“ON İKİ İMAM” HƏDİSİ / /Əhli-eytin (ə) mövqeyini İmamət və vilayətlə əlaqələndiən və i sıa şühəli suallaı cavalandıan hədislədən ii də “on iki İmam” hədisidi. u hədis İslamın ən məşhu hədisləindəndi. O səhih və mö’təə kitalaın əksəiyyətində nəql olunmuşdu. u hədis aəsində əksə alimlə yekdil fikidədilə. Əvvəlcə, hədisin sənədini, sona isə onun məzmununu qısa şəkildə aaşdıacağıq /u hədisi Peyğəməin (s) səhaələindən ə’ziləi nəql etmişdi. Onun əksə aviləi Cai in Suməyə, ondan sona Adullah in Məs’uda, Adullah in Öməə, Adullah in Əm in Asa, Ədül-Məlik in Ümeyə, Əul-Cildə və Əu Cüheyfəyə istinad edi. Hədis hafizləi onu ondan atıq kitada qeydə almışla. İndi isə diqqətinizi həmin hədisin i hissəsinə yönəldiik /1. “Səhihi-Müslim” kitaında Cai in Sumənin elə dediyi nəql olunu “Allahın əsulundan (s) eşitdim ki, elə uyudu /لا يَزالُ الْاِسْلامُ عَزيزاً اِلى اِثْنى عَشَرَ خَليفَةً – ثُمَّ قالَ كَلِمَةً لَمْ اَفْهَمْها! فَقُلْتُ لِاَبِى ما قالَ؟ فَقالَ كُلُّهُم مِنْ قُرَيْشٍ! /“On iki xəlifə müsəlmanlaa əhəlik edən vaxta qədə İslam izzətli olacaq.” Sona o həzət i söz dedi ki, mən aşa düşmədim. Atam Peyğəməə (s) yaxın olduğundan, ondan “Peyğəmə (s) nə uyudu?” deyə souşduqda, atam (Peyğəməin (s) elə uyuduğunu) dedi “Onlaın hamısı Qüeyş tayfasındandı!” /(Səhihi-Müslim”, 3-cü cild, səh. 1453, eyutun “Dau ihyai-tuasil-əəi” çapı) /Həmin kitada aşqa i sənədlə Cai in Adullah Ənsaidən /“La yəzalul-İslamu əzizən” (İslam dini həmişə əziz olacaqdı) ifadəsinin yeində /“La yəzalu hazəl-əm” (u iş həmişə davam edəcəkdi) ifadəsini nəql etmişdi. /aşqa i hədisdə isə “La yəzalu hazəd-din əzizən məniən” (u din həmişə izzətli və yenilməz olacaqdı), deyə uyuulmuşdu. /i hədisdə Ami in Sə’d in Əi Vəqqasdan elə nəql edili “Cai in Suməyə məktu yazı ildidim ki, Peyğəməi-əkəmdən (s) eşitdiyi hədisləi mənə yazı göndəsin. O da mənə elə yazmışdı “Mən Peyğəməin (s) elə uyuduğunu eşitdim “İslam dini qiyamətə qədə yaşayacaq və mütləq sizə Qüeyş tayfasından olan on iki xəlifə əhəlik edəcək!” Həmçinin elə uyudu “Müsəlmanlaın kiçik i qismi “Ağ” evi, “Kəsa” evini, yaxud da “Kəsa” övladlaını fəth edəcək!” Sona xəədalıq etdi “Qiyamətdən qaaq yalançıla meydana çıxacaq, onladan uzaqlaşın!” ( “Səhihi-Müslim”, 3-cü cild, səh. 1453) /Yenə “Səhihi-Müslim”də aşqa i “təiq”lə (aviləin sıası) Cai in Adullah Ənsaidən elə nəql olunu “On iki xəlifənin hökuməti duduqca, u din izzətli, qüdətli və yenilməz olacaq!” u hədisin sonunda da “Kulluhum min Queyş!” (Onlaın hamısı Qüeyş