span style="font-size12pt;"Hamı üçün çox maaqlıdı ki, göəsən İslam dinində hansı yedə təqlidə icazə veili və hansı yedə icazə veilmi. Ümumiyyətlə, müqəddəs İslam dinini öyük i ağaca ənzətsək, onu iki qismə ölmək ola Gövdəsi və qol-udaqlaı. İslam dininin əsaslaını yə`ni, e`tiqadi hissəsini ağacın gövdəsinə, əməli hissələini isə onun qol-udaqlaına ənzətmək ola. aşqa sözlə desək, İslam dini iki qismdən iaətdi / /iinci Dinin əsaslaı (Üsuliddin) / /İkinci Dinin şaxələi (Füuiddin) / /Dinin əsaslaı eşdi / /1. Tövhid. (Yə`ni, Allah təkdi) / /2. Ədl. (Allah ədalətlidi) / /3. Nüuvvət. (Peyğəmələin gəlişi haqdı) / /4. İmamət. (Peyğəmədən sona pak İmamla onun canişinləidi) / /5. Məad. (Qiyamət və ya öldükdən sona diilmək haqdı) / /u eş əsas İslam dininin kökləi sayılı. Hə i müsəlmanın u əsaslaa özünün ağlı dəəcəsində yəqinliyi olmalıdı. Yə`ni, Allahın valığına özü yəqin etməlidi. Allahın ədalət sifətinə özü öz dəlili ilə yetişməlidi. Məsələn, adi i müsəlman özlüyündə elə fikiləşi ki, ütün u kainatı yaadan və heç i şeyə ehtiyacı olmayan Allah-taala Qiyamətdə hamı ilə Öz ədaləti ilə əfta edəcəkdi. Çünki, ədalətsizliyin aşlıca səələindən ii möhtac olmaq və həislikdi. Allah-taala isə u cü sifətlədən pak və münəzzəhdi. Deməli, Allah ədalətlidi. / /u dəlil vasitəsilə müsəlman Allahın ədalətliyinə e`tiqad əsləyi və heç i təqlidə də ehtiyacı olmu. Lakin kim ko-koanə suətdə fikiləşmədən, yalnız digələindən eşitdiyinə göə Allahın ədalətli olmasına inansa, elə i e`tiqad əsləmək İslamda düzgün hesa olunmu. eləliklə, hə i müsəlman öz ağlı səviyyəsində dinin əsaslaına yəqin etməlidi. Doğudu, hə i kəs öz e`tiqadında yəqinliyə çatmaqdan ötü İslam alimləinin u sahədə aaşdıdıqlaı dəlillədən istifadə və həmin dəlillə aəsində dəindən düşünüdükdən sona unu öz e`tiqadında yəqin dəlili kimi qəul edə ilə. Məsələn, İslam alimləinin Allahın təkliyi aəsində elə i dəlilləi va ki, “Əgə iki Allah təsəvvü olsaydı, ye üzündə fəsad aş vei hə təəf dağıladı. Çünki, hə iki Allah öz nəzəini həyata keçimək üçün çalışadı və toqquşma yaanmaqla hə şey məhv oladı. Haluki, u gün kainatda hə şey i qanunauyğunluq üzədi və unlaın hamısı dəlalət edi ki, u nəzmin yalnız i icaçısı ola ilə.“ / /Hə i müsəlman u dəlil aəsində düşünü aşa düşdükdən sona onu öz e`tiqadında möhkəm i dəlil kimi qəul edə və u iddianı iəli süən alimlə heç i aitəsi olmaya da ilə. Amma təqliddə, müctehidin müəyyən olunmasından əlavə, hökm aəsində fikiləşi onun dəlilləini ilməyə ehtiyac yoxdu. Məsələn, müctehid öz isaləsində yazı ki, namazın üçüncü və dödüncü ək`ətində “təsihati-əəni” i dəfə demək ola. İnsan u məsələnin səəini və dəlilini ilməsə də, ona əməl etmək