span style="font-size12pt;"Hə i müsəlmanın ağlına elə i sual gələ ilə ki, Qu`ani-Kəimin i çox ayələində müşikləin dində öz ata-aalaına təqlid etmələi pislənili və məzəmmət olunu. elə olan təqdidə, iz hansı əsasla dində təqlid və taeçilik məsələsindən söhət açııq? Məgə Qu`an təqlidi pisləmimi? Yaxud, ə`ziləi elə fiki yüüdülə ki, təqlid etmək i növ insanın fiki müstəqilliyi ilə düz gəlmi. Və ya özümüzün ağlımız olan yedə aşqalaının ağlından nəyə göə əhələnməliyik? ütün u şühələ və iadla məsələnin cavaını ilməyənlə üçün doğudan da təhlükəlidi. Müsəlman i şəxs unlaa cava tapa ilməzsə, öz e`tiqadında inhiafa düşə ilə. əhsimizin u ölümündə elə şühələə cava veməkdən ötü dində təqlid və ya taeçiliyin növləi aəsində söhət açacağıq. / /lk və mühüm məsələlədən ii udu ki, dində təqlid və ya taeçiliyi död qismə ölmək ola ki, ə`zisi düzgün, ə`ziləi isə atildi / /iinci Cahilin cahilə təqlidi və taeçiliyi. / /İkinci Alimin alimə təqlidi. / /Üçüncü Alimin cahilə təqlidi. / /Dödüncü Cahilin alimə təqlidi. / / /1. CAHİLİN CAHİLƏ TƏQLİDİ /u növ təqlid, adından mə`lum olduğu kimi, atil təqlidlədən sayılı. elə ki, müsəlman i şəxs öz e`tiqad və şəiət hökmləini dini sahədə heç i savadı olmayan və əlkə də heç i dini hökmləi yeinə yetiməyən şəxsdən necə ələ gətiə ilə? İnsan dini sahədə heç i savadı və mə`lumatı olmayan i şəxsdən necə şəiət hökmləini souşa və onun göstəişləi əsasında əməlləi yeinə yetiə ilə? Məsələn, namazında şəkk etdikdə həmin şəxsə müaciət etsin və o şəxs də özü dində cahil olan halda şəiət hökmü vesin. Doğudan da elə i iş yalnız cahil şəxslədən aş veə. Çünki heç i aqil şəxs u işi göməz. Yadda saxlamaq lazımdı ki, hə i şəxsin özünə göə ildiyi sahə vadı. Mühəndis, həkim, kimyaçı, həçi və nəhayət yüzlələ elə elmi sahələdə məşğul olanla yalnız öz ildikləi daiədə və səlahiyyətləi olan halda öz sahələində nəzəiyyə veə ilələ. Təsəvvü edin ki, i nəfə yüksək savada malik mühəndis və ya akademik gəli tii sahədə dünya həkimləinə yol göstəsin və onlaa hə hansı i dəmanın filan xəstəliyin əlacı olduğunu aşa salsın. Tii sahədə heç i anlayışı və iliyi olmayan i şəxsin göstəişnə əməl edənləin hamısı sağalmaz xəstəlikləə düça olala. Eynilə həmin qanun dində də ica olunu. Yə`ni, məqam və möveqiyyətindən asılı olmayaaq, dini sahədə ən yüksək səviyyəyə çatmayan şəxsin şəiət hökmü veməsi, ti elmindən xəəi olmayan i nəfəin insanın gözü üzəində apadığı cəahiyyə əməliyyatına ənzəyi ki, u iş nəticədə, xəstənin sözsüz ko olmasına gətii çıxaa. elə şəxsləə taeçilik edən müsəlman da öz dinində ko sayıla və Allah dəgahında onun heç i əməli qəul olunmaz. / /Elə həmin cəhətə göə Qu`ani-Kəimdə müşik və ütpəəstlədən souşulanda ki, nəyə göə u atil yoldan çəkinmisiniz? Cava veilə ki, u yol izim ata-aalaımızın yoludu. u vaxt Allah-taala uyuu “Əgə ata-aalaınız cahil