tayfasındandı” ifadəsi göünü. ( “Səhihi-Müslim”, 3-cü cild, səh. 1453) /2. u hədis “Səhihi-uxai” kitaında oxşa ifadələlə Cai in Adullah Ənsainin Peyğəməi-əkəmdən (s) elə eşitdiyi nəql olunmuşdu /يَكُونُ اِثْنى عَشَرَ اَمِيراً فَقالَ كَلِمَةً لَمْ اَسْمَعْها! فَقالَ اَبِى اِنَّهُ قالَ كُلُّهُم مِنْ قُرَيْشٍ! /“Məndən sona on iki əmi olacaq.” Sona həzət i söz uyudu ki, mən eşitmədim. Atam dedi ki, həzət deyimiş “Onlaın hamısı Qüeyş tayfasındandı!”( “Səhihi-uxai”, 3-cü cild, səh. 101, eyutun “Daul-ceyl” çapı) /3. unun oxşaı “Səhihi-Temizi” kitaında da azacıq fəqlə qeyd olunmuş və Temizi onu nəql etdikdən sona yazmışdı “u hədis “həsən” və səhihdi!” ( “Səhihi-Temizi”, 4-cü cild, səh. 501, eyutun “Dau ehyai-tuasil-əəi” çapı, “ma caə fil-xüləfa” ölümü, hədis 22223) /4. “Səhihi-Əi Davud” kitaında da u hədis azacıq fəqlə qeyd edilmişdi. Hədisin deyilişindən aşa düşülü ki, Peyğəmə (s) onu öyük i cəmiyyət qaşısında uyumuşdu. əvayətdə göstəildiyi kimi, Peyğəmə (s) “u din on iki xəlifənin əhəlik etdiyi vaxta qədə, həmişə izzətli, qüdətli və yenilməz olacaqdı” deyə uyuduqda, camaat uca səslə “Allahu-Əkə” demişdi. /(“Səhihi-Əi Davud”, 4-cü cild, “Əl-Mehdi” ölümü, eytuun “Dau ehyais-sünnətin-nəəviyyə” çapı) /5. “On iki İmam” hədisi Əhməd in Hənəlin “Müsnəd” kitaının i neçə yeində qeyd edilmişdi ki, ə’zi təhqiqatçıla onu otuz död vasitə ilə Caidən nəql etmişlə. (“Müntəxəul-əsə” kitaının 12-ci səhifəsinə və “Ehqaqul-həqq” kitaının 13-ü cildinə müacət edin!) /i yedə Məsuqun elə dediyini göüük “iz Adullah in Məs’udun yanında otumuşduq, o izə Quan oxuyudu. i nəfə ondan “Heç Peyğəmədən (s) öyənmisinizmi ki, u ümmətə neçə nəfə xəlifəlik edəcəkdi?” deyə souşduqda, “İaqa gəldiyim vaxtdan səndən aşqası u sualı souşmamışdı!” deyəək elə əlavə etdi “əli, unu Allahın əsulundan (s) souşduqda, uyudu /اِثْنى عَشَرَ كَعِدَّةِ نُقَباءِ بَنِى اِسْرائِيلَ /“əni-İsailin (saleh) əhələinin sayı qədə, on iki nəfədi!” ( “Müsnədi-Əhməd in Hənəl”, 1-ci cild, səh. 398, eyutun “Daus-Sadiq” çapı) /Yuxaıda qeyd etdiyimiz hədislə əhli-sünnənin ən məşhu və mö’təə kitalaından əlavə, digə kitalada da qeyd edilmişdi. Məqsəddən yayınmamaq üçün onlaın kiçik i qisminə işaə edəcəyik. Əlavə izahat üçün “Ehqaqul-həqq”, “Fəzailul-xəmsə”, “Müntəxəul-əsə” və digə kitalaa müaciət edə iləsiniz. / /“ON İKİ İMAM” HƏDİSİNİN MÖHTƏVASI / /u əvayətləin ifadələi müxtəlif olduğundan, ə’ziləində /“isna əşəə xəlifətən” (on iki xəlifə), ə’ziləində “isna əşəə əmiən” (on iki əmi) və ə’ziləində isə