki u cənnəti qazanmağı acamazla. Cənnəti nəfslə müaizədə, öyük cihadda qazanmaq mümkündü. Nəfs, tamah yoxdusa, demək, müaizə də yoxdu. Müaizə yoxdusa, demək, qələə ya məğluiyyət də yosdu. Qələə ya məğluiyyət yoxdusa, deməli, mükafat və cəza, cənnət və cəhənnəm də yoxdu... / /Allahın vəhy mələyi Cəail 23 il əşəiyyətin Seçilmişinə xidmət etdi, Ona Allahın kəlamını çatdıdı – i kəlmə əksiltmədən və i nöqtə atımadan. Vəhyi alı gətimək üçün hətta Lövhi-məhfuza yetişməyə icazəsi vadı. Amma meac gecəsində Məxluqatın Əşəfini i nöqtəyə kimi müşayiət etməyə gücü çatdı, həmin nöqtədə “mən udan o yana keçə ilməəm” deyə, Onu tək uaxdı. Heç i mələyin, heç i cinin aşa ilmədiyi o hüdudu İnsan aşdı. Öz iadəsi ilə, öz məsumluğu ilə, nəfs üzəində qələəsi ilə... / /Hədislədə uyuulu “Fəqi möminin Allah yanında höməti yeddi səmadan, yeddi yedən, dağladan və onlaın üzəində olan hə şeydən daha öyükdü”. “Hə kim haqsız yeə fəqi mömini incitsə, on dəfə Kəəni dağıtmış və Allah dəgahına ən yaxın olan min mələyi öldümüş kimidi” (İşadül-qülu iləs-səva, I, 194). İmam Mühəmməd aqidən (ə) əvayət edilən i hədisdə isə deyili “Möminlə əl vei göüşmək mələklə göüşməkdən daha üstündü” (Üsuli-Kafi). / /İnsan elə i uca məqama sahidi ki, mələklə, hətta ən şəəfli mələk olan Cəail (ə) u məqama həsədlə axı. Ayətullah Məşkininin “Nəsaih (Məvaizül-ədədiyyə)” kitaında əvayət edili ki, Həzət Mühəmməd Peyğəmə (s) İmam Əliyə (ə) uyumuşdu “Cəail mənə dedi “Kaş u yeddi əməli edə ilmək üçün insan olaydım camaat namazında iştiak etmək, alimlələ otuu-dumaq, iki küsülü adamın aasını düzəltmək, yetimləə nəvaziş göstəmək, xəstələin göüşünə getmək, dəfn məasimləinə qatılmaq, həcc zamanı Məkkədə hacılaa su paylamaq”. u hədis həm mələkləin həsəd apadıqlaı əşəiyyət zivəsini əyan edi, həm də hansı əməlləin daha üstün və savalı olduğunu göstəi. / /Amma unutmayaq ki, İnsanın mələkləi axada qoyan yüksəliş yolunun əks qütü də va. İman zivəsinin ən uca nöqtəsi ye üzündə Allahın həqiqi canişini olmaqdısa (əqəə, 30), küf ataqlığının ən dəin nöqtəsi heyvan səviyyəsinə, hətta onladan da alçağa – qafillə dəəcəsinə enməkdi (Əaf, 179). Allah izi u enişdən qousun!..