olsala, onda necə?” / /Yaxşı ola ki, u aədə müqəddəs Qu`ani-Kəimə müaciət edi oada olan sözləə diqqət yetiək. / /1. “əqəə” suəsinin 170-ci ayəsində uyuulu / /“Allahın göndədiyinə (Qu`ana) tae olun! – deyildiyi zaman, ütpəəstlə “iz ancaq atalaımızın getdiyi yolla gedəcəyik” – deyilə. əs atalaı i şey anlamayı, doğu yolda deyildiləsə necə? (Yenəmi onlaa tae olacaqla?) / /2. “Maidə” suəsinin 104-cü ayəsində uyuu / /“Onlaa “Allahın nazil etdiyinə və Onun Peyğəməinə təəf gəlin!” – deyildiyi zaman “Atalaımızın getdiyi yol izə yetə” – deyə cava veilə. əs atalaı heç i şey ilməyi doğu yolda deyildiləsə necə? (Yenəmi onlaa tae olacaqla?) / /3. “Ə`af” suəsinin 28-ci ayəsində uyuu / /“(Şeytanla dost olanla) ədəsizlik etdikləi zaman “Atalaımızı elə gödük. unu izə Allah əm etmişdi” – deyilə. (Ya Peyğəməim!) De ki Allah ədəsizliyə (yaamaz işləə) əm etməz. Allaha qaşı ilmədiyiniz şeyləimi deyisiniz?” / /4. “Loğman” suəsinin 21-ci ayəsində oxuyuuq / /“Onlaa “Allahın nazil etdiyi Qu`ana tae olun!” - deyildikdə “Xey, iz atalaımızın getdiyi yola tae olacağıq!” – deyə cava veələ. əs Şeytan onlaı cəhənnəm odunun əzaına çağısa necə? (Yenədəmi həmin yolla gedəcəklə?) / /ütün u ayələ və onlaca u məzmundakı ayələ, cahilin cahilə təqlidinin atil və qeyi-məntiqi olmasını əyan edi. eləliklə də süut olunu ki, hə i müsəlman öz dininin hökmləini ən yüksək elmi dəəcəli və adil din alimləindən - müctehiddən - ələ gətiməlidi. / /2. ALİMİN ALİMƏ TƏQLİDİ /u növ taeçilik və ya təqlid müxtəlif cəhətdən təsəvvü oluna ilə. Əgə iki alim elmi məqamda eyni mövzuda əaədisə, onda u təqlidin heç i faydası olmayacaqdı. Ona göə ki, u təqlid heç i yenilik gətiə ilməz. Diqqət olunmalıdı ki, təqlid məsələsində elm və cəhl əsas ol oynayı. Ali dəəcəli iliyə malik i həkimin və ya müəllimin din sahəsində ən yüksək səviyyəli adil alimə təqlid etməsi düzgün və lazımlıdı. u təqlid alimin alimə təqlidi yox, əlkə də cahilin alimə təqlidi sayılı. Çünki, təqliddə əsas məsələ mövzudu. elə iki şəxs aasındakı mövzu din olduğuna göə məqamından asılı olmayaaq i təəf o ii sahədə cahil sayılı. Yaxud həmin müctehid əgə ti sahəsində yüksək səviyyəli həkimə müaciət edəsə, u da həmin qanuna əsasən, cahilin alimə müaciəti hesa olunu. Həmin səədəndi ki, şəiətdə ictihad məqamına yetişən i nəfə din alimi aşqa i ictihad məqamında olan din aliminə təqlid edə ilməz. u cü təqlid şəiətdə haam sayılı. Lakin aşağı mətəələdə olan elm əhli əgə özü şəiət hökmünü qanun və şəaitilə, müstəqil suətdə ələ gətiə ilmisə, yenə də müctehidə müaciət etməsi vaci əməllədəndi. / /3. ALİMİN CAHİLƏ TƏQLİDİ /u növ təqlid və taeçilik dində ən pis və xoşagəlməz i taeçilikdi. Təsəvvü edin ki, yüksək elmə malik olan i nəfə həkim öz xəstəliyinin əlacından ötü ti elmindən xəəi olmayan i nəfəə müaciət etsin. elə həkim yəqin ilməlidi