on iki nəfəin vilayət və hökumətindən söz açan “ma vəlahum isna əşəə əculən” (on iki nəfəin vilayəti) ifadələi qeyd olunmuşdu. u əvayətləin əksəiyyətində on iki nəfəin xəlifəliyindən söz açılı. ə’zi əvayətlədə təkcə onlaın neçə nəfədən iaət olduğuna işaə ediləək uyuulu “İsna əşəə kə-iddəti nuqəai əni-İsail!” (Onla əi-İsail tayfasının (saleh) əhələinin sayı qədə, on iki nəfədilə!) ə’ziləində isə, “on iki aşçı” ifadəsi işlədilmişdi. /Mə’lum olduğu kimi, ütün unla xilafət, vilayət və hökumət işləinə aid olu, nəticə e’tiailə eyni mə’nanı ifadə edi. /Digə təəfdən, ə’zi əvayətlədə /“u din həmişə qüdətli və yenilməz olacaqdı...!”, ə’ziləində /“Mənim ümmətimin işi həmişə məsləhət üzündəndi...”, ə’ziləində /“u ümmətin işi həmişə uğulu olacaqdı, əgə...!”, ə’ziləində /“u ümmətin işi yaxşılığa doğu olacaqdı, əgə...”, ə’ziləində də /“Heç kəs u ümmətə zəə yetiə və onlaı xa edə ilməz” kimi ifadələ veilmişdi. u qəildən digə əvayətlə də vadı. Onlada da i növ u həqiqətə toxunulmuş və İslam ümmətinin qüdəti, qələə və uğuundan söhət açılmışdı. undan əlavə, u əvayətləin əksə avi silsilələi fəqlidi. /Üçüncüsü isə u əvayətlədə “kulluhum min Queyş” (Onlaın hamısı Qüeyş tayfasındandı) ifadəsi gözə çapı. Yalnız Qunduzi Hənəfinin “Yənaiul-məvəddət” kitaında nəql etdiyi i əvayətdə Peyğəmə (s) elə uyumuşdu “Kulluhum min əni-Haşim!” (Onlaın hamısı əni-Haşimdəndi!) O da unu “Məvəddətül-qua” kitaından Cai in Səməədən nəql etmişdi. (“Yənaiul-məvəddət”, səh. 445, 77-ci ölüm) /u hədisləin çoxunda göündüyü kimi, Peyğəməi-əkəm (s) sonuncu cümləni əyan edəkən səsini alçaldaaq onu məhəmanə uyumuşdu. Aydın olu ki, həmin vaxt oada Peyğəməin (s) Qüeyş, yaxud Haşimi tayfasından olan on iki nəfə canişinin e’lanı ilə müxalif olanla vamış. u səədən həzət sonuncu cümləsini məxfiyanə, astadan əyan etmişdi! /Ümumiyyətlə, u hədis məşhu, iinci dəəcəli mənələdə nəql olunmuşdu və ütün İslam alimləi onu qəul etmişlə. u hədisin mə’nası Əhli-eyt (ə) məktəi adıcıllaına tam aydındı. Onun məfhumunu yalnız on iki mə’sum, günahsız İmama aid edilə. Amma onun izahı digə İslam məzhələi adıcıllaı üçün qaanlıq məsələyə çevilmişdi. elə ki, digə məzhələin alimləi u haqda aydın i söz deməmişlə. unun səəi də mə’lumdu; çünki ilk xəlifələin sayı död, Əməvi xəlifələinin sayı on död (1), Aasi xəlifələinin sayı otuz yeddi nəfədi. u əqəmləin heç ii Peyğəməin (s) uyuduğu on iki nəfə xəlifə ilə uyğun gəlmi. uada iz Hafiz in Süleyman in İahim Qunduzi Hənəfinin e’tiafını həqiqətə uyğun ilməliyik. elə