vacidi. Çünki, təqlid elə u cü məsələlədədi. Onun dəlili isə müctehidin öz oynunadı. / /eləliklə, “üsuliddin”də təqlidə icazə veilmi. Hə kəs özü u sahədə dəlil axtaı yəqinə yetişməlidi. / /DİNİN ZƏUİ MƏSƏLƏİNDƏ DƏ TƏQLİD VAMI? /Hə şeydən əvvəl dinin “zəui məsələlə”ini tə`if etmək lazımdı. Yə`ni, dinin zəui məsələləi dedikdə iz nəyi aşa düşməliyik? u mövzunu elə tə`if etmək ola / /“Müsəlmanlaın İslam dinindən saydıqlaı, hökmü hamıya aydın olan və heç i ixtilaf olmayan hə i şey “dinin zəui məsələsi” adlanı. / /Nümunə üçün namaz, ouc, həcc, cihad və sai kimi mövzulaın əsli ütün müsəlmanlaa aydındı və hökmü də əllidi. elə ki, müsəlmana icazə veilmi ki, u cü məsələnin əslində təqlid etsin. aşqa sözlə desək, namaz, ouc, zəkat və sai əməlləin vaci olması ütün müsəlmanlaa ixtilafsız olaaq əllidi və hökmləi də aydındı. Deməli, namaz və onun kimi əməlləin əslinin vaci olmasında təqlid olunmu. Təqlid yalnız, namazın necə və hansı şəaitlə qılınmasındadı. Həmçinin, oucun vaci olmasında təqlid yoxdu, lakin oucun necə və hansı şəaitlə tutulması təqlid əsasında olmalıdı. unun da səəini əvəlcədən qeyd etdiyimiz kimi xüsusi din alimləindən ələ gətiməliyik. Ona göə ki, onla u mövzuda ən yüksək səviyyəli din alimləi sayılı. / /eləliklə, “Tozihil-məsail” kitaında alimləin qeyd etdikləi “təqlid yalnız dinin qeyi-zəui məsələləindədi” cümləsi aydın olu. / /DİNİN ŞAXƏLƏİNDƏ (FÜUİDDİNDƏ) TƏQLİD NECƏDİ? /Hə şeydən əvəl hamıya aydın olmalıdı ki, dinin şaxələindən və ya “füuiddindən” məqsəd nədi? Əgə dinin şaxələinin tə`ifini demək istəsək, qısaca olaaq elə demək ola / /“İslam dininin mədəni, siyasi, əxlaqi, iqtisadi, ictimai, qəzai, cəzai, iadi, nizami və sai əməli cəhətləində olan hökmləi “Füuiddin” adlanı.” / /ütün u cəhətlə İslamda on mövzuda cəmləşdiyinə göə ə`ziləindən dinin şaxələini souşduqda on ədəd şaxənin (namaz, ouc, həcc, xums, zəkat, cihad, əm-e-mə`uf, nəhy-əz-münkə, təvəlla və təəa) adını çəkilə. Dinin zəui məsələləi aəsindəki əhsimizdə qeyd etdik ki, təqlid yalnız qeyi-zəui məsələlədədi. Lakin zəui məsələlədə təqlidə icazə veilmi. ütün u məsələləi füuiddinin üzəində aaşdımaqdan ötü daha müfəssəl əhs etmək yeinə düşədi. Hə on mövzunu ayı-ayılıqda qeyd etməklə təqlid məsələsin daha aydınlaşdımaq ola. / /iinci Namaz /Hə i müsəlman namazın İslamda vaci olmasını ili və u məsələ dinin zəuiyyatından olduğuna göə onda təqlid yoxdu. Lakin namazın necə və hansı vaxtlada qılınmasında və onlaca məsələlədə təqlid edilən müctehidin kitaına müaciət olunması vacidi. / /İkinci Ouc /Oucun İslamda vaci olmasını ütün müsəlmanla ili və u məsələ dinin zəuiyyatından olduğuna göə onda təqlid yoxdu. Lakin oucun necə tutulması, nə vaxt