Din alimləi və fəqihlə uyumuşla Pişnamazda i neçə şət və xüsusiyyət olmalıdı, onladan ii də onun halalzadə olmasıdı.[1] u şətin dəlilləini aşağıda qısa şəkildə qeyd ediik /1. İcma.[2] /ütün şiə fəqihləi uyumuşla ki, İmam-camaat halalzadə olmalıdı.[3] Yaxud heç olmazsa, onun zinadan əmələ gəlməsi məlum olmamalıdı.[4] Deməli, zinadan əmələ gəlməsinə və halalzadə olmamasına dai yəqin etdiyimiz i şəxsə iqtida etmək caiz deyildi.[5] /2. Ehtiyat. /Məhum Şeyx Tusi “Əl-xilaf” adlı kitaında İmam-camaatda halalzadə olmağın şət edilməsinin ikinci dəlilini “ehtiyat” uyumuşdu[6] Ehtiyat dedikdə u öyük alimin məqsədi fiqhdə deyilən “iştiğal qaydası”dı. Yəni əgə namazın vaci olması kimi hə hansı i hökmün izə veildiyinə yəqin etsək və halalzadə olmayan i şəxsə iqtida etməklə namazın vaciliyinin öhdəmizdən götüülü-götüülmədiyində şəkk etsək, vəzifəmizin aadan götüülməsinə yəqin hasil olması üçün gəək zinazadə şəxsin İmaməti aəsində ehtiyat edəək ona iqtida etməyək. /3. Mövcud olan çoxlu əvayətlədə uyuulu ki, camaat namazında zinadan əmələ gələn şəxsə iqtida etmək caiz deyildi. Cümlədən /a) İmam Əli (əleyhis-salam)-ın elə uyuduğu nəql olunu “Dəlinin və zinadan əmələ gələn şəxsin axasında (iqtida edəək) namaz qılmayan!”[7] /) Həmçinin o həzət uyuu “Altı qisim insanlaın pişnamaz olmağa səlahiyyəti yoxdu zinadan əmələ gələn, mütəd (dindən çıxan), ə’ai ( hicətdən sona cahiliyyət adət-ənənəsinə qayıdan), şəa içən, üzəində ilahi cəza qanunu ica edilən şəxs və sünnət olunmayan şəxs.”[8] /v) İmam aqi (əleyhis-salam) uyuu “eş qisim insanla pişnamaz kimi seçilə ilməz. Onladan ii də zinadan əmələ gələn insandı.”[9] /Amma u hökmün səə və fəlsəfəsi ilə əlaqəda suala gəldikdə isə, demək lazımdı /1. “İmam” kəlməsi iqtida olunan, əhə və aşqalaının iqtida etdiyi şəxs mənasınadı ki, öz işləində onu önək və nümunə qəa veilə.[10] İmam camaat – pişnamaz dedikdə məqsəd o şəxsdi ki, i dəstə insan onu özləinə (namazda) ülgü və nümunə təyin edilə. una göə də həmin mənsəi öhdəsinə alan şəxsdə nöqsan olmamalıdı, hətta u nöqsanın hasil olmasında onun özü heç i ol ifa etməsə də elə. /İzah /Zinadan əmələ gələn şəxsin i çox ictimai və mənəvi mənsələə, o cümlədən pişnamazlıq, məcəyi-təqlid və s. kimi mənsələə səlahiyyəti yoxdu. (u, i çox əvayətləin məzmunundan əldə olunu.)