ki, o, “Yənaiul-məvəddət” adlı məşhu kitaında yazı /“ə’zi tədqiqatçıla Peyğəmədən (s) sonakı on iki nəfədən danışan hədisləin məşhu, eyni zamanda çoxsaylı vasitələlə nəql olunduğunu ildimişlə. Zaman ötdükcə mə’lum olacaq ki, Allahın əsulunun (s) u hədisdə məqsədi on iki nəfədən iaət Əhli-eyt İmamlaıdı. unu o həzətdən sonakı xəlifələə tətiq etmək olmaz və səəi də aydındı (çünki onlaın sayı död nəfədi). Həmçinin onu Əməvi hakimləinə aid etmək olmaz. Çünki onlaın sayı on iki nəfədən çoxdu. Digə təəfdən Ömə in Ədül-Əziz istisna olmaqla, onlaın hamısı aşka zülm və haqsızlıqla tanınmışla. Həm də onla əni-Haşim tayfasından deyillə. Haluki u hədisin ə’zi mətnləində on iki xəlifənin əni-Haşim tayfasından olduğu nəql edili. u əvayət (on iki nəfəin əni-Haşim tayfasından olması) xüsusilə sonuncu cümlənin Peyğəməi-əkəm (s) təəfindən yavaş söylənilməsi ilə daha uyğundu. Peyğəməi-əkəmin (s) sonuncu cümləni astadan söyləməsinin səəi i çoxlaının əni-Haşimin xilafətə gəlişi ilə azılaşmamalaı olmuşdu. /Hədisdə uyuulan on iki nəfəi aasiləə də tətiq etmək olmaz, çünki onlaın da sayı on iki nəfədən çoxdu. undan əlavə, onla “Qul la əs’əlukum ələyhi əcən, illəl-məvəddətə fil-qua” (Ya Peyğəmə! (Camaata) de “Sizdən ən “yaxınlaım”a məhəət əsləməkdən aşqa heç i mükafat istəmiəm!”) ayəsinin və “Kisa” hədisinin ehtiamını saxlamadıla. una əsasən, hazıkı hədisi Peyğəmə (s) Əhli-eytindən iaət on iki İmamdan aşqalaına tətiq etmək mümkün deyil. Çünki onla öz zəmanələinin ən elmli, ilikli, təqvalı və alicəna şəxsləi olmuş, əsil-nəsəcə hamıdan fəqlənmişlə.” ( “Yənaiul-məvəddət”, səh. 446, 77-ci ölümün davamı) /Əvvəlcə əhli-sünnə olu, sona şiəliyi qəul edən dokto Məhəmməd Ticani Səmavi şiə olmasının səəi aədə yazdığı “Lə əkunə məəs-sadiqin” (“Düz danışanlala igə olam”) adlı kitaında u məsələ ilə ağlı qısa və eyni zamanda dolğun qeydləini qələmə alı “On iki İmam aəsində olan hədisləi İmamiyyə şiləinin qəul etdikləi on iki nəfədən iaət Əhli-eyt İmamlaından aşqasına aid etmək düzgün deyil. Əhli-sünnə alimləi və şəxsiyyətləi u müəmmanı həll etməlidilə. Çünki onlaın səhih kitalaında nəql olunan on iki İmamın kimliyi indiyədək müəmmalı qalmış və ona heç i cava tapmamışla.” ( “Lə əkunə məəs-sadiqin”, səh. 146) /Maaqlıdı ki, ə’ziləi u hədisi Əhli-eytdən (ə) aşqalaına aid etmək istədikdə, qəiə yollaa əl atmışla; ii Yezid və onun kimiləini guya İslamı qüdətli və izzətli etdiyinə göə on iki nəfədən hesa etmiş, digəi on iki nəfə sayı düzəltmək üçün ə’zi