İnsan Xoşbəxtlİyİnİn Əsasları nədİR?
Qurani-kərim «Əsr» adlanan kiçik bir surədə (\"And olsun əsrə ki, insan ziyan içindədir. Yalnız iman gətirib yaxşı əməllər edən, bir-birinə haqqı tövsiyə edən və səbri tövsiyə edən kimsələrdən başqa!”) təkidlə and içərək buyurur ki, dörd xislətə malik olmayan insan ziyan və bədbəxtlik içindədir. Onlardan birincisi iman, ikincisi yaxşı əməl, üçüncüsü insanların bir-birini haqqa vadar etməsi, dördüncüsü insanların bir-birini səbrə, təmkinliliyə və möhkəmliyə təşviq etməsidir. Bunlar bəşəriyyətin xoşbəxtlik sarayının dörd sütun və əsasıdır. Birinci əsas, yəni iman, insan həyatının ən əsas və mühüm əsasıdır. İnsan insan olaraq imansız xoş və rahat həyata malik ola bilməz. İnsanın hərəkət və fəaliyyətləri yeyib-içmək, yatmaq, qəzəb, şəhvət və müvəqqəti ləzzətlər çərçivəsindən nə qədər çıxırsa, dayaq nöqtəsinə möhtacdır. Həmin dayaq nöqtəsi olmasa, insanın hərəkət və fəaliyyəti nə qaydasına düşər, nə də sevinc və rəğbətlə yoldaş olar. Amma əgər biz hər hansı bir heyvanı, məsələn, atı və ya qoyunu, yaxud maralı nəzərə alsaq, onun «iman» adlandırdığımız şeyə ehtiyacının olmamasını görərik. Çünki həmin heyvanın işləri, hərəkət və fəaliyyəti məhduddur. Onun işi su içmək, otlamaq, atılıb-düşmək və bir də uzaq başı balasını saxlamaqdır. Bu əməllərdə onun bələdçisi, hərəkət amili və dayaq nöqtəsi təbii və ibtidai instinktdir. O, acanda və ya susayanda heç bir şəkk-şübhə və tərəddüdə düşmədən ot və ya su dalınca gedir.
Əgər insanın da iş və hərəkətlərinin çərçivəsi təbii və fitri hərəkətlərdə məhdudlaşsaydı, onun da işlərinin dayaq nöqtəsi yalnız ibtidai və təbii instinkt olardı. Lakin nə etmək olar ki, insanın zəruri iş və hərəkətlərinin əhatə dairəsi bunlardan çox-çox böyükdür. Çünki insanı heyvandan fərqləndirən ilk cəhət onun həyatının ictimai olmasıdır. İctimai həyat insanın başqalarından saysız-hesabsız qədər yararlanmasına səbəb olmuşdur. Buna görə də sayəsində saysız-hesabsız faydalar əldə etdiyi cəmiyyət qarşısında onun öhdəsinə bir sıra vəzifələr və məsuliyyətlər düşür. Boyuna düşən vəzifələrin yerinə yetirilməsi ictimai bir məsələ olduõu üçün daha burada instinkt və təbiət hökm sürmür və burada təbii işlərin yerinə yetirilməsindəki asanlıq və yüngüllük, ləzzət və şövq yoxdur. Burada insan çiyinlərində yalnız vəzifə və məsuliyyətin ağırlığını hiss edir və hətta hiss edir ki, bir çox hallarda həmin vəzifələrin yerinə yetirilməsi onun şəxsi istək, meyil və təbiətinə ziddir. Vəzifə və məsuliyyət ondan düzlük, əmanətdarlıq, fədakarlıq, insaf, ədalət, təqva, iffət, paklıq tələb edir, onun şəxsi təbiəti isə bunların əksinə olaraq, hökm edir ki, ləzzət və şəxsi mənafe üçün yalan danışsın, xəyanət və oğurluq etsin, fədakarlıq, insaf və ədalətdən boyun qaçırsın, kama çatmaq üçün təqva, paklıq və iffət libasını bulaşdırsın. Burada insan özünü öz təbiət və mənafeyinə zidd bir sıra böyük qərarların qarşısında görür. Belə bir şəraitdə insanın ruhunu bu fəzilətlərə razı edən dayaq nöqtəsi olmasa, onun bu vəzifənin öhdəsindən gəlməsi qeyri-mümkündür. Bu dayaq nöqtəsi Qurani-kərimin bəşəriyyətin xoşbəxtliyi üçün qeyd etdiyi dörd sütundan biri – imandır.
İkinci əsas və sütun yaxşı əməldir. Ola bilər ki, bəzilərinin imanı olsun, amma onlar yaxşı əməl sahibi olmasınlar. İlk baxışda bunun, yəni insanın imana malik olub imanın cilvələrindən olan yaxşı əmələ sahib olmamasının təsəvvür edilməsi bir az çətindir. Lakin təəccüb etmək lazım deyil. Çünki bəzən insanların əsas prinsiplərə, Allaha, peyõəmbərlərə, səma kitablarına və din övliyalarına etiqad və imanları olur, amma bəzi sapıntılar və səhvlər ucbatından belə güman edirlər ki, təkcə imana malik olmaq yetərlidir və əməlin elə də əhəmiyyəti yoxdur. Yaxud ola bilər bəzilərinin əməlləri də olsun və həmin əməllər iman və etiqada əsaslansın, amma onlar əməlin müəyyənləşdirilməsində səhv etmiş olsunlar. Yəni onlar iman və əqidələrinin hökmü ilə bir sıra işlər görsünlər, amma həmin əməllərin heç bir təsir və xeyiri olmasın. Çoxları ilə rastlaşırıq ki, əqidə və imanları əsasında zəhmət çəkirlər, səy göstərirlər, lakin mənasız və boş yerə; onların həmin əməllərinin zərrəcə müsbət təsiri olmur.
Bəşəriyyətin xoşbəxtliyinin üçüncü sütunu insanların bir-birini imana, həqiqətə və yaxşı işlərə təhrik və təşviq etməsidir. Cəmiyyətdə insanlar özlərinin imanının olmasından və yaxşı işlər görmələrindən əlavə, həm də söz və əməlləri ilə bir-birini iman və yaxşı işlərə təşviq etməlidirlər. Cəmiyyət özünü elə formalaşdırmalıdır ki, insanlar Allah eləməmiş yaxşı və xeyir işlərin təlqininin deyil, pis və pozõun təlqinlərin təsiri altında olsunlar.
Dördüncü əsas, insanların bir-birini səbrə, təmkinli və möhkəm olmağa təşviq etməsi, həvəsləndirməsidir. Dövran həmişə insanların istəyinə uyğun olmur, hadisələr küləyi həmişə gəminin hərəkət istiqamətində əsmir. Buna görə də xoşagəlməz hadisələr qarşısında möhkəm dayanmaq, müqavimət göstərmək lazımdır. İnsanlar, gərək, daim bir-birinə səbirli və möhkəm olmağı tövsiyə etsinlər. Qurani-kərim buyurur: \"Şübhəsiz, əgər (insanlar haqq) yolda sabitqədəm olsalar, mütləq onları (Öz rəhmət dəryamızdan) bol su (maddi və mənəvi bərəkətlər) ilə sirab edərik”. (Cin, 16)
Mürtəza Mütəhhəri