[11] Səəi də u mənsələin malik olduğu xüsusiyyətlədi. u sözün mənası da zinazadənin qiyamət günü nicatdan məhum olması deyildi. Məsələn, ko insan əzi mənsələi öhdəsinə ala, yaxud çox unutqan olan şəxs qazı ola ilməz – hətta əgə öz həyatında ən azacıq günah iş töətməsələ də elə. Yaxşı və güclü hafizə qüvvəsinə malik olmaq qazının şətləindən iidi. Amma u kimi məhumiyyətləin şəxsin səadətli və ya ədəxt olması ilə heç i əlaqəsi yoxdu. Vələduz-zinanın da vəziyyəti elədi. u müddəaya dai şahidimiz udu ki, həmin əvayətdə vələduz-zina dəli, cüzam xəstəliyinə tutulan və s. ilə i cəgədə tutulmuşdu. Haluki i kəs öz ixtiyaı ilə özünü dəli edə və ya cüzama mütəla edə ilməz. /İctimai nəzədən də zinadan əmələ gəlmək i növ nöqsanlı hal hesa olunu və u iş yaxşı adla xatılanmı. Çünki i təəfdən zinazadə insan üsvayçı i əməlin məhsuludu, digə təəfdən də taix oyu zinazadələ özləindən çox da gözəl əməllə göstəməmişlə. Şühəsiz, əzi mənsələi öhdəsinə alan şəxs gəək camaatın nifət hissi keçiəək ondan uzaqlaşmasına səə olan sifət və xüsusiyyətlədən uzaq olsun, hətta o xüsusiyyətlə şəxsin ixtiyaı olmadan da yaanmış olsa elə. /Əgə “əlkə zinazadə heç i günaha mütəki olmayı?” - deyilsə, cavaında demək lazımdı ki, ütün aləm (kainat) səə-nəticə qanunu əsasında quulmuşdu. i şəxsin ko olmasında qəti şəkildə isi, ətaf mühit və s. amillə ol oynayı ki, əksə hallada onun ixtiyaı daiəsindən xaicdədi. /Övladın nöqsanlı və ya kamil olmasında çoxlu amillə ol oynayı ki, u aədə əlaqəda kitalada lazımi məlumatla yazılmışdı. İslamda da u nöqsanlı hallaın və polemləin qaşısını almaq üçün çoxlu göstəişlə veilmişdi. Məsələn, nütfənin ağlanması (mayalanması) üçün münasi məkan və zamanın necə olması, hamiləlik dövündə ananın hansı qidaladan istifadə etməsi və s. /İmam Sadiq (əleyhis-salam)-dan nəql olunan i əvayətdə deyili /الْمِمْرَازُ لَا يطِيبُ إِلَي سَبْعَةِ آبَاءٍ وَ قِيلَ لَهُ وَ أَي شَي‏ءٍ الْمِمْرَازُ فَقَالَ الرَّجُلُ يکْتَسِبُ مَالًا مِنْ غَيرِ حِلِّه /“Mimaz yeddi nəslə qədə pak olmaz.” Souşdula ki, mimaz nədi? Həzət uyudu “Haam mal ilə izdivac nəticəsində əmələ gələn övlad.”[12] /Taix və əvayət kitalaında haam yeməkləin insanın uhiyyəsindəki mənfi təsiləi ilə əlaqəda çoxlu əvayətlə və əhvalatla qeyd olunmuşdu. u aədə Şəik ini Ədüllah Nəxəinin hadisəsi çox maaqlıdı[13] O, qonaqlıqda haam yeməklə yediyinə göə həm zalımlaın qəzavət (mühakimə) küsüsünü qəul etmiş, həm də Məhdi Aasinin övladlaına dəs vemişdi. /Ələttə, diqqət yetimək lazımdı ki, qeyd olunan şeylədən heç ii tam səə ünvanı ilə deyildi. Yəni elə də deyildi ki, yol