xəlifələin adını özaşınalıqla silmişdi. /izim nəzəimizcə, onla sakit qalı u hədis aəsində i söz deməsəydilə, daha yaxşı oladı. Maaqlıdı ki, həcc səfələinin iində Məscidül-Həamda Məkkə alimləinin iindən u hədislə əlaqəda elə i fiki eşitdim “On iki İmamın död nəfəi ilk död xəlifədi, səkkiz nəfəi isə gələcəkdə zühu edəcək!” /Haluki u hədisi oxuyan hə kəs on iki İmamın valığının hə i zamanda, adıcıl olduğunu aşa düşü. “u din aadan getməyəcək, həmişə izzətli və yenilməz olacaqdı”, yaxud “u din aadan getməyəcək və qiyamət gününə qədə duacaqdı” kimi ifadələ açıq-aşka göstəi ki, Peyğəməi-əkəmin (s) on iki nəfədən iaət xəlifələ silsiləsi dünyanın sonuna qədə davam edəcəkdi. /u əhsimizi də Hafiz Əu Nəim İsfahaninin “Hilyətül-övliya” adlı kitaında nəql olunan i hədislə sona yetiiik. İn Aas Peyğəməi-əkəmdən (s) elə nəql etmişdi “Hə kim mənim kimi yaşayı, mənim kimi ölmək və əimin saldığı “Ədn” ağında məskunlaşmaq istəyisə, məndən sona Əlini, onun vəlisini (dostunu) sevsin və məndən sona gələn İmamlaa tae olsun. Çünki onla mənim Əhli-eytimdilə!” ( “Hilyətül-övliya”, 1-ci cild, səh. 86; “Fəzailul-xəmsə min sihahis-sittə” kitaından nəqlən, 2-ci cild, səh. 34) / /İ İNCƏLİK / /uada mühüm i məsələyə də qısaca işaə edi, onun geniş izahını gələn əhsləə saxlayııq. Şiə və sünni mənələində nəql olunan əvayətləin çoxunda on iki İmamın adı Əhli-eyt məktəinin qəul etdiyi kimi göstəilmişdi. ə’zisində isə yalnız onlaın iincisi (İmam Əli (ə) və axııncısının (İmam Mehdinin (ə)); “Əvvəluhum Əliyyun və axiuhum Məhdiyy!” “Onlaın iincisi Əli, sonuncusu isə Mehdidi!”) adlaı çəkilmiş, ə’ziləində də üçüncü İmam həzət Hüseynin (ə) adına işaə olunmuşdu. O həzət aəsində Peyğəməi-əkəmdən (s) elə nəql olunmuşdu /هذا اِبْنِى اِمامٌ، اِبْنُ اِمامٍ، اَخُ اِمامٍ، اَبُوا اَئِمَّةٍ تِسْعَةٍ /“Mənim u övladım (Hüseyn (ə)) İmam, İmam övladı, İmam qadaşı və doqquz İmamın atasıdı!” ( Məhum Əllamə “Kəşfül-muad” (“Şəhu təcidil-əqaid”) kitaında yazı “u hədis “təvatü” həddində Peyğəməi-əkəmdən (s) nəql olunmuşdu.” (“Kəşfül-muad”, 1-ci cild, səh. 178-179.)) /Hətta u hədisdə də on iki İmama işaə edilmişdi. / /(1) Onlaın adlaı elədi 1) iinci Müaviyə, 2) iinci Yezid, 3) İkinci Müaviyə, 4) iinci Məvan, 5) Ədüd-Məlik, 6) iinci Vəlid, 7) Süleyman in Ədül-Məlik, 8) Ömə in Ədül-Əziz, 9) İkinci Yezid, 10) Hişam in Ədül-Məlik, 11) İkinci Vəlid, 12) Üçüncü Yezid, 13) İahim in Vəlid, 14) İkinci Məvan. Əndəlus əməviləinə gəldikdə isə onlaın sayı undan da atıqdı. (“Daiətul-məaif” Dehxuda.)