Şiələin onuncu İmamı – İmam Əliyyən-Nəqi (əleyhissəlam) hicətin iki yüz on ikinci ili zil-hiccə ayının on eşində Mədinə yaxınlığındakı Səya adlı i yedə anadan olmuşdu. Atası İmam Cavad (əleyhissəlam), anası isə hömətli Səmanə xanım olmuşdu. O, elə əvvəldən fəzilətli və təqvalı i kəniz idi.1 Onuncu İmamın ən məşhu ləqələi Nəqi və Hadi olmuşdu. O Həzətə “üçüncü Əülhəsən” deyilə. / /Imаm Əliyyən-Nəqi (ə) hаnsı хüsuyyətləi /Imаm Əliyyən-nəqi əlеyhissаlаm оtа оy, yаnаqlаı i qədə çıхıntılı, qааuğdаyı, gözləi ii və qаşlаı еnli idi. Imаm Əliyyən-nəqi əlеyhissаlаm çохlu еhsаn еdidi. Еlə i hеyət və şövkətə mаlik idi ki, zülmkа Ааsi хəlifəsi оlаn Mütəvəkkilin yаnınа gеdəkən, Mütəvəkkil və оnun ətаfındа оlаnlа о Həzətin еhtiаmını sахlаmаq məqsədi ilə dəhаl аyаğа qаlхıdılа. Həzətin pаltаı kоud pаçаdаn hаzılаnmışdı və еvinin döşəməsinə həsi səilmişdi. Hə hаnsı i qəmgin insаn о Həzətə nəzə еdəkən şаdlаnı və sеvinidi. Həmişə Imаm Əliyyən-nəqi əlеyhissаlаmın dоdаqlаı təəssüm еdidi. / /İmam Hadi (əleyhissəlam) hicətin iki yüz iyiminci ilində əziz atasının şəhadətindən sona səkkiz yaşında ikən İmamət məqamına yetişmişdi. O Həzətin İmamət müddəti otuz iki il, ümumi ömü isə qıx i il və i neçə ay olmuş, hicətin iki yüz əlli dödüncü ilində isə Samia şəhəində şəhadətə qovuşmuş və öz evində də topağa tapşıılmışdı.[1] / /İmam Əliyyən-Nəqi əleyhissəlamın müasii olmuş xəlifələ / /İmam Əliyyən-Nəqi (əleyhissəlam) İmam olduğu müddət əzində aşağıda adlaı çəkilmiş Aasi xəlifələinin müasii olmuşdu / /Mə’munun qadaşı Mö’təsim (217–227 h.q); / /Mö’təsimin oğlu Vasiq (227–232 h.q); / /Vasiqin qadaşı Mütəvəkkil (232–248 h.q); / /Mütəvəkkilin oğlu Müntəsi (altı ay); / /Müntəsiin əmisi oğlu Müstəin (248–252 h.q); / /Mütəvəkkilin digə oğlu Mö’təzz (252–255 h.q). / /İmam Əliyyən-Nəqi (əleyhissəlam) adı sonuncu çəkilmiş xəlifənin (Mö’təzzin) hakimiyyəti dövündə zəhələnəək şəhid olmuş və evindəcə dəfn olunmuşdu. / /İmam Əliyyən-Nəqi əleyhissəlamın dövündə siyasi-ictimai vəziyyət / /Aasilə hakimiyyətinin u məhələsi onu digə məhələlədən ayıan i sıa xüsusiyyətləə malik olmuşdu. İndi həmin xüsusiyyətlədən i neçəsini oxuculaın nəzəinə çatdıııq / /1. Xilafətin əzəmət və heyətinin itməsi; İstə Əməviləin hakimiyyəti dövündə, istəsə də Aasilə dövündə xilafətin özünəməxsus əzəməti olmuşdu. Ancaq İmam Əliyyən-Nəqi əleyhissəlamın dövündə xilafətdə tükləin və qullaın nüfuz tapmasının nəticəsi olaaq xilafət öz əzəmətini itimiş, u ünsülə onu istədikləi kimi idaə edidilə. Xəlifə yalnız simvolik i mə’na daşıyıdı. Ancaq una axmayaaq, nə vaxt müxaliflə təəfindən i təhlükə hiss edilidisə, xəlifə və ütün ətafındakıla onu dəf etmək üçün ümumi i azılığa gəlidilə. / /2. Saaydakılaın əyləncə ilə gün keçimələi; Aasi xəlifələi hakimiyyətdə yaanmış oşluqdan istifadə edi kef, əyləncə, eyş-işətlə məşğul olaaq gecə məclisləi təşkil edidilə. Hökumət aşdan-aşa fəsadla dolmuşdu. Taix onlaın u əyləncələinin hamısını qələmə almışdı. / /3. Zülm, haqsızlıq və özaşnalığın yayılması; Zülm və haqsızlığın yayılması, həmçinin, eytül-malı qaət edi əyləncə və əyyaşlığa səf etmək camaatı cana yığmışdı. / /4. Ələvi qiyamlaının atması. Aasi xəlifələi hakimiyyətləinin u məhələsində çalışıdıla ki, cəmiyyət aasında Ələviləə qaşı nifət yaatmaqla onlaı ta-ma etsinlə. Ələviləin hə hansı i qiyamının kiçik fəaliyyəti müşahidə edilən kimi dəhal amansızcasına onun qaşısını almağa cəhd göstəilidi. unun də səəi o idi ki, hökumət cəmiyyətdə yaatdığı qoxuya axmayaaq, özünü qeyi-sait, qeyi-qanuni ili u kimi qiyamladan çox qoxudu. Ələviləin u müddət əzindəki fəaliyyəti elə olmuşdu ki, onla kiminsə adını çəkmədən camaatı Məhəmmədin (səlləllahu əleyhi və alih) nəslindən seçilmiş i nəfəin ətafında toplaşmağa də’vət edidilə. Çünki qiyam aşçılaı göüdülə ki, həi düşəgə sayılan Samia şəhəində mə’sum İmamla tə’qi olunu, elə olduğu halda, onla müəyyən i şəxsi (yə’ni hə hansı i mə’sum İmamı) əhə tə’yin etməklə onun həyatını təhlükə ilə üzləşdiə və hətta ölümünə səə ola ilədilə. u qiyamla cəmiyyətdə yaanmış zoakılıq və özaşınalıqlaın nəticəsi olu iaşa onlala əlaqəda olmuşdu. Məsələn, digə Aasi xəlifələi ilə müqayisədə Peyğəmə (səlləllahu əleyhi və alih) ailəsinə nisətən əlaqəsi olan və hakimiyyəti dövündə şiələ üçün heç i təhlükə doğumayan xəlifə Müntəsiin dövündə i dənə də olsun elə, qiyam aş veməmişdi. Taixçilə təkcə 219-270 hici qəməi illəi aasında aş veən on səkkiz qiyamı qeyd etmişlə. u qiyamlaın əksəiyyəti məğluiyyətlə nəticələnmiş və Aasi hökuməti təəfindən yatıılmışdı. /İmam Əliyyən Nəqi (ə) həyatı, Mehdi Pişvayi kitaından təcümə.