tamamilə ağlasın və vələduz-zinanın qutuluşa nicat olması ümumiyyətlə mümkün olmasın. Əgə elə olsaydı, onda Allah təəfindən ona şəi vəzifə veilməsinin mənası olmazdı. Haluki zinadan əmələ gələn şəxs üsuli-dini qəul edi füu-dinə əməl etməyə vəzifəlidi. iz sadəcə dedik ki, mühit amilləi, isi səələ və digə amillə xüsusi əftalaın seçilməsində çoxlu təsilə qoya ilə, eyni halda insanı xüsusi i əməli göməyə məcu etməz. u insan öz həyatının ütün dövləində isi və mühitlə əlaqəda amilləin hamısına qələə çala, düzgün yolda qəa tuta ilə. una göə də onun itaətinə sava, günahlaına isə cəza veili.[14] /2. Həqiqətdə u növ hökmlə və zinanın çikinliyini əyan edən əvayətlə[15] u yaamaz əməllə hətəəfli müaizə üçün i yoldu. Yəni cəmiyyətdə u əməlin çikinliyini hamı üçün aşka etmək məqsədi daşıyı ki, u günahın kökləi aadan getsin. / /[1] “Şəayiul-islam”, Mühəqqiq Hilli, 1373-cü il çapı, 3-cü çap, “İsmailiyan” nəşiyyatı, 1-ci cild, səh. 114; “Əl-müxtəsəun-nafe”, Mühəqqiq Hilli, “Dini mətuat” müəssisəsi, səh. 47; “Təhiul-vəsilə”, İmam Xomeyni, 1-ci cild, səh. 274, “İmam camaatın şətləi aəsində nəzə”; Məcəyi-təqlidləin “Tovzihul-məsail”i, məsələ 1453, 1-ci cild, səh. 790 /[2] Məhum Şeyx Tusi (əhmətullah əleyh) “Əl-xilaf” kitaında yazı / لاَ يَجُوزُ اِمَامَةُ وَلَدِ الزِّنَا وَ دَلِيلُنَا اِجْمَاعُ الْفِرْقَةِ /“Əl-xilaf”, Şeyx Tusi, səh. 121, “kitaul-cəmaət” /[3] “Üvətul-vusqa”, Məhəmməd Kazim Təatəai Yəzdi (əhmətullah əleyh), Tehan, “İslami” nəşiyyatı, 1-ci cild, səh. 797, “İmam camaatın şətləi” fəsli /[4] “Müstənədul-Üvətil-vusqa”, Seyid Əul-Qasim Musəvi Xoyi (əhmətullah əleyh), “Lütfi” nəşiyyatı, Qum, 1370-ci il, 5-ci cild, səh. 400; “Cəvahiul-kəlam”, Məhəmməd Həsən Nəcəfi (əhmətullah əleyh), Tehan, “İslamiyyə” nəşiyyatı, 7-ci çap, 1392-ci hici qəməi il, 13-cü cild, səh. 324 /[5] “Müstənədul-Üvətil-vüsqa”, 5-ci cild, səh. 400; “Cəvahiul-kəlam”, 13-cü cild, səh. 324 /[6] Yenə oada /[7] “Vəsailuş-şiə”, Şeyx Məhəmməd ini Həsən Hü Amili, 5-ci çap, Tehan, “İslamiyyə” nəşiyyatı, 1404-cü hici qəməi il, 3-cü cild, səh. 397, hədis 10785 /عن اميرالمؤمنين (ع) لَايُصَلِّيَنَّ اَحَدُکُمْ خَلْفَ الْمَجْنُونِ وَ وَلَدِ الزِّنَا /[8] Yenə oada, 8-ci cild, səh. 322 /مَعْرُوفٍ عَنْ أَبِي جَمِيلَةَ عَنْ سَعْدِ بْنِ طَرِيفٍ عَنِ الْأَصْبَغِ بْنِ نُبَاتَةَ قَالَ سَمِعْتُ أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ ع يَقُولُ سِتَّةٌ لَا يَنْبَغِي أَنْ يَؤُمُّوا النَّاسَ وَلَدُ الزِّنَا