ki, xəstəliyi heç vaxt sağalmayacaqdı. Dində də həmin qanun hökm süü. Dini sahədə iliyə malik olan müsəlmanın u sahədə cahil və xəəsiz i şəxsə müaciət edi şəiət məsələsini ələ gətiməsi ən öyük cahillik sayılı. / /ütün u deyilənlədən elə mə`lum olu ki, adlaı çəkilən hə üç təqlidin heç iisi əyənilmiş deyildi. unladan ən pisi isə sonuncu yə`ni, alimin cahilə təqlididi. / /4. CAHİLİN ALİMƏ TƏQLİDİ /Cahilin alimə təqlidi yə`ni, ilməyənin ilənə, mütəxəssis olmayanın mütəxəssisə müaciəti deməkdi. u əməl yalnız dini məsələlədə yox, insanın həyatının ütün sahələində onun fitəti və ağlı ilə uyğundu. İnsan ilmədikləini yalnız, ilik əhlindən souşu öyənməlidi. Daha u ilik əhlinin haada olmasının elə i fəqi yoxdu. Hədislədə va “Çində də olsa elm adınca gedin.” Elm haada olsa, elmdi. İnsanın ömü çox qısa, elm isə çox dəindi. Ona göə də insan ütün məsələləə özü agah ola ilməz. Çoxlu məsələlədə aşqalaına müaciət etməli olu. u müaciətləin ən mühümü və zəuiləindən ii də din və şəiət məsələsidi. u müaciət də aşqa müaciət kimi müəyyən qanunauyğunluq əsasında olmalıdı. Çox az şəxslə tapılı ki, ti elmində ən yüksək məhələyə yetişsin və dünyada məşhu olsun. elə şəxslə az da olsa və ya dünyanın hansı yeində olmalaına axmayaaq, ehtiyacı olanla və imkanlıla onlaa müaciət edəcək və yei gəlsə yalvaacaqla ki, mənim dədimə əlac et!“Əgə u zaman ii ona desə ki, öz xəstəliyinin əlacını izim kənddəki feldşedən yaxud izim şəhədəki ali savadlı hüquqşünasdan souş, xəstə elə aşa düşə ki, qaşısındakı məsxəə etmək məqsədindədi. Dində də elədi. Müctehid dedikdə ilməliyik ki, ütün ömünü din və şəiət qanun-qaydalaının Qu`an, hədis, məşhu din alimləinin nəzəiyyələi və ağıl əsasında ələ gətiməsinə səf etmiş adil və sai şəaiti olan yüksək dini savada malik i müsəlman nəzədə tutulu. eləliklə, elə i xüsusiyyətə malik din alimi olan yedə död-eş il dini elmlələ məşğul olan şəxsə təqlid olunması və ya onun şəxsi nəzəiyyələi ilə şəiət hökmləinin ica olunması düzgün deyildi. elə şəxsləin özləi müctehidə təqlid və ütün dini məsələlədə müctehidləin kitalaına müaciət edilə. ununla da hə i müsəlman qiyamət günündə - Allah dəgahında - öz dinini alim və adil din xadimləindən almasına şəhadət veə və üzüağ ola. Əks təqdidə cahillə sıasına düşü onlala ilikdə mühakimə olunacaqdı. elə isə indidən axiətimizi düşünəək şəiət məsələləimizi öz əhlindən yə`ni, ömü-günləini u yolda səf edənlədən almalıyıq. / /i məsələni də qeyd etmək lazımdı ki, cahilin alimə təqlidində iki xüsusiyyət nəzədə tutulmalıdı / /iinci Azadlıq və ixtiya. Yəni, təqlid edən müsəlman öz ixtiyaı ilə və azad suətdə təqlid etməlidi. / /İkinci Agahlıq. Yəni, təqlid edən şəxs özü agah suətdə ilməlidi ki, özündən yüksək səviyyəli din aliminə təqlid edi və u təqlidi də elm üzündəndi. / /Faiq Vəlioğlu, \"Təqlid\" / / /span