aşlayı, nə vaxt qutamasında həmçinin, oucluq aəsində olan ütün məsələlədə yalnız qeyd olunan din alimləinin kitalaına müaciət olunmalıdı. / /Üçüncü Həcc /Həcc əməlinin İslamda vaci i əməl olmasını ütün müsəlmanla ixtilafsız olaaq qəul edi və u məsələ dinin zəuiyyatından olduğuna göə onda təqlid yoxdu. Lakin həcc əməlləinin necə və hansı şəaitlə ica olunmasında müctehidləin kitalaına müaciət olunması vacidi. / /Dödüncü Xums /Xumsun İslamda vaci olmasını ütün müsəlmanla ixtilafsız olaaq qəul edi və u məsələ dinin zəuiyyatından olduğuna göə onda təqlid yoxdu. Lakin xumsun necə veilməsi, kimə veilməsi və hansı şəaitlə veilməsində müctehidə təqlid etmək vacidi. / /eşinci Zəkat /Zəkatın İslamda vaci olmasını ütün müsəlmanla ixtilafsız olaaq qəul edi və u məsələ dinin zəuiyyatından oduğuna göə onda təqlid yoxdu. Amma zəkatın necə veilməsi, nə qədə veilməsi, kimə veilməsi və hansı şəaitlə veilməsində müctehidə təqlid etmək vacidi. / /Altıncı Cihad /Cihadın İslamda vaci olmasını ütün müsəlmanla ixtilafsız olaaq qəul edi və u məsələ dinin zəuiyyatından oduğuna göə onda təqlid yoxdu. Amma kimlələ, hansı şəaitdə, necə hansı yollala cihad olunması məsələləində müctehidin hökmləinə təqlid olunmalıdı. / /Yeddinci Əm e mə`uf (yaxşı işləə də`vət) /Əm e-mə`ufun İslamda vaci olmasını ütün müsəlmanla ixtilafsız olaaq qəul edi və u məsələ dinin zəuiyyatından olduğuna göə onda təqlid yoxdu. Lakin u əməlin kimləə, necə, hansı şəaitlə və hansı yollala olmasını ilməkdə müctehidə təqlid etmək vacidi. Din elmləində “ictihad” məqamına çatmayanla u aədə özləindən heç i hökm veə ilməzlə. / /Səkkizinci Nəhy əz-münkə (pisliklədən çəkindimək) /Nəhy əz-münkəin İslamda vaci olmasını ütün müsəlmanla ixtilafsız olaaq qəul edi və u məsələ dinin zəuiyyatından olduğuna göə onda təqlid yoxdu. Amma u əməlin kimləə, necə , hansı şəaitlə və hansı yollala olmasını ilməkdə müctehidə təqlid etmək vacidi. / /Doqquzuncu Təvəlla (Allah dostlaı ilə dost olmaq) /Təvəllanın İslamda vaci olmasını ütün müsəlmanla ixtilafsız olaaq qəul edi və u məsələ dinin zəuiyyatından olduğuna göə onda təqlid yoxdu. Lakin u əməlin kimlələ, necə, hansı şəaitlə və hansı yollala olmasını ilməkdə müctehidə təqlid etmək vacidi. / /Onuncu Təəa. (İslam düşmənləi ilə düşmən olmaq) /Təəanın İslamda vaci olmasını ütün müsəlmanla ixtilafsız olaaq qəul edi və u məsələ dinin zəuiyyatından olduğuna göə onda təqlid yoxdu. Lakin u əməlin kimlələ, necə, hansı şəaitlə və hansı yollala olmasını ilməkdə müctehidə təqlid etmək vacidi. / /ununla da aydın olu ki, İslamda dinin hansı qismətləində təqlid vaci və hansı qismətləində isə qadağandı. / /Faiq Vəlioğlu, \"Təqlid\"/span