وَ الْمُرْتَدُّ وَ الْأَعْرَابِيُّ بَعْدَ الْهِجْرَةِ وَ شَارِبُ الْخَمْرِ وَ الْمَحْدُودُ وَ الْأَغْلَفُ الْحَدِيثَ /[9] “Mən la yəhzuuhul-fəqih”, 1-ci cild, səh. 378 /[10] Müfədat”, aği, səh. 20; “Sihahul-lüğət”, 5-ci cild, səh. 1865; “Lisanul-əə”, 12-ci cild, səh. 26; “Əl-müncid”, səh. 17 /[11]“Vəsailuş-şiə”, 8-ci cild, səh. 321, “İmamın aliğ olmasının vaciliyi” aı; “Kafi”, 3-cü cild, səh. 375, “axasında namaz qılmaq məkuh olan şəxslə”; “Mən la yəhzuuhul-fəqih”, 1-ci cild, səh. 378, “aul-cəmaət”; “Təhziul-əhkam”, 3-cü cild, səh. 26; “Əl-istisa”, 1-ci cild, səh. 422 /خَمْسَةٌ لَا يؤُمُّونَ النَّاسَ عَلَي کُلِّ حَالٍ وَ عَدَّ مِنْهُمُ الْمَجْنُونَ وَ وَلَدَ الزِّنَا /[12] “Kafi”dən nəqlən 5-ci cild, səh. 225 /[13] O, hicətin ikinci əsinin fəqihləindən, qaziləindən ii idi. Əvvəlcə qəzavəti və aasi xəlifəsi Məhdi ini Mənsuun övladlaına elm öyətməyi (dəs veməyi) qəul etməmişdi. Amma Məhdinin şam yeməyinə dəvətini qəul etmiş və u qonaqlıqdakı haam yeməklə səəi ilə həm Məhdi Aasinin övladlaına dəs veməyi, həm də qəzavəti qəul etmişdi. ax “Muucuz-zəhə”, 2-ci cild, Məhdi Aasinin təcümeyi-halı, “Dastani astan”, Şəhid Mütəhhəi, 1-ci cild, səh. 129 /[14] Təxan, Qasım, “ata və aalaın əməlləinə göə vələduz-zinanın məzəmməti” /[15]عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ قَالَ لَا تَغْتَسِلْ مِنَ الْبِئْرِ الَّتِي تَجْتَمِعُ فِيهَا غُسَالَةُ الْحَمَّامِ فَإِنَّ فِيهَا غُسَالَةَ وَلَدِ الزِّنَا وَ هُوَ لَا يَطْهُرُ إِلَى سَبْعَةِ آبَاءٍ وَ فِيهَا غُسَالَةَ النَّاصِبِ وَ هُوَ شَرُّهُمَا إِنَّ اللَّهَ لَمْ يَخْلُقْ خَلْقاً شَرّاً مِنَ الْكَلْبِ وَ إِنَّ النَّاصِبَ أَهْوَنُ عَلَى اللَّهِ مِنَ الْكَلْبِ قُلْتُ أَخْبِرْنِي عَنْ مَاءِ الْحَمَّامِ يَغْتَسِلُ مِنْهُ الْجُنُبُ وَ الصَّبِيُّ وَ الْيَهُودِيُّ وَ النَّصْرَانِيُّ وَ الْمَجُوسِيُّ فَقَالَ إِنَّ مَاءَ الْحَمَّامِ كَمَاءِ النَّهَرِ يُطَهِّرُ بَعْضُهُ بَعْضاً. /İmam Sadiq (əleyhis-salam) uyuu “Hamam suyunun yığıldığı quyuda qüsl etmə! Çünki oada vələduz-zinanın (da) yuyunduğu su vadı o, yeddi nəslə qədə pak olmu. O quyuda həm də nasiinin (Əhli-eyt (əleyhimus-salam) düşmənləinin) yuyunduğu su vadı. Həqiqətən Allah-taala itdən də pis i məxluq yaatmamışdı, haluki nasii şəxs Allah yanında itdən də çikindi.” avi dedi “Cünu şəxsin (cənaətli olanın), uşağın, yəhudinin, məsihinin və məcusinin yuyunduğu hamam aədə mənə xəə vein!” Həzət uyudu “elə) hamamın suyu çay suyu kimidi i qismi digə qismini paklayı.”